Czym jest ból głowy?

• Istnieją różne rodzaje bólu głowy.
• Tak zwany pierwotny ból głowy występuje bez wykrywalnej choroby podstawowej, natomiast wtórny ból głowy rozwija się w wyniku innej choroby.
• W podziale według przebiegu wyróżnia się przewlekły, podostry i ostry ból głowy.

Częstotliwość występowania

• 8 na 10 osób twierdzi w ankietach, że w poprzednim roku cierpiało na ból głowy.
• Około 4–5% zgłasza okresowe występowanie bólu głowy raz lub kilka razy w tygodniu.
• W przypadku dzieci ból głowy ma 40% dzieci poniżej 7. roku życia i 75% poniżej 15. roku życia.

Ocena bólu głowy

• U mniej niż 1% osób szukających pomocy medycznej z powodu bólu głowy stwierdza się inne schorzenie jako przyczynę bólu głowy. Guzy mózgu są przyczyną bólu głowy u mniej niż 0,1%.
• Istnieją pewne objawy ostrzegawcze przy wystąpieniu bólu głowy. Po ich wystąpieniu konieczne jest bardzo szybkie badanie lekarskie. Do tych objawów należą np. :
  • nasilenie istniejącego bólu głowy z gorączką
  • nagle występujący silny ból głowy, osiągający maksymalną intensywność w ciągu kilku minut
  • ból głowy, któremu towarzyszą zaburzenia czynnościowe (drętwienie, porażenie), napad drgawkowy, nowe zaburzenia widzenia lub zmiany osobowości
  • ból głowy po urazie głowy (również do 3 miesięcy po nim)
  • ból głowy wywołany zmianą pozycji, określonymi ruchami lub też zwiększonym naciskiem (kaszel, silne kichanie, uciskanie)
  • nowy lub nasilony ból głowy przy znanej chorobie nowotworowej, osłabionym układzie odpornościowym lub połączony z wymiotami (diagnoza jest potrzebna w krótkim czasie, ale nie pilnie)

Przyczyny

Najczęstsze przyczyny

Przewlekłe postacie bólu głowy

• Napięciowy ból głowy
  
  • Zazwyczaj jest spowodowany stresem i napięciem mięśni karku. Jednak może być również spowodowany upośledzoną ruchomością odcinka szyjnego kręgosłupa.
  • Ma charakter przewlekły lub może być przejściowy- jeden epizod może trwać kilka dni.
  • Często występuje po obu stronach i jest opisywany jako uczucie szczypania, naciskania lub zaciskania na czole, czubku głowy lub karku. Wielu chorych odczuwa jednocześnie zawroty głowy.
• Ból głowy w okolicy karku albo szyjnopochodny ból głowy
  • Jest to jednostronny ból głowy w okolicy karku, bez zmiany strony bólu, często ograniczenie ruchomości szyi.
  • Ból może promieniować do przodu głowy. Często boli również bark i ramię po stronie dotkniętej chorobą.
• Migrena
  • Najczęściej chorują ludzie młodzi i w średnim wieku, kobiety częściej niż mężczyźni. Często występuje obciążenie rodzinne.
  • Napady zwykle występują z jednostronnym bólem głowy. U co 4. osoby dotkniętej chorobą przed właściwym bólem głowy występują typowe dolegliwości (aura). Napad trwa zwykle od kilku godzin do kilku dni; ból pojawia się w nieregularnych odstępach czasu. Osoby chore często znają czynniki ryzyka napadów migreny.
  • Ból jest często pulsujący, podczas napadu osoba chora jest wrażliwa na dźwięk i światło, a ból głowy nasila się przy aktywności fizycznej. Często dochodzi do nudności i wymiotów.
• Klasterowy ból głowy
  • Raczej rzadka forma bólu głowy, u mężczyzn występuje od 5 do 6 razy częściej niż u kobiet.
  • Okresowy ból głowy z codziennymi atakami na przykład podczas obfitych miesiączek, który trwa 15–180 minut, często w nocy.
  • Silny ból, jednostronna lokalizacja w oczodole – prawie zawsze ta sama strona podczas nowych napadów.
  • Inne możliwe objawy to łzawiące oczy, zatkany nos, cieknący nos lub pocenie się strony twarzy, na której występuje ból głowy.
• Ból głowy po wstrząśnieniu mózgu
  • Występuje kilka dni po urazie czaszki i zwykle ma charakter napięciowego bólu głowy.
  Postać ostra ustępuje w ciągu 8 tygodni- jeśli trwa dłużej, ból głowy nazywany jest „przewlekłym”.
  • Postać przewlekła jest często elementem zespołu stresu pourazowego, w którym występują ból głowy, pogorszenie pamięci, problemy z koncentracją i zwiększone zmęczenie.
• Nerwoból nerwu trójdzielnego
  • Nerwoból nerwu trójdzielnego występuje przede wszystkim u osób powyżej 50. roku życia, częściej dotyka kobiet. Nerw trójdzielny jest nerwem unerwiającym twarz.
  • Jest to napadowy, bardzo silny, kłujący ból twarzy, który często trwa zaledwie kilka sekund.
• Ból głowy wywołany lekami
  • Paradoksalnie, regularne stosowanie środków przeciwbólowych lub przeciwmigrenowych może po pewnym czasie samo w sobie prowadzić do dodatkowego bólu głowy.
  • Bardzo często przyczyną tego bólu głowy jest regularne przyjmowanie tzw. tryptanów.
  • Polekowy ból głowy jest najczęstszą przyczyną przewlekłego codziennego bólu głowy.
  • Często osoby dotknięte tym problemem cierpią również na niepokój, zaburzenia koncentracji lub również depresję.

Podostre postacie bólu głowy

Następujące bóle głowy są częstym następstwem innych chorób (wtórne bóle głowy), które wprawdzie mają tendencję do szybkiego pogarszania się (stan podostry), ale nie występują napadowo lub nagle z pełną mocą (stan ostry).

• Ostre zapalenie zatok (zapalenie zatok przynosowych)
  
  • Czas trwania poniżej 30 dni.
  • Zatkany nos, ból po jednej stronie (w zależności od dotkniętej zatoki), ropna wydzielina z nosa, nieprzyjemny zapach lub smak.
• Nadciśnienie tętnicze
  • Choroba jest zwykle bezobjawowa, ale ostry wzrost ciśnienia tętniczego może spowodować szybko rozwijający się, silny, pulsujący ból głowy – to jednak zdarza się rzadko.
• Guz mózgu
  • Ból głowy rzadko jest wczesnym objawem, ale w miarę postępu choroby staje się objawem dominującym u 2/3 chorych. Na początku ból głowy często występuje zwłaszcza w pozycji leżącej na plecach (poranny ból głowy).
  • Inne typowe objawy to nudności, wymioty, zawroty głowy, a także np. postępujące porażenia lub zaburzenia mowy wskutek rozrostu guza.
• Zapalenie tętnicy skroniowej
  • Jest to stosunkowo rzadka choroba, która dotyka głównie ludzi starszych.
  • Obraz kliniczny jest zmienny – skronie i skóra głowy mogą być bolesne i wrażliwe.
  • W ciągu kilku godzin może dojść do nagłego pogorszenia widzenia.

Ostry ból głowy

• Choroby i zakażenia przebiegające z gorączką
  • Większość chorób przebiegających z gorączką powoduje ból głowy. Należy zwrócić szczególną uwagę na zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (zapalenie opon mózgowych) oraz zapalenie zatok.
• Udar mózgu i TIA
  • Ból głowy może wystąpić przy wszystkich rodzajach udarów, najczęściej przy krwawieniu mózgowym.
• Krwotok podpajęczynówkowy
  • Krwotok mózgowy, który występuje u młodszych osób, może zagrażać życiu.
  • Ból głowy jest zazwyczaj nagły i może zwiększać swoją intensywność, często jest zlokalizowany w karku. Ból często opisywany jest jako kłujący i jakby rozsadzający od środka.
• Jaskra ostra
  • Rzadkie schorzenie, które może wystąpić od 40. do 50. roku życia. Jest spowodowane zaburzeniem odpływu płynu w gałce ocznej, co powoduje wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego.
  • Jednostronnie są możliwe ostrzeżenia takie jak pojawienie się kolorowych kręgów wokół przedmiotów, niewyraźne widzenie, zaczerwienienie i ostry ból oka, ograniczenie widzenia, ból głowy i nudności.
• Uszkodzenie/rozerwanie tętnicy szyjnej lub tętnicy w okolicy kręgosłupa
  • Takie uszkodzenie z krwawieniem może wystąpić po wypadku lub bez zajścia odpowiedniego zdarzenia.
  • Typowy jest nagły silny ból karku, głowy i twarzy.
  • Choroba dotyczy również młodych ludzi i prawdopodobnie jest u nich zbyt rzadko rozpoznawana.
• Ból głowy spowodowany chorobami mózgu
  • Ból głowy spowodowany zamknięciem żyły wewnątrz czaszki (zakrzepica zatok żylnych).
  • Ból głowy spowodowany wzrostem ciśnienia wewnątrzczaszkowego.

Co można zrobić we własnym zakresie?

• W większości przypadków ból głowy jest niegroźną dolegliwością, którą skutecznie łagodzi się środkami przeciwbólowymi, takimi jak paracetamol.
• Także utrzymujący się lub stale nawracający ból głowy jest w większości przypadków nieszkodliwy. Przydatne może być jednak przyswojenie sobie pewnych działań łagodzących dolegliwości, takich jak np. regularne fazy odpoczynku i relaksu, wystarczająca ilość snu itp. Lekarze specjaliści są w stanie doradzić w tym zakresie.

Kiedy należy zasięgnąć porady lekarskiej?

• Ostry ból głowy o typie lub nasileniu, który wcześniej nie występował, lub ból głowy o zmiennym charakterze, wymagają konsultacji medycznej.
• Zwłaszcza u małych dzieci (3–4 lata), które same z siebie skarżą się na ból głowy, należy niezwłocznie wykonać badanie MRI.
• Uporczywy lub nawracający ból głowy powinien być oceniony przez lekarza, aby wykluczyć określone przyczyny i rozpocząć terapię łagodzącą.
• W przypadku któregoś z rodzajów bólu głowy opisanych powyżej, lekarze specjaliści mogą przepisać odpowiednie leki. Jeśli przyczyną jest ból głowy wywołany lekami, zwykle konieczna jest „kuracja odwykowa” pod kontrolą lekarza lub w warunkach szpitalnych.

Badanie

Historia choroby

Lekarz może zadać następujące pytania:

• Od jak dawna ma Pan(i) problemy z bólem głowy?
• Czy bóle głowy występują stale czy fazami?
• Gdzie zlokalizowany jest ból głowy?
  • Jednostronnie?
  • W całej głowie?
  • Na skroni?
  • Za okiem?
  • Nad zatokami?
• Jak opisał(a)by Pan(i) ból głowy?
  • Pulsowanie, ucisk, cięcie?
  • Czy po bólu głowy występują zaburzenia widzenia, nudności, wymioty, objawy ogólne, drażliwość? Czy podczas napadu nasila się reakcja na światło i dźwięki?
• Czy ból głowy jest silny, umiarkowany czy łagodny?
• Czy istnieją określone czynniki, które wywołują ból głowy?
  • Określone pory dnia?
  • Zmiany otoczenia w czasie wakacji?
  • Inne czynniki ryzyka?
• Czy występują inne objawy lub dolegliwości?
  • Dotyczące oczu, uszu, nosa i gardła, zatok?
• Czy choruje Pan(i) na inne poważne choroby?
• Jak kształtują się warunki psychospołeczne?
  • Czy występują obciążenia związane z pracą, związkiem, finansami?

Badanie przedmiotowe

• Po przeprowadzeniu wywiadu lekarskiego bada się głowę, oczy, wzrok, zatoki, stawy szczęki, zęby, mięśnie szyi i gałęzie nerwów czaszkowych oraz ciśnienie tętnicze.

Dalsze badania

• Wskazówek mogą dostarczyć proste badania krwi, takie jak morfologia krwi (Hb), OB i stężenie białka C-reaktywnego.
• W przypadku podejrzenia określonych chorób można rozważyć wykonanie innych badań, w tym diagnostyki obrazowej (np. RTG).
• W przypadku podejrzenia poważnej choroby podstawowej konieczne jest skierowanie do lekarza specjalisty lub do szpitala.
• Przewlekłe bóle głowy, które trudno poddają się leczeniu, powinny być oceniane i leczone przez specjalistów.

Dodatkowe informacje

• Klasterowy ból głowy
• Migrena
• Napięciowy ból głowy
• Powysiłkowy ból głowy
• Ból głowy u dzieci
• Ból głowy – informacje dla personelu medycznego

Autor

• Markus Plank, mgr, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent