Co to jest uraz typu „smagnięcia biczem”?

Definicja

Uraz typu „smagnięcie biczem”, występujący np. po uderzeniu tyłem głowy o zagłówek fotela samochodowego, to uraz, w którym głowa wykonuje gwałtowny i niespodziewany ruch do przodu i do tyłu. Tego typu urazy mogą wystąpić także podczas zderzenia bocznego oraz podczas jazdy na nartach lub snowboardzie.

Mechanizm urazu jest podobny do uderzenia batem – głowa osoby poszkodowanej gwałtownie odchyla się ku tyłowi, wykonując ruch przypominający smagnięcie, a następnie jest "wyrzucana" do przodu. Powoduje to naciąganie więzadeł, ścięgien i mięśni kręgosłupa szyjnego. W zależności od nasilenia bólu, stopnia uszkodzenia nerwów oraz złamań kości/zwichnięć stawów, urazy wywołane opisanym mechanizmem klasyfikowane są według 5-stopniowej skali ciężkości. Dolegliwości utrzymujące się powyżej 6 miesięcy określane są jako przewlekłe.

Zamiast terminu „smagnięcie biczem” w medycynie używa się niekiedy określenia uraz przyspieszeniowo-opóźnieniowy lub dystorsja kręgosłupa szyjnego.

Objawy

Głównym objawem jest ból głowy i szyi, który zazwyczaj pojawia się kilka godzin po wypadku i ma charakter bólu mięśniowego, podobnego do tzw. zakwasów. Przyczyną tego bólu są prawdopodobnie drobne krwiaki w więzadłach i mięśniach. Objawy zwykle mijają w ciągu kilku miesięcy.

U niektórych pacjentów może rozwinąć się zespół pourazowy, który obejmuje inne dolegliwości, takie jak bóle głowy, szyi, ramion, zawroty głowy, drżenie, szum w uszach, zaburzenia snu, drażliwość oraz obniżenie sprawności. Może także wystąpić obniżenie napędu i nastroju lub stany lękowe.

U osób, które przed wypadkiem miały skłonności do lęków lub depresji, ryzyko wystąpienia przewlekłych dolegliwości jest wyższe. Ponadto, na pojawienie się długotrwałych objawów mogą mieć wpływ także czynniki predysponujące, takie jak wcześniejsze problemy z szyją, ból mięśniowy czy stres związany z postępowaniem sądowym.

Przyczyny

Nie są do końca znane mechanizmy powstawania urazu typu „smagnięcie biczem”. Jednak uznaje się, że powstaje on wskutek biernego i niespodziewanego przyspieszenia głowy w tył, co powoduje nadmierny ruch kręgosłupa szyjnego i drobne uszkodzenia tkanek miękkich, takich jak więzadła i mięśnie. Jeśli głowa zostaje następnie odrzucona do przodu, może dojść do uszkodzenia tkanek miękkich w tylnych odcinkach kręgów szyjnych.

Do urazów typu „smagnięcie biczem” predysponują również następujące czynniki:

• Wcześniejsze choroby psychiczne
• Podeszły wiek
• Płeć żeńska
• Ból szyi lub głowy przed urazem
• Silny ból przy rozpoczynaniu ruchu
• Zaangażowanie prawników w sprawy odszkodowawcze (wzrost ryzyka przewlekłości objawów)

Częstotliwość występowania

Uraz typu „smagnięcie biczem” dotyczy około 80% osób poszkodowanych w wypadkach samochodowych. W 90–95% przypadków ma charakter łagodny lub umiarkowany.

Badania

Dolegliwości pojawiają się zazwyczaj w ciągu kilku godzin do 3 dni po wypadku. Objawy występujące później mogą nie być związane z ostrym urazem. Konieczne jest wykluczenie innych możliwych przyczyn dolegliwości.

Jeśli wypadek był szczególnie niebezpieczny, należy przeprowadzić badanie rentgenowskie. W przypadku poważniejszych objawów, takich jak uszkodzenie tkanek miękkich, zaleca się wykonanie tomografii komputerowej (TK) lub rezonansu magnetycznego (RM). Jeśli ból utrzymuje się przez okres dłuższy niż 4 tygodnie, zaleca się wykonanie badania RM, aby wykluczyć uszkodzenia tkanek miękkich.

W niektórych przypadkach, gdy istnieje ryzyko przewlekłych dolegliwości, może być konieczne przeprowadzenie oceny psychosomatycznej z ewentualnym badaniem neuropsychologicznym.

Leczenie

W leczeniu urazu typu „smagnięcie biczem” kluczowe jest jak najszybsze rozpoczęcie aktywnego ruchu w obrębie szyi. Nie zaleca się noszenia kołnierza szyjnego. Pacjentom zaleca się regularne wykonywanie lekkich skrętów głowy i szyi, które pomagają w utrzymaniu elastyczności tkanek miękkich i zapobiegają ich usztywnieniu.

W pierwszym okresie leczenia, który zazwyczaj trwa do 4 tygodni, pomocne mogą być niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), takie jak ibuprofen, aby złagodzić ból. W przypadku napięcia mięśniowego, które może powodować zaburzenia snu, stosuje się leki zwiotczające mięśnie.

Intensywna fizjoterapia nie przynosi znaczących korzyści w porównaniu do jednorazowej wizyty u specjalisty, podczas której pacjent otrzymuje szczegółowy plan treningowy. W przypadku ryzyka przewlekłego przebiegu choroby, mogą być stosowane leki przeciwdepresyjne lub rozpoczęcie psychoterapii.

Rokowanie

Rokowanie w przypadku urazów typu „smagnięcie biczem” jest generalnie bardzo dobre. U 88% pacjentów dolegliwości ustępują całkowicie w ciągu 6 miesięcy. Zaledwie 5% pacjentów doświadcza trwałej utraty zdolności do pracy. Czas powrotu do zdrowia zależy od predyspozycji psychicznych i fizycznych pacjenta. Osoby z pozytywnym nastawieniem mają trzykrotnie lepsze rokowania niż ci, którzy nie wierzą w sukces leczenia.

Średni czas powrotu do zdrowia wynosi 17 dni dla młodszych mężczyzn i 262 dni dla kobiet powyżej 60. roku życia.

Dodatkowe informacje

• Ból głowy
• Ból szyi
• Zespół stresu pourazowego
• Uraz typu „smagnięcia biczem“ – Informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Markus Plank, mgr, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent