Czym jest marskość wątroby?

Definicja

W marskości wątroby, będącej częstą konsekwencją przewlekłej choroby wątroby, komórki i tkanki wątroby ulegają coraz większemu zniszczeniu. Wraz z niszczeniem następuje stopniowa przebudowa w bezfunkcyjną tkankę łączną. Wątroba może w coraz mniejszym stopniu wykonywać swoje pierwotne zadania, staje się coraz mniejsza i twardsza, co nazywamy również wątrobą marską.

Mogą zostać upośledzone następujące funkcje, co ma konsekwencje dla całego organizmu:

• trawienie tłuszczów i rozkład cholesterolu
• eliminacja toksyn, takich jak alkohol, narkotyki i leki.
• magazynowanie energii
• krzepnięcie krwi

Objawy

Marskość wątroby często pozostaje długo niewykryta. Dopiero wraz z postępującym spadkiem funkcji wątroby mogą pojawić się ogólne objawy i dolegliwości, takie jak: zmęczenie, apatia, obniżenie sprawności, uczucie ucisku w prawym górnym nadbrzuszu, uczucie sytości, wzdęcia, nudności, utrata masy ciała i świąd.

Jeśli uszkodzeniu uległa już tak duża część tkanek wątroby, że nienaruszona jeszcze tkanka wątroby nie jest w stanie tego skompensować, mogą wystąpić następujące objawy: może dojść do wyniszczenia organizmu z niedoborami witamin i mikroelementów, a także do żółtaczki z silnym świądem skóry. Jeśli w wyniku uszkodzenia wątroby w jamie brzusznej gromadzi się płyn (wodobrzusze), brzuch zwiększa obwód i wybrzusza się.

Wątroba jest ważną stacją w krążeniu krwi w organizmie, dlatego można powiedzieć, że uszkodzenie tkanek tego narządu powoduje zastój krwi przed wątrobą (zastój w żyle wrotnej). Organizm tworzy alternatywne drogi (krążenie oboczne) poprzez żyły, tzw. żylaki. Niektórzy pacjenci zauważają widoczne małe żylaki w skórze przypominające cienkie pajączki (naczyniaki gwiaździste) oraz poszerzone żyły na skórze brzucha. Naczynia krwionośne w narządach wewnętrznych mogą również rozszerzać się w żylaki i powodować krwawienie np.: w błonie śluzowej przełyku (żylaki przełyku). Jeśli wystąpi krwawienie, jest ono trudniejsze do zatrzymania ze względu na zmniejszoną krzepliwość krwi. Ponadto marskość wątroby może wpływać na czynność mózgu (encefalopatia wątrobowa) i prowadzić do senności ze stanami splątania, zaburzeń mowy, a nawet utraty przytomności lub śpiączki wątrobowej.

Częstość występowania

Marskość wątroby, określana też jako „marska wątroba”, jest dość częsta. Jednocześnie najbardziej rozpowszechnioną przyczyną marskości wątroby jest nadmierne spożywanie alkoholu.

Przyczyny

Przyczyną marskości wątroby może być wiele chorób, np.: 

• Stłuszczeniowa choroba wątroby spowodowana spożywaniem alkoholu, otyłość i cukrzyca
• Zakażenia wirusem zapalenia wątroby typu B, C lub D
• Inne zakażenia wywołane przez bakterie lub pasożyty w organizmie 
• Autoimmunologiczne zaburzenia wątroby i pęcherzyka żółciowego
• Przewlekłe choroby dróg żółciowych
• Choroby spichrzeniowe wątroby np. z nadmiernym odkładaniem się w wątrobie żelaza (hemochromatoza) lub miedzi (choroba Wilsona)
• Rzadko określone choroby serca
• Rzadko leki lub substancje chemiczne, które uszkadzają wątrobę

Badania

Po przeprowadzeniu szczegółowego wywiadu, a następnie badania fizykalnego lekarz może rozpoznać marskość wątroby. Ponadto badania krwi i badanie USG jamy brzusznej dostarczają ważnych informacji o stopniu zaawansowania tej choroby. Można również wykryć wolny płyn w jamie brzusznej (wodobrzusze).

Jeśli istnieje potrzeba wykonania dalszych badań lub leczenia w szpitalu, może zostać wystawione skierowanie do specjalisty. Dalszą ocenę tkanki wątroby można uzyskać za pomocą tzw. elastografii. Ta specjalna procedura ultrasonograficzna pokazuje sztywność wątroby: im jest sztywniejsza tkanka wątroby, tym większy jest udział niefunkcjonującej tkanki łącznej, a tym samym — stopień zaawansowania marskości.

W dalszym postępowaniu można zastosować tomogragię komputerową, rezonans magnetyczny, badanie endoskopowe przełyku oraz żołądka.

Jeśli w jamie brzusznej znajduje się wolny płyn, można go usunąć pod kontrolą USG. Badanie laboratoryjne pobranej próbki dostarcza cennych informacji na temat składu płynu powodującego wodobrzusze i jego ewentualnej przyczyny.

U niektórych chorych może być również konieczne pobranie próbki tkanki wątroby (biopsja wątroby).

Leczenie

Przebudowa tkanki wątroby jest w wielu przypadkach nieodwracalna. Z tego względu głównym celem jest zatrzymanie postępu choroby oraz zapobieganie lub leczenie powikłań.

Należy najpierw rozważyć przyczynę podstawową i zastosować odpowiednie leczenie, np.: celowaną terapię za pomocą leków jeśli przyczyną jest zapalenie wątroby.

Chorzy nie mogą już spożywać alkoholu. Należy również unikać innych szkodliwych substancji, w tym niektórych określonych leków. W zależności od rozległości marskości wątroby i ewentualnego dodatkowego wodobrzusza należy stosować specjalne zalecenia żywieniowe. Ważne jest dostarczenie odpowiedniej ilości energii oraz spożycie białka w określonych granicach. Najlepiej zasięgnąć porady lekarza lub dietetyka.

W przypadku zakażeń jamy brzusznej można zastosować antybiotyki. Leki moczopędne (diuretyki) przepisuje się przy dodatkowej niewydolności nerek, a także przy wodobrzuszu.

Konieczne mogą być również środki zmiękczające stolec (laktuloza), np.: w przypadku gromadzenia się szkodliwych produktów przemiany materii, a także specjalne zalecenia dietetyczne. Ciśnienie tętnicze krwi jest często obniżane za pomocą dodatkowych leków, aby chronić naczynia krwionośne, a także aby zapobiec krwawieniu z żylaków przełyku.

Leki przeciwzakrzepowe mogą być stosowane w celu zapobiegania zakrzepicy, szczególnie występującej w żyle wrotnej.

Jeśli występuje zakrzepica żyły wrotnej lub krwawienie z żylaków, stwierdzono zajęcie nerek lub nie można kontrolować wodobrzusza w inny sposób, może być konieczne założenie tzw. zespolenia wrotno-systemowego wytworzonego chirurgicznie (TIPS). W ten sposób przez wytworzone obejście omija się uszkodzoną wątrobę i obniża się podwyższone ciśnienie w żyle wrotnej, co zapobiega dalszym krwawieniom.

Jeśli nie można opanować powikłań marskości wątroby za pomocą wyżej wymienionych środków medycznych, to przeszczep wątroby jest jedynym skutecznym leczeniem przewlekłej lub ostrej niewydolności wątroby.

Co można zrobić we własnym zakresie?

Aby uniknąć dalszego uszkodzenia wątroby, należy unikać następujących substancji:

• alkoholu
• paracetamolu
• leków o działaniu uszkadzającym wątrobę
• niektórych określonych leków ziołowych

W razie zaistnienia jakichkolwiek wątpliwości co do tego, o jakie dokładnie substancje chodzi, należy zasięgnąć porady lekarza rodzinnego.

Należy zgłaszać się do poradni lekarza rodzinnego lub do poradni hepatologicznej na regularne wizyty kontrolne, aby odpowiednio wcześnie rozpoznać pogorszenie funkcji wątroby lub zauważyć nowe objawy, zwłaszcza pod kątem rozpoznania w odpowiednim czasie raka wątrobowokomórkowego w przebiegu marskości wątroby.

Profilaktyka

Marskości wątroby można zapobiegać poprzez unikanie substancji, które uszkadzają wątrobę. Jeśli rozwinie się choroba, z którą wiąże się zwiększone ryzyko marskości wątroby lub przewlekłej niewydolności wątroby, należy w miarę możliwości zastosować leczenie. W tych przypadkach szczególne znaczenie mają również regularne badania kontrolne.

Rokowanie

Rokowanie jest bardzo zróżnicowane, ponieważ zależy od wielu różnych czynników, takich jak przyczyna wystąpienia choroby, stopień nasilenia, występowanie powikłań oraz obecność ewentualnych chorób towaryszących. 

Dodatkowe informacje      

• Alkohol — nadużywanie czy uzależnienie?
• Nadwaga
• Cukrzyca
• Wirusowe zapalenie wątroby typu B
• Wirusowe zapalenie wątroby typu D
• Rak wątrobowokomórkowy
• Marskość wątroby i przewlekła niewydolność wątroby — informacje dla personelu medycznego