Regional content

Content

Informacje ogólne

Definicja

• Synonimy: zapalenie kątów ust (angular cheilitis), kątowe zapalenie warg (cheilitis angularis), zajady¹, drożdżakowe zapalenie kątów ust.
• Opisowa diagnostyka skórnych zmian zapalnych kącików ust różnego pochodzenia.²
• Opisowe rozpoznanie zapalnych zmian skórnych kącików ust o różnej etiologii.²

Epidemiologia

• Częstość występowania 0,7% w populacji ogólnej.²
  • Rozkład dwuszczytowy (częsty u dzieci i od 3. do 6. dekady życia).
• Zbliżone wskaźniki występowania u obu płci.¹

Etiologia i patogeneza

• Etiologia wieloczynnikowa, z czynnikami miejscowymi i ogólnoustrojowymi, które często występują łącznie.¹

Czynniki miejscowe

• Przyczyny zakaźne
  • Najczęstsza przyczyna: drobnoustroje chorobotwórcze są wykrywane w 50–80% przypadków.²
  • Głównie Candica albicans³
    • Szczególnie w przypadku cukrzycy, na skutek zwiększonego stężenia glukozy w ślinie.²
  • Częściej w przypadku osłabienia układu odpornościowego, np. w trakcie chemioterapii lub w AIDS.
  • U osób z atopowym zapaleniem skóry często zakażenia paciorkowcowe.⁴
• Przyczyny alergiczne
  • Kontaktowe zapalenie skóry odpowiedzialne jest za około 1/4 przypadków, wywołane np. przez:²
    • nikiel (u pacjentów z aparatami ortodontycznymi), pastę do zębów, kosmetyki.
• Powtarzające się zachowania prowadzące do podrażnienia okolicy kącików ust, w tym:
  • Ssanie kciuka, oblizywanie warg, nadmierne używanie nici dentystycznej.
• Przyczyny anatomiczne
  • Warianty anatomiczne, które prowadzą do zwiększonego gromadzenia śliny w kącikach ust, np.:²
    • źle dopasowane protezy
    • retrognacja (tyłożuchwie morfologiczne) z wadami zgryzu
    • zmniejszone napięcie skóry z powodu znacznej utraty masy ciała, wieku lub palenia papierosów
    • makroglosja (25% pacjentów z trisomią 21 cierpi na kątowe zapalenie warg).

Czynniki ogólnoustrojowe

• Niedożywienie
  • Nawet u 25% pacjentów niedobór żelaza lub witamin z grupy B.²
  • Niedobór kwasu foliowego również jest związany z zapaleniem kątów warg.¹
• Choroby ogólnoustrojowe¹
  • Kserostomia jako czynnik wyzwalający dolegliwości ze strony jamy ustnej, często w cukrzycy lub zespole Sjögrena.
    
    • Częstsze oblizywanie ust w celu ich nawilżenia.
  • Przewlekłe zapalne choroby jelit (choroba Leśniowskiego–Crohna oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego).
  • Toczeń rumieniowaty krążkowy.
• Choroby psychiatryczne⁴
  • bulimia
  • anoreksja

Patogeneza

• Ślina gromadzi się w kącikach ust.
• Maceracja skóry z tworzeniem się szczelin.
• Wtórne zakażenie drożdżakami i/lub gronkowcami lub paciorkowcami.

Czynniki predysponujące

• Palenie tytoniu.¹
• Inne czynniki predysponujące:
  • atopowe zapalenie skóry i łojotokowe zapalenie skóry
  • nadmierne wydzielanie śliny
  • niedożywienie (np. niedobór żelaza)
  • choroby ogólnoustrojowe, takie jak cukrzyca
  • niedokrwistość
  • niedobór odporności
  • leki, zwłaszcza immunosupresyjne i glikokortykosteroidy
  • upośledzenie zamykania ust, szczególnie nieprawidłowe ułożenie wargi, zębów, języka
  • mechaniczne rozciąganie, np. intubacja, badanie stomatologiczne
  • zaburzenia psychiczne.

ICD–10

• K13.0 Choroby warg włącznie z: kątowym zapaleniem warg.

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

• Rozpoznanie kliniczne na podstawie wywiadu i badania przedmiotowego.
• Celem jest ustalenie przyczyny kątowego zapalenia warg w celu umożliwienia odpowiedniego leczenia.

Diagnostyka różnicowa

• Kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia
  • U dzieci wyraźnie ograniczone do miejsc, do których można sięgnąć językiem.
    

    Opryszczka zwykła wargowa
• Atopowe zapalenie skóry
  • W przeciwieństwie do dość wyraźnie ograniczonego wyprysku wargowego, zazwyczaj sięga na policzki.
• Zapalenie skóry wokół ust
  • Typowo przy długotrwałym zewnętrznym stosowaniu glikokortykosteroidów.
  • Najczęściej stwierdzane są monomorficzne, zlewające się grudki.
  • Typowo: zagłębienie w bezpośrednim sąsiedztwie brzegu czerwieni wargowej.

• Opryszczka wargowa.
• Liszaj płaski nadżerkowy
• Kiła.

Wywiad lekarski

• Samoistne pojawienie się zaczerwienienia i bolesnych pęknięć w okolicy kącików ust.
• Stan uzębienia: Noszenie protezy? Higiena jamy ustnej? Używanie nici dentystycznej?
• Zawód/środki higieny: długotrwałe noszenie maseczki?
• Inne choroby: niedokrwistość, niedobory odporności, cukrzyca?
• Palenie tytoniu: używanie tytoniu do żucia?
• Spożywanie alkoholu.
• Choroby skóry: wyprysk atopowy, łuszczyca, liszaj płaski?
• Alergie: wyprysk?
• Leki: stosowanie preparatów miejscowych? Leki powodujące kserotomię, np. leki antycholinergiczne?
• Dieta: objawy niedożywienia?
• Zaburzenia dotyczące wypróżnień: wskazania do leczenia nieswoistych chorób zapalnych jelit?

Badanie fizykalne

• 

  Zapalenie kącików ust
  Bolesne szczeliny w kącikach ust.
• Objawy niedokrwistości
  • bladość skóry
  • blade spojówki.
• Badanie jamy ustnej i, w razie potrzeby, ocena protez zębowych
  • dopasowanie protezy
  • objawy złej higieny jamy ustnej
  • zmiany wewnątrzustne, np. afty (objaw choroby Behçeta, szczególnie u pacjentów pochodzących z Bliskiego Wschodu).

Badania uzupełniające w praktyce lekarza rodzinnego

• Diagnostyka mikrobiologiczna nie jest dostępna w praktyce lekarza rodzinnego.⁵
• Jeśli objawy nie ustępują po 2–3 tygodniach pomimo skojarzonego leczenia miejscowego przeciwgrzybiczego/przeciwbakteryjnego:²
  • badania laboratoryjne uwzględniające hemoglobinę, żelazo, kwas foliowy, witaminę B₁₂ i stężenie glukozy we krwi na czczo.

Wskazania do skierowania do specjalisty

• Skierowanie do poradni dermatologicznej
  • w przypadku dolegliwości opornych na leczenie.
• Skierowanie do poradni stomatologicznej
  • w przypadku źle dopasowanej protezy.

Leczenie

Cele leczenia

• Łagodzenie dolegliwości bólowych i dyskomfortu.
• Leczenie choroby podstawowej.

Ogólne informacje o leczeniu

• Większość przypadków ma etiologię zakaźną; zaleca się leczenie próbne miejscowymi lekami przeciwgrzybiczymi lub w razie potrzeby antybiotykami.¹
• Leczenie przyczynowe, zwłaszcza w przypadku nawracających dolegliwości

Zalecenia dla pacjentów

• Zapewnienie dobrej higieny jamy ustnej
  • optymalne dopasowanie i higieniczne czyszczenie protez zębowych.
• Zaprzestanie palenia.
• Unikanie oblizywania warg.
• Pacjenci przyjmujący glikokortykosteroidy wziewnie powinni przepłukiwać usta po inhalacji.
• W przypadku kserotomii – żucie gumy lub ssanie cukierków w celu pobudzenia wydzielania śliny.
• Unikanie substancji, które mogą wywołać alergię kontaktową.
• Regularne osuszanie kącików ust chusteczką.
• Smarowanie kącików ust maścią zawierającą szałwię.
  • Garbniki sprawiają, że skóra jest mniej wrażliwa.

Farmakoterapia

• W przypadku Candida albicans (najczęstsza przyczyna)
  
  • Terapia miejscowa za pomocą preparatów nystatyny, 2 x na dobę przez 2 tygodnie (w Polsce dostępne w postaci zawiesiny do pędzlowania jamy ustnej lub jako składnik leków recepturowych).
  • Często w połączeniu z maścią z tlenkiem cynku (działanie wysuszające).
• W przypadku Staphylococcus aureus
  • Terapia miejscowa za pomocą np. maści zawierającej mupirocynę, 3–4 x na dobę przez 1–2 tygodnie.
• Glikokortykosteroidy stosowane miejscowo
  • Mogą dodatkowo zmniejszyć stan zapalny, np. hydrokortyzon w postaci 1% kremu ​​2–3 x na dobę przez 1–2 tygodnie.

W przypadku niedożywienia

• W razie potrzeby wyrównanie niedoboru żelaza lub witamin.

Przebieg, powikłania i rokowanie

Przebieg

• Zazwyczaj szybkie gojenie
  • Zalecana jest kontrola po 2 tygodniach w celu ponownej oceny przyczyny i modyfikacji leczenia w przypadku utrzymywania się dolegliwości.¹

Powikłania

• Zakażenia wtórne.
• Przebiegi przewlekłe lub nawracające.

Rokowanie

• Kandydoza dobrze reaguje na leki przeciwgrzybicze.
• Pojedynczy epizod rokuje dobrze, ale nawroty są częste, zwłaszcza, jeśli przyczyna nie jest nieodpowiednio leczona.

Informacje dla pacjentów

Materiały edukacyjne dla pacjentów

• Kątowe zapalenie warg (zajady).

Ilustracje