Co to są enterowirusy?

Enterowirusy to grupa różnych wirusów, które namnażają się w jelicie i są przenoszone z człowieka na człowieka, czyli do zakażenia dochodzi na drodze fekalno-oralnej. Do grupy enterowirusów należą również poliowirusy, które mogą wywoływać nagminne porażenie dziecięce (potocznie nazywane polio). Pozostałe zakażenia enterowirusami wywołują różne choroby u osób w każdym wieku, ale najczęściej u dzieci i niemowląt. Mogą to być choroby z wysypką, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i zakażenia oczu.

Enterowirusy dzielą się na podgrupy, które z kolei obejmują różne serotypy:

• Poliowirus (serotypy 1–3)
• Wirus Coxsackie, grupy A i B (łącznie 28 serotypów)
• Wirus ECHO (29 serotypów)
• Nowe enterowirusy.

Przenoszenie zakażenia

• Zakażenie wirusowe przenosi się najczęściej przez kał, rzadziej drogą kropelkową lub przez bezpośredni kontakt z zawartością pęcherzyków. Możliwymi źródłami zakażenia są także zanieczyszczone przedmioty i skażona woda.
• Chorzy mogą wydalać wirusa z kałem przez kilka tygodni.
• Okres inkubacji wynosi 2–14 dni.

Częstotliwość występowania

• Enterowirusy są szeroko rozpowszechnione na świecie i regularnie powodują duże epidemie, zwłaszcza w Azji.
• Zakażenia enterowirusami mogą wystąpić o każdej porze roku, jednak w klimacie umiarkowanym największe ryzyko występuje w miesiącach letnich i jesiennych.
• Do zakażenia enterowirusami dochodzi w każdym wieku, ale najczęściej chorują niemowlęta i małe dzieci. Z nieznanych dotąd przyczyn chłopcy i mężczyźni są bardziej na nie podatni niż dziewczynki i kobiety.

Rodzaje chorób wywołanych przez enterowirusy

Ponad 90% zakażeń wywołanych przez enterowirusy inne niż polio nie wykazuje żadnych objawów lub prowadzi jedynie do niespecyficznych chorób z gorączką, bólem gardła i kaszlem („letnia grypa”). W przypadku zachorowania obraz kliniczny i nasilenie mogą być różne w zależności od rodzaju wirusa, wieku, płci i odporności. 

Wysypki na skórze i błonach śluzowych

Różne typy wirusów Coxsackie i ECHO powodują wysypkę skórną, która czasem obejmuje błonę śluzową jamy ustnej. Często tego rodzaju wysypki nie są na tyle charakterystyczne, aby móc jednoznacznie wskazać wirusa jako przyczynę. Zwykle nie ma innych objawów, chociaż możliwa jest gorączka, która utrzymuje się przez 24–36 godzin. Łagodna wysypka na ciele jest często spowodowana zakażeniami wirusem ECHO (przykładowo tzw. wysypka bostońska).

Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej 

• Jest to często występująca choroba o ostrym przebiegu, dotykająca głównie małe dzieci, wywołana przez wirus Coxsackie A lub inne enterowirusy grupy A.
• Objawy to gorączka, pęcherze na wewnętrznej stronie policzków i języka oraz niewielka wysypka na dłoniach, stopach i pośladkach.
• Okres inkubacji wynosi średnio 3–10 dni, a choroba ustępuje zwykle po 5–7 dniach.

Opryszczkowe zapalenie gardła

• Jest to wysypka z pęcherzykami na błonie śluzowej jamy ustnej, która sięga głęboko do gardła i obejmuje również łuki podniebienne, języczek i migdałki.
• Choroba dotyka najczęściej dzieci w wieku 3–10 lat.
• Objawy to ból gardła, gorączka i ból przy przełykaniu.
• Zakażenie wywołuje wirus Coxsackie A lub inne enterowirusy.

Zakażenia ośrodkowego układu nerwowego

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jest najczęstszą manifestacją, podczas gdy zapalenie mózgu występuje rzadziej. Niektóre enterowirusy (poliowirus, EV71) atakują komórki w mózgu i rdzeniu kręgowym, powodując ostre porażenie.

Krwotok podpajęczynówkowy / zapalenie mózgu

• Większość przypadków wywoływana jest przez wirusy Coxsackie grupy B oraz wirusy ECHO.
• U małych dzieci obraz kliniczny charakteryzuje się gorączką i drażliwością. U starszych dzieci i dorosłych objawy obejmują gorączkę do 40°C, ból głowy, sztywność karku, nudności i wymioty, nadwrażliwość na światło i hałas, zmęczenie oraz bóle mięśni.
• W 5–10% wszystkich przypadków wirusowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych dochodzi do powikłań skutkujących zapaleniem mózgu, które objawia się zaburzeniami świadomości lub drgawkami.
• Dzieci zwykle w pełni dochodzą do zdrowia po 3–7 dniach, natomiast u dorosłych objawy mogą utrzymywać się dłużej.

Porażenie

• W ciężkich przypadkach nagminne porażenie dziecięce może prowadzić do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i porażenia mięśni.
• Porażenie może być również wywołane przez enterowirusy inne niż polio, najczęściej enterowirus 70 lub 71, Coxsackie 7 lub 9.
• Porażenie spowodowane przez wirusy inne niż polio jest mniej poważne i zazwyczaj nie jest trwałe.

Zakażenia oka

Enterowirusy mogą wywoływać wysoce zakaźne zakażenia oczu charakteryzujące się bólem, obrzękiem powiek i krwawieniem w spojówce. Choroba leczy się samoistnie i rzadko prowadzi do trwałego upośledzenia wzroku. Objawy osiągają szczyt po 2–3 dniach i ustępują w ciągu 10 dni bez dalszych powikłań.

Nagminna pleurodynia (choroba bornholmska)

Jest to ostra choroba z gorączką, epizodycznymi skurczami oraz bólem mięśni klatki piersiowej i brzucha. Większość przypadków występuje lokalnie u młodzieży i dorosłych w miesiącach letnich. Objawy przypominają niekiedy poważne choroby, takie jak bakteryjne zapalenie płuc, zatorowość płucna, zawał serca, ostry ból brzucha czy półpasiec. Najczęstszą przyczyną są wirusy Coxsackie z grupy B. Większość osób choruje przez 4–13 dni. Choroba daje mniej objawów u dzieci niż u dorosłych.

Zapalenie serca (zapalenie osierdzia i mięśnia sercowego)

Choroba dotyczy zwykle zarówno osierdzia obejmującego serce, jak i mięśnia sercowego. Stopień ciężkości zapalenia mięśnia sercowego waha się od przypadków bezobjawowych po choroby zagrażające życiu. U dorosłych, którzy chorują rzadziej choroba zwykle nie pozostawia śladu. Najczęstszą przyczyną zachorowania są wirusy Coxsackie z grupy B.

Inne obrazy kliniczne

Enterowirusy mogą również powodować zapalenie w przewodzie pokarmowym, zapalenie trzustki, wątrobie i jądrach.

Ciąża i zakażenia u noworodków

• Enterowirusy tylko w niewielkim stopniu przechodzą przez łożysko i dlatego rzadko prowadzą do chorób płodu.
• Noworodki są wyjątkowo podatne na zakażenia enterowirusami.
• Chociaż większość typów wirusów powoduje łagodny i przemijający przebieg zachorowania, niektóre mogą wywołać ciężką chorobę.

Badania

W większości przypadków diagnoza stawiana jest na podstawie objawów.

W razie potrzeby enterowirusy można wykryć we krwi, kale, płynie mózgowo-rdzeniowym i wymazie z gardła.

Leczenie

Większość zakażeń enterowirusami ma charakter samoograniczający i nie wymaga specjalnego leczenia. Objawy można łagodzić środkami przeciwgorączkowymi i przeciwbólowymi.

Możliwości terapeutyczne są ograniczone w przypadku ciężkich zakażeń i nie zostały dokładnie zbadane. W ciężkim przebiegu choroby można stosować przeciwciała.

Profilaktyka

• Przestrzeganie higieny, np. mycie rąk, jest niezbędne do zapobiegania rozprzestrzenianiu się enterowirusów.
• Kobiety w ciąży powinny unikać kontaktu z osobami podejrzanymi o zakażenie enterowirusem.
• Szczepionka przeciwko enterowirusom innym niż polio nie jest jeszcze dostępna.

Dodatkowe informacje

• Nagminne porażenie dziecięce
• Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej
• Opryszczkowe zapalenie gardła
• Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych / zapalenie mózgu
• Zapalenie mięśnia sercowego
• Wirusowe zapalenie spojówek
• Wirusowe zapalenie przewodu pokarmowego
• Zakażenia enterowirusowe – informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden
• Thomas Fühner, dr n. med., specjalista chorób wewnętrznych i pneumologii, Hanower
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent