Co to jest zapalenie wsierdzia?

Zapalenie wsierdzia to stan zapalny najbardziej wewnętrznej warstwy serca (wsierdzia) wywołany przez patogeny. Zajmuje przede wszystkim zastawki serca. Za zakażenie najczęściej odpowiedzialne są bakterie. Zapalenie wsierdzia może spowodować poważne uszkodzenie zastawek serca i innych narządów. Choroba może przybrać przebieg zagrażający życiu.

Zapalenie wsierdzia może wystąpić, gdy bakterie dostaną się do krwiobiegu. Możliwym czynnikiem wyzwalającym tzw. bakteriemię mogą być zabiegi stomatologiczne, operacja chirurgiczna, zakażona kaniula dożylna, niesterylne wstrzyknięcie do żyły (np. w przypadku narkomanii), jak również zakażenie bakteryjne innych narządów. Bakterie najczęściej osiadają na uszkodzonych wcześniej zastawkach serca. Namnażają się tam i mogą doprowadzić do powstania brodawkowatych wegetacji. Wegetacje te mogą się odrywać i tworzyć zatory w innych narządach (np. w płucach i mózgu), ponieważ przemieszczają się przez krwiobieg.

Na czym polega profilaktyka zapalenia wsierdzia?

Pacjenci ze sztuczną zastawką serca, zapaleniem wsierdzia w wywiadzie oraz wrodzonymi wadami serca są szczególnie narażeni na bakteryjne zapalenie wsierdzia. W związku z tym uzasadnione może być podawanie tym pacjentom antybiotyków jako środka zapobiegawczego, jeżeli występuje u nich zwiększone ryzyko bakteriemii. Tak jest np. w przypadku niektórych zabiegów stomatologicznych i zabiegów w zainfekowanych częściach ciała. Profilaktyczne stosowanie antybiotyków nazywane jest profilaktyką zapalenia wsierdzia.

Grupy ryzyka

Przez dziesiątki lat profilaktykę antybiotykową zalecano wielu pacjentom wysokiego ryzyka poddawanym zabiegom stomatologicznym i innym zabiegom chirurgicznym. Ze względu na wyniki badań naukowych, które kwestionowały korzyści płynące z profilaktyki, w ostatnich latach zalecenia te zostały mocno ograniczone. Obecnie profilaktyczna antybiotykoterapia jest zalecana tylko u pacjentów z grupy wysokiego ryzyka.

Do grup wysokiego ryzyka należą:

• Pacjenci, którzy już przeszli zapalenie wsierdzia
• Pacjenci po wymianą zastawki serca (mechaniczna i biologiczna, również implantowana przezskórnie)
• w przypadku rekonstrukcji zastawki z użyciem materiału protetycznego w ciągu pierwszych 6 miesięcy
• Pacjenci z wrodzonymi wadami serca
• wady serca związane ze zmniejszonym przepływem krwi lub sinym zabarwieniem skóry (sinica)
• wszystkie leczone wady serca w ciągu pierwszych 6 miesięcy po założeniu materiału protetycznego
• wady serca, w których nadal występują przepływy turbulentne w obszarze materiału protetycznego lub wady resztkowe po operacji (przez całe życie)

Sytuacje, w których należy stosować profilaktykę zapalenia wsierdzia

Profilaktyka zapalenia wsierdzia jest przydatna u pacjentów z grupy wysokiego ryzyka poddawanych zabiegom stomatologicznym obejmującym interwencje w obrębie dziąseł lub wokół korzenia zęba, a także w przypadkach uszkodzenia błony śluzowej jamy ustnej. Profilaktyka antybiotykowa zalecana jest również przy zabiegach na tkankach, w których występuje zakażenie, np. na przewodzie pokarmowym, drogach oddechowych, drogach moczowych, drogach rodnych, skórze i tkankach miękkich. Osoby, u których występują czynniki ryzyka rozwoju zapalenia wsierdzia, powinny poinformować o tym swoich lekarzy, aby omówić, czy wskazane jest wcześniejsze podanie antybiotyków.

Profilaktyka zapalenia wsierdzia przebiega w następujący sposób: Na 30-60 minut przed zabiegiem podaje się pojedynczą dawkę antybiotyku. W zależności od miejsca zabiegu wybiera się antybiotyk, który zabija najbardziej prawdopodobne patogeny. Jest to zazwyczaj amoksycylina lub ampicylina. W przypadku alergii na penicylinę można alternatywnie podać klindamycynę.

Dalsze środki zapobiegawcze

Oprócz profilaktyki antybiotykowej istnieją inne środki, które mogą zapobiec zapaleniu wsierdzia. Dotyczy to m.in. prawidłowej higieny jamy ustnej oraz eliminacji kolonizacji bakteryjnej skóry czy dróg moczowych. Jeśli doszło do zakażenia bakteryjnego, należy je leczyć antybiotykami. Podczas każdego zabiegu należy zapewnić sterylność i dezynfekcję. Piercing i tatuaże nie są zalecane.

Higiena zębów i jamy ustnej

Bakterie mogą dostać się do krwiobiegu przypadkowo poprzez codzienne czynności, takie jak żucie, szczotkowanie i nitkowanie zębów czy używanie wykałaczek. Nie oznacza to jednak, że należy unikać mycia zębów itp. Im lepsza higiena jamy ustnej, tym mniejsza kolonizacja bakteriami, a tym samym ryzyko zapalenia wsierdzia. Właściwa higiena jamy ustnej poprzez szczotkowanie i nitkowanie zębów oraz regularne kontrole stomatologiczne mają jeszcze większe znaczenie w zapobieganiu infekcyjnemu zapaleniu wsierdzia niż profilaktyka antybiotykami. Kontrolne badania stomatologiczne powinny być wykonywane dwa razy w roku u pacjentów z grupy wysokiego ryzyka i raz w roku u wszystkich pozostałych.

Dodatkowe informacje

• Infekcyjne zapalenie wsierdzia
• Antybiotykoterapia.
• Wrodzone wady serca
• Infekcyjne zapalenie wsierdzia u dorosłych - informacje dla personelu medycznego

Autorka

• Joanna Rogozik, lekarz, w trakcie specjalizacji z kardiologii