Antagoniści witaminy K (leki rozrzedzające krew)

Leki rozrzedzające krew z grupy antagonistów witaminy K, takie jak fenprokumon (kumaryna, powszechna w Europie) i warfaryna (powszechna w USA) zapobiegają lub zmniejszają powstawanie w wątrobie różnych aktywnych czynników krzepnięcia krwi. Dzieje się tak dlatego, że witamina K jest niezbędna, aby wątroba mogła produkować określone czynniki krzepnięcia.

U zdrowych ludzi istnieje równowaga pomiędzy pewnymi substancjami, które sprzyjają krzepnięciu krwi (dzięki czemu w przypadku krwawienia zostaje ono zatrzymane), a tymi, które hamują krzepnięcie (dzięki czemu nie tworzą się niebezpieczne skrzepy). Antagoniści witaminy K stanowią ważną grupę leków dla osób, u których występuje zwiększone ryzyko powikłań związanych z zakrzepami krwi (na przykład w przypadku migotania przedsionków lub po wszczepieniu sztucznej zastawki serca}. Leki te mają za zadanie utrudniać krzepnięcie krwi. Antagoniści witaminy K mają działanie „rozrzedzające krew”, ponieważ zmniejszają tworzenie aktywnych czynników krzepnięcia w wątrobie. Krew nie krzepnie tak łatwo, zmniejsza się ryzyko zakrzepicy/zakrzepu krwi.

Skuteczność antagonistów witaminy K w zapobieganiu zakrzepom krwi zależy oczywiście od tego, ile witaminy K jest dostępne dla wątroby. Jeśli w organizmie jest nadmiar witaminy K, leki mogą nie działać w wystarczającym stopniu w przepisanej dawce. Jeśli w organizmie jest zbyt mało witaminy K, nawet niewielkie ilości antagonistów witaminy K będą hamować krzepnięcie krwi, być może nawet zbyt mocno. Zwiększyłoby to wówczas ryzyko krwawienia. Ponieważ witamina K jest zawarta w różnych ilościach w wielu produktach spożywczych, osoby dotknięte chorobą powinny być tego świadome i odpowiednio zwracać uwagę na swoją dietę.

Wartość INR

W przypadku stosowania antagonistów witaminy K należy przede wszystkim regularnie sprawdzać pewną wartość krwi, która dotyczy zdolności krzepnięcia krwi, czyli wartość INR. Jeśli wartość ta osiągnie pożądaną wartość przy zastosowaniu określonej dawki leku, ważne jest, aby nie zmieniać nagle swoich nawyków żywieniowych, a zwłaszcza nie spożywać nagle wyjątkowo dużych ilości pokarmów bogatych w witaminę K. Nagłe, większe spożycie witaminy K może szybko zwiększyć ryzyko tworzenia się zakrzepów krwi, co może prowadzić do powikłań, takich jak udar czy zawał serca.

Przy określaniu wartości INR obowiązuje następująca zasada: im wyższa wartość, tym krew jest rzadsza, tzn. zmniejsza się jej skłonność do krzepnięcia (koagulacja). Wysoka wartość INR oznacza zatem również zwiększone ryzyko krwawienia. Z kolei im niższa wartość INR, tym większe ryzyko, że krew będzie krzepnąć lub że powstaną niebezpieczne zakrzepy. Jednocześnie niska wartość INR oznacza oczywiście, że w przypadku krwawienia organizm może szybko je zatrzymać. W terapii kluczowe jest więc utrzymywanie wartości INR na możliwie stałym poziomie w odpowiednim zakresie (zwykle INR rzędu 2–3).

Aby utrzymać możliwie stabilne wartości INR, szczególnie ważna jest znajomość różnych rodzajów warzyw, ponieważ niektóre z nich zawierają dużo witaminy K i dlatego powinny być spożywane tylko w bardzo małych ilościach.

Jakie produkty spożywcze zawierają witaminę K?

• Szczególnie bogate w witaminę K są ciemnozielone warzywa liściaste, takie jak szpinak, jarmuż, brokuły, por i sałata. Również inne warzywa kapustne i szparagi zawierają dużo witaminy K. Jednak te warzywa są także ważne dla zbilansowanej diety, więc powinno się je włączać do jadłospisu z umiarem.
• Świeże zioła, takie jak pietruszka, szczypiorek czy rukiew wodna, zawierają dużo witaminy K. Zwykle jednak spożywane są w tak małych ilościach, że nie wykazują wówczas prawie żadnego działania.
• Majonez, niektóre oleje jadalne, takie jak oliwa z oliwek i olej kukurydziany, a także margaryna wyprodukowana z tych olejów, również zawierają sporo witaminy K. Jeśli jednak spożywa się je z umiarem, nie mają one negatywnego wpływu.
• Suszona soczewica i ciecierzyca mogą zawierać dość duże ilości witaminy K, natomiast świeży groszek zawiera jej niewiele. Jednak wszystkie nasiona roślin strączkowych są częścią zdrowej diety. Jeśli chcesz jeść suszoną soczewicę, ciecierzycę lub inne rośliny strączkowe, zalecane jest ich stałe dzienne spożycie.
• Wiele owoców jest ubogich w witaminę K, z wyjątkiem np. kiwi i owoców dzikiej róży.
• Ryby zwykle zawierają mało witaminy K, wyjątkiem jest tu węgorz.
• Mięso zazwyczaj zawiera mało witaminy K, ale na przykład wątroba wieprzowa zawiera jej całkiem sporo.
• Orzechy zwykle dostarczają mało witaminy K, z wyjątkiem nerkowców i pistacji.
• Produkty mleczne i jajka nie zawierają prawie w ogóle witaminy K, mąka pszenna również niewiele. Z kolei płatki owsiane i otręby pszenne są bogate w witaminę K.

Konsekwentne przyjmowanie witaminy K

• Zawartość witaminy K w ciemnozielonych warzywach liściastych może się różnić w zależności od miejsca ich pochodzenia. Szczególnie duże różnice występują w japońskich wodorostach (używanych np. do sushi), które mogą zawierać czasem bardzo duże ilości witaminy K. Dlatego pacjenci przyjmujący antagonistów witaminy K powinni ich unikać.
• Witamina K wydaje się pozostawać dość stabilna podczas gotowania. Dlatego gotowane i mrożone produkty zawierają mniej więcej takie same ilości witaminy K jak świeże produkty.
• Z reguły dzienne spożycie witaminy K nie powinno przekraczać 60-80 mcg (15-50 mcg dla dzieci i młodzieży). W tabeli podano przybliżoną zawartość witaminy K w niektórych warzywach, ale wartości te mogą się różnić.

Żywność o wysokiej zawartości witaminy K (wartości szacunkowe, wybór)

Żywność o umiarkowanej zawartości witaminy K (wybór)

• Szparagi
• Soja
• Zielony groszek
• Por
• Kapusta czerwona

Jedna porcja (100 g) tych produktów zawiera ok. 30-50 mcg witaminy K.

Zdrowa dieta

• Inne warzywa (korzeniowe, ziemniaki, pomidory, ogórek, papryka itp.), większość owoców, jagody, wiele zbóż, produkty mleczne, jaja, ryby, mięso (z wyjątkiem wątroby) i napoje (w tym zielona herbata) zawierają tak małe ilości witaminy K, że mogą być spożywane bez ograniczeń.
• Grejpfrut i jagody goji, w przeciwieństwie do większości innych owoców, mogą dodatkowo wzmacniać przeciwzakrzepowe działanie antagonistów witaminy K.
• Pacjenci przyjmujący antagonistów witaminy K mogą nadal przestrzegać w swojej diecie zasady „pięć dziennie” (co najmniej pięć porcji owoców i warzyw każdego dnia), zwracając uwagę na pokarmy zawierające duże ilości witaminy K i spożywając je w stałych (raczej małych) ilościach.
• Najważniejsze jest unikanie nagłych zmian w diecie, takich jak spożywanie wyjątkowo dużej ilości ciemnozielonych sałat.

Interakcje z lekami

Uwaga: Oprócz żywności, wiele różnych leków ma wpływ na działanie antagonistów witaminy K, w tym powszechnie stosowane leki, takie jak niektóre antybiotyki, leki przeciwbólowe (NLPZ), leki przeciw podwyższonemu poziomowi lipidów we krwi lub leki moczopędne (diuretyki) i wiele innych. Dlatego ważne jest, aby powiedzieć lekarzowi dokładnie, jakie leki przyjmujesz dodatkowo lub zaznaczyć, że jesteś leczony antagonistami witaminy K, gdy przepisuje Ci nowy lek. W przeciwnym razie łatwo może dojść do zwiększenia lub osłabienia wpływu na krzepnięcie krwi.

Dodatkowe informacje

• Leki przeciwzakrzepowe – informacje dla personelu medycznego

Opracowanie

• Lek. Kalina van der Bend, recenzent
• Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden