Co to jest ubytek słuchu? 

Słyszenie i rozumienie bodźców dźwiękowych wymaga prawidłowego działania różnych narządów. Dźwięk dociera do błony bębenkowej przez przewód słuchowy zewnętrzny i powoduje jej wibracje. Wibracje te są przekazywane z ucha środkowego do ucha wewnętrznego, gdzie docierają do tak zwanego ślimaka. W tym miejscu specjalne komórki czuciowe mogą reagować na bodźce i, w zależności od wysokości dźwięku, wysyłać odpowiednie sygnały nerwowe przez nerw słuchowy do mózgu. Wrażenia słuchowe są przetwarzane w różnych obszarach mózgu. Utrata słuchu może być wynikiem chorób lub dysfunkcji różnych struktur we wspomnianych narządach.

Utrata słuchu może wystąpić nagle lub rozwijać się stopniowo przez kilka lat. Powoli postępująca utrata słuchu jest często wykrywana dopiero wtedy, gdy słuch jest już tak poważnie osłabiony, że pacjenci nie mogą prawidłowo rozumieć i uczestniczyć w codziennych rozmowach. W wyjątkowych przypadkach może również wystąpić ostra utrata słuchu, np. po ciężkim urazie czaszki lub w przypadku niektórych chorób, takich jak zapalenie ucha środkowego lub choroba Menière'a.

Utrata słuchu często rozwija się wraz z wiekiem, który jest najczęstszą przyczyną tej dolegliwości. W tym przypadku mówimy o głuchocie starczej. Niektóre rodzaje ubytku słuchu są dziedziczne lub występują przy urodzeniu (ubytki wrodzone) w wyniku zaburzeń w okresie płodowym.

Przyczyna

Ubytek słuchu może mieć swoje źródło w przewodzie słuchowym zewnętrznym, uchu środkowym, uchu wewnętrznym, nerwie słuchowym lub mózgu.

Jeśli przyczyna leży w zewnętrznym przewodzie słuchowym lub błonie bębenkowej i uchu środkowym, mówi się o zaburzeniach przewodzenia. Jeśli uszkodzone jest ucho wewnętrzne lub struktury mózgu, mówi się o zaburzeniach percepcji (odbierania) dźwięku.

Jeśli przyczyna dolegliwości znajduje się w przewodzie słuchowym, utrata słuchu, która jest zwykle tymczasowa, jest najczęściej spowodowana stanem zapalnym lub zbyt dużą ilością woskowiny. Słyszenie może też upośledzać ciało obce (takie jak koralik lub owad) w zewnętrznym przewodzie słuchowym, zwłaszcza u dzieci.

Ostry stan zapalny w uchu środkowym może prowadzić do tymczasowego ubytku słuchu. Ten rodzaj zapalenia (zapalenie ucha środkowego) często występuje u dzieci. Przewlekły wysięk w jamie bębenkowej, w którym płyn gromadzi się w uchu środkowym, może powodować długotrwałą utratę słuchu. Polipy, powiększone migdałki lub niedrożność tzw. trąbki Eustachiusza (połączenia między uchem a gardłem umożliwiające wyrównanie ciśnienia) mogą również powodować przewlekłe gromadzenie się płynu w uchu środkowym (tzw. surowicze zapalenie ucha środkowego) i upośledzać słuch. W ropnej postaci zapalenia ucha środkowego (ostre lub przewlekłe zapalenie ucha środkowego) oprócz innych objawów występuje również ubytek słuchu.

W obszarze błony bębenkowej może dojść do urazu (np. w wyniku upadku lub zderzenia) albo schorzenia. Może dochodzic do sytuacji, kiedy ruchome kosteczki słuchowe zostają zablokowane (otoskleroza). Oznacza to, że nie mogą one przekazywać do ucha wewnętrznego fal dźwiękowych, które uderzają w błonę bębenkowąco. Sytuacja taka również doprowadza do ubytku słuchu.  

Zwiększone lub zmniejszone ciśnienie w otoczeniu, wywierające nacisk na ucho, może pogorszyć słuch, na przykład po głębokim nurkowaniu, skoku ze spadochronem lub wspinaczce górskiej na dużą wysokość. 

Do uszkodzenia ucha wewnętrznego i utraty słuchu może dochodzić w wyniku chorób takich jak odra lub zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Ponadto przebycie niektórych chorób w czasie ciąży, na przykład różyczki, może spowodować ubytek słuchu u dziecka. Choroby te mogą powodować trwałe uszkodzenie ucha wewnętrznego i nerwu słuchowego. Inną chorobą ucha wewnętrznego jest choroba Menière'a, która może powodować okresowy ubytek słuchu. Przy częstszych epizodach ubytek ten może się okazać trwały.

Zanik słuchu to pojęcie określające ostrą utratę słuchu, która zwykle występuje jednostronnie i której towarzyszą zawroty głowy i dzwonienie w uszach (szumy uszne).

Hałas w miejscu pracy, czy np. na dyskotece może również trwale uszkodzić ucho wewnętrzne (ubytek słuchu spowodowany hałasem).

Istnieją również pewne leki, narkotyki i toksyny, które mogą szkodliwie działać na nerw słuchowy (tzw. substancje ototoksyczne). Ucho wewnętrzne lub nerw słuchowy mogą również zostać uszkodzone w wyniku niektórych chorób wrodzonych; w takich przypadkach utrata słuchu staje się widoczna u noworodka, niemowlęcia lub małego dziecka.

Zakażenia narządu równowagi, poważne urazy czaszki z uszkodzeniem ucha wewnętrznego, rzadko guz zlokalizowany w mózgu lub w okolicy nerwu słuchowego oraz niektóre poważne choroby narządów wewnętrznych (np. niewydolność nerek) to inne możliwe przyczyny ubytku słuchu.

Przy ubytku słuchu związanym z wiekiem, z czasem dochodzi do zmian w uchu wewnętrznym i ośrodku słuchu w mózgu. Jest to część naturalnego procesu starzenia się, a zatem zjawisko całkowicie normalne. Około jedna trzecia osób w wieku powyżej 65 lat cierpi na łagodny ubytek słuchu, a około 6% na ubytek ciężki.

Diagnostyka

Podczas konsultacji z lekarzem należy określić rodzaj, nasilenie i możliwą przyczynę ubytku słuchu. W ramach badania uszu sprawdza się, czy błona bębenkowa jest nienaruszona i czy utrata słuchu może być spowodowana zapaleniem ucha środkowego. Niektóre testy z użyciem kamertonu pozwalają określić, w którym miejscu dochodzi do uszkodzena (zaburzenie przewodzenia dźwięku w uchu zewnętrznym lub środkowym), czy uszkodzenie obejmuje nerw i ucho wewnętrzne (zaburzenie percepcji dźwięku). Ponadto badane są gardło, krtań i nos.

W celu dalszego wyjaśnienia zwykle przeprowadza się badanie słuchu (audiometrię) i/lub kieruje do otolaryngologa. Czasami wykonuje się rezonans magnetyczny (MRI), aby sprawdzić, czy utrata słuchu jest spowodowana zmianami strukturalnymi w uchu wewnętrznym.

Leczenie

Jeśli uda się znaleźć konkretną przyczynę ubytku słuchu, jest on leczony tak skutecznie, jak to tylko możliwe. Najprościej jest, jeżeli przyczyną jest nagromadzona woskowina uszna. Wystarczy ją wtedy usunąć. Zapalenie ucha środkowego można zwykle szybko wyleczyć. Inne choroby wymienione powyżej mogą wymagać dłuższej terapii, a ubytek słuchu może zostać jedynie złagodzony, bez możliwości całkowitego wyleczenia. Jeśli przyczyna ubytku słuchu zlokalizowana jest w uchu środkowym, poprawę może w niektórych przypadkach przynieść zabieg operacyjny. Nie istnieje skuteczna metoda wyleczenia wrodzonego albo związanego z wiekiem ubytku słuchu, natomiast istotną pomocą może być aparat słuchowy.

Jeśli już doszło do ubytku słuchu, ważne jest, aby unikać narażenia na hałas i nie powodować pogorszenia tego stanu. Równie ważne jest zaakceptowanie pogorszenia słuchu i korzystanie z dostępnych środków pomocniczych, co znacznie ułatwia radzenie sobie w codziennych sytuach. Koszty aparatów słuchowych są zazwyczaj pokrywane w całości lub częściowo przez ubezpieczenie zdrowotne.

Jeśli ubytek słuchu jest spowodowany uszkodzeniem lub zmianami w uchu wewnętrznym, standardowy aparat słuchowy nie ma zastosowania. W takim przypadku jedyną możliwą terapią jest specjalny aparat słuchowy (implant ślimakowy lub aparat słuchowy do ucha wewnętrznego). 

Rokowania

Długoterminowe rokowanie zależy od przyczyny ubytku słuchu. U osób starszych słuch pogarsza się z czasem z naturalnych przyczyn. U osób młodszych ubytek słuchu może w wielu przypadkach całkowicie się cofnąć. Jednak nawet w tej grupie wiekowej utrata słuchu może się utrzymywać, w zależności od przyczyny, a następnie nasilać wraz z postępującym naturalnym procesem starzenia.

Życie z ubytkiem słuchu

Warto zwrócić uwagę, że osoba z ubytkiem słuchu w pewnym stopniu sama decyduje o tym, jak bardzo wpływa to na jej jakość życia. Można znacząco poprawić swoją sytuację poprzez aktywne korzystanie z dostępnych środków pomocy. Przykładami takich pomocy są, oprócz aparatów słuchowych, np. lampy, które zastępują dzwonek do drzwi lub telefonu itp.

Nie wszystkie rodzaje ubytku słuchu można złagodzić za pomocą aparatów słuchowych. W takich przypadkach oferowane są kursy, podczas których pacjenci mogą nauczyć się czytania z ruchu warg i języka migowego. Wiedza ta jest ważna, aby przeciwdziałać izolacji społecznej.

Dodatkowe informacje

• Zapalenie ucha środkowego
• Choroba Ménière'a
• Głuchota starcza
• Woskowina
• Wysięk w jamie bębenkowej
• Odra
• Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych / zapalenie mózgu
• Różyczka
• Utrata słuchu — informacje dla personelu medycznego
• Ubytek słuchu u osób starszych — Informacje dla personelu medycznego
• Ubytek słuchu u dzieci — informacje dla personelu lekarskiego

Ilustracje

Ucho, poglądowo

Błona bębenkowa

Autorki

• Tomasz Tomasik (recenzent)
• Anna Zwierzchowska (recenzent)
• Susanne Meinrenken (recenzent/redaktor)