Co to jest zespół Klinefeltera?

Zespół Klinefeltera jest wrodzoną chorobą genetyczną spowodowaną nadmiarem chromosomów płciowych(47, XXY). Ta wada chromosomalna powoduje, że jądra nie rozwijają się prawidłowo. Występuje zaburzenie funkcji jąder (hipogonadyzm) i niedobór męskiego hormonu testosteronu. Zmniejsza się również produkcja plemników (spermatogeneza). Poza tym zewnętrzne narządy płciowe są zwykle słabo rozwinięte.

Niedobór testosteronu powoduje, że dotknięci nim chłopcy wykazują w okresie dojrzewania następujące nieprawidłowości: Są oni zazwyczaj wyżsi od innych chłopców w tym samym wieku, a u wielu z nich pojawiają się małe piersi o kobiecym kształcie (ginekomastia).

U niektórych występują nieprawidłowości w rozwoju umysłowym oraz wzrost hormonu folikulotropowego, zwanego FSH.

Zespół Klinefeltera został po raz pierwszy opisany przez lekarzy Klinefeltera, Reifensteina i Albrighta w 1942 roku.

Częstotliwość występowania

Zespół Klinefeltera jest najczęstszą przyczyną hipogonadyzmu i zmienionej liczby chromosomów w genomie. Choroba występuje u około 1 na 660 noworodków płci męskiej. Co najmniej 3% mężczyzn z niespełnionym pragnieniem posiadania dzieci ma zespół Klinefeltera; można założyć, że schorzenie to jest niedodiagnozowane. 

Przyczyny

Jeśli chodzi o zestaw chromosomów (kariotyp), 80-90% osób dotkniętych chorobą ma kariotyp „47,XXY“. Oznacza to, że istnieje całkowita liczba 47 chromosomów zamiast normalnych 46, a dodatkowy chromosom jest żeńskim chromosomem płciowym (X). Inne wersje to „kariotyp mozaikowy 46,XY/47,XXY“, „48,XXYY“, „48,XXXY“ und „49,XXXXY“ lub „kariotyp 46,XX“.

Wynikiem tego jest niedoczynność jąder, co z kolei prowadzi do zmniejszonej produkcji testosteronu i braku rozwoju męskich cech płciowych (hipogonadyzm), ponieważ zaburzona jest interakcja hormonalna między jądrami a przysadką mózgową. Badania wykazały, że zespół Klinefeltera prowadzi do zmian jakościowych w gonadach, co objawia się między innymi niedostateczną produkcją plemników. Pacjenci z mozaikowatością chromosomową zwykle wykazują niewiele objawów.

Zaawansowany wiek matki jest uważany za czynnik predysponujący do wystąpienia zespołu Klinefeltera.

Objawy

W rzadkich przypadkach mały, smukły penis po urodzeniu może już sugerować zespół Klinefeltera. Rzadko podejrzenie pojawia się w dzieciństwie ze względu na szybki wzrost i zaburzenia zachowania. Inne objawy, które mogą wystąpić już w dzieciństwie to:

• Opóźniony rozwój mowy
• Dysleksja
• Legastenia
• Trudności w uczeniu się
• Deficyty uwagi
• Trudności w wykonywaniu lub rozwiązywaniu zadań praktycznych

Często jednak diagnoza nie jest stawiana przed okresem dojrzewania, ponieważ do tego czasu rozwój fizyczny jest niezauważalny.

Chłopcy dotknięci chorobą mają małe, twarde jądra (około 1,5 x 1,5 cm), wzrost piersi, zmniejszone owłosienie ciała i zmienioną budowę ciała (wysoki wzrost, zmniejszona masa mięśniowa i tendencja do otyłości brzusznej). Anomalie zębowe i odchylenia w ułożeniu szczęki występują nieco częściej niż w normalnej populacji. Cechy fizyczne różnią się znacznie w zależności od osoby.

Po 25. roku życia około 70% skarży się na obniżone libido i potencję, a tylko 1/5 osób dotkniętych tą chorobą ma normalny zarost. Ponadto mogą wystąpić zaburzenia psychologiczne, takie jak wahania nastroju, brak energii i zaburzenia obrazu ciała.

Przy większej liczbie chromosomów X (XXXY, XXXXY) często obserwuje się poważne nieprawidłowości fizyczne i intelektualne.

Diagnostyka

Diagnozą zajmują się specjaliści, którzy oznaczają hormony w surowicy krwi i moczu. Hormon FSH jest uważany za najlepszy wskaźnik zespołu Klinefeltera. Hormony FSH, LH, SHBG i prolaktyna są podwyższone, podczas gdy testosteron w surowicy jest obniżony. Diagnozę potwierdza analiza chromosomalna białych krwinek (limfocytów). Czasami badanie wykazuje prawidłowy kariotyp. W takich przypadkach przeprowadza się analizę tkanki ze skóry lub jąder. Analiza ejakulatu ujawnia brak plemników w nasieniu u ponad 90% osób dotkniętych chorobą z 47, XXY (azoospermia). Plemniki są rzadko widoczne i zwykle wykazują zmniejszoną ruchliwość i zmieniony kształt.

Diagnoza może być postawiona podczas badań profilaktycznych u pediatrów (bilans zdrowia), badania przed pójściem do szkoły lub u urologów. U osób dorosłych rozpoznanie jest często stawiane w trakcie wyjaśniania niepłodności.

W celu wykluczenia chorób współistniejących wskazane może być wykonanie badania echokardiograficznego lub pomiaru gęstości kości.

Terapia

Leczenie testosteronem

Nie ma leczenia, które pozwoliłoby wyleczyć zespół Klinefeltera. Zazwyczaj osoby dotknięte tym problemem otrzymują testosteron od początku okresu dojrzewania. Zatrzymuje to proces wzrostu, dzięki czemu pacjenci rozwijają normalną długość ciała. Leczenie testosteronem ma pozytywny wpływ na nastrój i zachowanie, poprawia myślenie ukierunkowane na cel i samoocenę. Zmniejsza również zmęczenie, niewłaściwy rytm dnia i nocy oraz drażliwość. Dożywotnia podaż testosteronu poprawia libido, gęstość kości i jakość życia. Jednak leczenie testosteronem jest jednak mało pomocne w przypadku ginekomastii (powiększonych piersi).

Leczenie testosteronem to zadanie dla specjalistów. Czas rozpoczęcia leczenia testosteronem musi być ustalany indywidualnie. Nowoczesne preparaty testosteronu są wstrzykiwane do mięśni co trzy miesiące i zapewniają bardzo równomierny poziom testosteronu. Alternatywnie, preparaty testosteronu mogą być stosowane w postaci plastrów transdermalnych lub w postaci żelu. Testosteron w formie tabletek nie jest zalecany, ponieważ skutkuje bardzo zróżnicowanym poziomem testosteronu w ciągu dnia.

Dalsze możliwości leczenia

W przypadku powiększonych piersi, operacja może przynieść dobre efekty kosmetyczne i zmniejszyć stres psychiczny. Ogólnie rzecz biorąc, przydatne może być wsparcie psychologiczne. Niektórzy cierpiący na tę chorobę korzystają również z terapii logopedycznej.

Niespełnione pragnienie posiadania dzieci

W przypadku niepłodności można podjąć próbę spełnienia chęci posiadania dzieci poprzez zapłodnienie in vitro. Alternatywnie, spermę można pobrać za pomocą zabiegów mikrochirurgicznych. Możliwe jest również pobranie nasienia na wczesnym etapie, np. np. w okresie dojrzewania, i zamrożenie go w celu późniejszego wykorzystania.

Zalecenia dla osób dotkniętych chorobą

Oprócz leków szczególnie ważna jest aktywność fizyczna i zdrowy styl życia. Powodem jest zwiększone ryzyko przedwczesnej osteoporozy i chorób układu krążenia.

Zapobieganie

Zespół Klinefeltera jest wrodzony, ale nie jest dziedziczny. Nie ma dostępnego leczenia, które mogłoby zapobiec zespołowi Klinefeltera. Ryzyko urodzenia przez pacjentów z zespołem Klinefeltera dziecka z tym samym rozpoznaniem nie jest większe niż w populacji ogólnej, ponieważ pleminiki wydają się mieć prawidłowy zestaw chromosomów 46,XY.

Rokowanie i powikłania

Długość życia większości osób dotkniętych tą chorobą jest normalna. Zwiększa się jednak zachorowalność na inne choroby:

• Rak piersi
• Przewlekłe choroby płuc
• Choroby serca, zwłaszcza wypadanie płatka zastawki mitralnej
• Cukrzyca i obniżona tolerancja glukozy
• Osteoporoza
• Żylaki
• Ulcera cruris (owrzodzenie żylne podudzi), zakażenia skóry i egzema
• Zakrzepica żył głębokich kończyn dolnych, zatorowość płucna
• Choroby autoimmunologiczne, w tym toczeń rumieniowaty układowy, zespół Sjögrena i reumatoidalne zapalenie stawów
• Choroby neurologiczne, w tym porażenie mózgowe, padaczka i choroby oczu
• Guzy śródpiersia
• Problemy behawioralne i psychiatryczne

Osoby dotknięte tą chorobą są częściej bezdzietne niż ogół populacji. Tylko 5% pacjentów jest w stanie spełnić swoje pragnienie posiadania dzieci w sposób naturalny.

Dodatkowe informacje

• Hipogonadyzm
• Ginekomastia
• Niespełnione pragnienie posiadania dzieci
• Osteoporoza
• Owrzodzenia podudzi lub stóp
• Zakrzepica żył głębokich kończyn dolnych
• Zespół Klinefeltera – informacje dla lekarzy