Co to jest EKG?

EKG (elektrokardiogram) to proste, rutynowe badanie, które wykonuje się przy podejrzeniu zaburzeń rytmu serca. EKG rejestruje aktywność elektryczną serca. Można ją zmierzyć na powierzchni ciała np.: na rękach, nogach lub klatce piersiowej. Niektóre zaburzenia serca można zdiagnozować za pomocą EKG, ponieważ charakterystyczne zmiany pojawiają się, gdy dochodzi do uszkodzenia układu bodźcowo-przewodzącego lub mięśnia serca. W odróżnieniu od EKG wysiłkowego, ta forma EKG nazywana jest także EKG spoczynkowym.

EKG wykonuje się w na przykład przypadku podejrzenia:

• Arytmii serca (arytmie)
• Zawału serca
• Dławicy piersiowej (ucisk w klatce piersiowej)
• Zapalenia osierdzia
• Sprawdzenia niekorzystego wpływu leków na czynność serca

Serce i układ krążenia

Serce to rodzaj pompy, która zapewnia zaopatrzenie organizmu w krew. Składa się z dwóch przedsionków i dwóch komór. Drogę krwi można opisać w następujący sposób:

• Krew pozbawiona tlenu dostaje się do prawego przedsionka z organizmu przez żyłę główną dolną i górną.
• Następnie przepływa do prawej komory serca i wypełnia ją. Prawa komora aktywnie pompuje krew przez tętnice płucne do krążenia płucnego. Tutaj krew jest wzbogacana w tlen i jednocześnie oddaje dwutlenek węgla, który wydychamy.
• Następnie krew płynie z powrotem do serca przez żyły płucne. Jest ona transportowana z lewego przedsionka do lewej komory serca.
• Teraz utlenowana krew jest pompowana przez dużą tętnicę główną (aortę) do dużego krwiobiegu (krążenie ogólne) i zaopatruje organy i tkanki w tlen.
• Odtlenowana krew jest następnie ponownie kierowana do serca. Cykl krążenia krwi zaczyna się od nowa.

Serce, widok od wewnątrz

Układ elektryczny serca

Serce posiada własny układ bodźcowo-przewodzący, który generuje impulsy elektryczne i przekazuje je do komórek mięśniowych serca. Impulsy te rozprzestrzeniają się następnie w całym mięśniu sercowym i wytwarzają aktywność mechaniczną: mięsień sercowy kurczy się lub rozkurcza.

Miejscem powstawania prawidłowej aktywności elektrycznej jest węzeł zatokowo-przedsionkowy w prawym przedsionku. Znajdują się tu specjalne komórki, które same generują sygnały elektryczne. Komórki te określają jak często na minutę bije serce (częstość akcji serca). Dlatego węzeł zatokowo-przedsionkowy nazywany jest często rozrusznikiem serca.

W stanie spoczynku węzeł zatokowo-przedsionkowy wyzwala ok. 60–70 impulsów elektrycznych na minutę, co odpowiada normalnej częstości akcji serca. Lekarze określają ten normalny rytm serca również jako normalny rytm zatokowy.

Z węzła zatokowo-przedsionkowego impuls dociera najpierw do obu przedsionków. Impuls jest następnie odbierany przez tzw. węzeł przedsionkowo-komorowy (węzeł AV), który znajduje się na styku przedsionków (A = atrium cordis, czyli przedsionek) i komór (V = ventriculus, czyli komora).

Pełni on funkcję pewnego rodzaju mechanizmu zatrzymywania serca. Aktywność elektryczna jest opóźniona o kilka milisekund i przekazywana dopiero po pełnym skurczu przedsionków. Komory są teraz wypełniane krwią. Celem opóźnienia jest zapobieganie skurczom przedsionków w tym samym czasie co komór. W przeciwnym razie krew z przedsionków nie byłaby transportowana do komór i byłyby one niewystarczająco wypełnione.

Z węzła AV impuls przechodzi przez układ bodźcowo-przewodzący, który biegnie wzdłuż przegrody między prawą a lewą komorą serca. Pierwsza część tego układu jest nazywana pęczkiem Hisa.

Pęczek Hisa dzieli się na prawą i lewą odnogę, z których impuls rozchodzi się odpowiednio do mięśni prawej i lewej komory. Po rozprzestrzenieniu się prądów elektrycznych w całej muskulaturze komór, teraz również komory się kurczą i zaopatrują ciało lub płuca w krew.

Co do zasady: najpierw następuje pobudzenie elektryczne, a następnie po kilku milisekundach odpowiedź mechaniczna. Poprzez impuls elektryczny następuje tzw. otwarcie lub zamknięcie tzw. kanałów (kanałów jonowych) w komórkach mięśniowych i elektrycznie naładowane cząsteczki (dodatnio lub ujemnie naładowane jony) przemieszczają się do komórki lub z komórki.

Zmieniony ładunek wewnątrz komórki prowadzi następnie do kaskady sygnału, która powoduje mechaniczny skurcz komórki mięśniowej. Patrząc na cały mięsień, jest to wówczas postrzegane jako skurcz. Kiedy mięsień ponownie się odpręża, jony również wpływają do komórki lub z niej wypływają.

Aktywność elektryczną jako sumę reakcji wielu komórek mięśniowych można zobaczyć na EKG.

Układ przewodzący serca

 

Aparatura EKG

Aktywność elektryczna serca może być mierzona na powierzchni ciała, np. na rękach, nogach i klatce piersiowej. W różnych miejscach są przymocowane elektrody w celu rejestracji sygnałów. W standardowym zapisie EKG rejestruje się 12 odprowadzeń (12-kanałowe EKG). Na podstawie różnego położenia elektrod można wyciągnąć wnioski o ewentualnej lokalizacji uszkodzenia serca.

Umieszczenie elektrod EKG

Normalne EKG

Podsumowując, aktywność elektryczna rozkłada się w następujący sposób:

• Powstanie impulsu w węźle zatokowo-przedsionkowym.
• Pobudzenie obu przedsionków i następujący po tym skurcz.
• Opóźnienie aktywności w węźle AV (węzeł przedsionkowo-komorowy) i późniejsze przeniesienie na drogi pobudzenia w przegrodzie między prawą i lewą komorą serca.
• Pobudzenie całej muskulatury komorowej i następujący skurcz.

Powierzchniowo wykonane EKG wykazuje typowy wzorzec z płaską linią podstawową i charakterystycznymi wychyleniami. Wychylenia są oznaczone literami. Pojedyncza czynność elektryczna serca pokazuje w EKG następujący wzór:

• Załamek P to niewielkie wychylenie odwzorowujące pobudzenie przedsionków.
• Po nim następuje płaska linia, tzw. linia izoelektryczna (odcinek PQ), podczas której aktywność w węźle AV jest opóźniona i następuje skurcz przedsionków.
• Zespół QRS to większe wychylenie, która reprezentuje pobudzenie komór. Komory zaczynają się kurczyć.
• Skurcz komór trwa, podczas gdy w EKG widoczna jest kolejna linia izoelektryczna (odcinek ST).
• Załamek T następuje jako mniejsze wychylenie i świadczy o regresji pobudzenia komór.
• Serce odpręża się, a w EKG pojawia się kolejna linia izoelektryczna.
• Po tym następuje kolejne pobudzenie, począwszy od załamka P.

Prawidłowe bicie serca ma zatem następującą sekwencję elektryczną w EKG: najpierw załamek P, po którym następuje „przerwa”, następnie zespół QRS, po którym następuje „przerwa”, a na końcu załamek T. Po tym następuje kolejne uderzenie serca z takimi samymi wychyleniami elektrycznymi.

EKG rejestruje kilka czynności elektrycznych, które następnie można zobaczyć na pasku papieru lub na komputerze. Dzięki temu możliwe jest określenie rytmu i częstości akcji serca oraz wszelkich nieprawidłowości.

Oznaczenie poszczególnych odcinków EKG

Analiza i ocena EKG

EKG dostarcza informacji o czynności serca i wskazówek dotyczących ewentualnych chorób. W celu wykorzystania EKG jako narzędzia diagnostycznego ważna jest systematyczna analiza. Ocena jest złożona i poniżej przedstawiono ją w uproszczonej formie.

Rytm

Czy serce bije regularnie? To jest najważniejsze pytanie na początek. Przy arytmiach serca np. migotaniu przedsionków, rytm serca jest nieregularny.

Częstość

Częstość akcji serca odpowiada uderzeniom serca na minutę. Z EKG może odczytać, czy jest ona normalna, zbyt wolna czy zbyt szybka.

• Normokardia (prawidłowe bicie serca): 50–100/minutę
• Bradykardia (zbyt wolne bicie serca): < 50/min
• Tachykardia (zbyt szybkie bicie serca) >100/minutę

Typ ułożeniowy

Dotyczy to elektrycznej osi serca. Ułożenie można określić na podstawie odprowadzeń kończynowych. Typ ułożeniowy może dawać wskazówki dotyczące chorób.

Analiza poszczególnych odcinków EKG

Zwraca się uwagę na czasy poszczególnych odcinków i kształt wychyleń:

• Załamek P: pobudzenie przedsionka
  • Czy występuje? Normalny kształt?
• Odcinek PQ: przewodzenie pobudzenia z przedsionków do komór serca
  
  • Normalny, wydłużony, skrócony?
  • Normalny: 120–200 ms
• Zespół QRS
  • Pobudzenie komory
  • Zmiany w kształcie? Czas normalny czy wydłużony?
  • Normalny: < 110 ms
  • Zmiany w kształcie wskazują na strukturalne uszkodzenie serca.
• Odcinek ST
  • Jednolity stan pobudzenia komór serca
  • Najważniejszy odcinek EKG, który służy do wykrycia zawału serca. W tym przypadku odcinek ST jest uniesiony (patrz również EKG przy dławicy piersiowej i zawale serca).
• Załamek T
  • Ekspresja regresji pobudzenia komór serca
  • Nadmierna? Przy zawale serca
  • Obniżona? Np. przy przyjmowaniu niektórych leków
  • Ujemna? Np. przy zapaleniu osierdzia

Nowoczesne aparaty EKG oferują np.: automatyczną analizę zapisów. W pojedynczych przypadkach mogą one być poprawne, ale algorytmy oceny często prowadzą do błędnych pomiarów lub błędnych interpretacji. Automatyczna analiza nie zastępuje osobistej interpretacji przez lekarza.

Jeżeli w spoczynkowym EKG występują oznaki pewnych zaburzeń serca, to u pacjentów ze stabilną funkcją układu sercowo-naczyniowym można je dokładniej zbadać w kolejnym badaniu - EKG wysiłkowym.

Dodatkowe informacje

• EKG przy dławicy piersiowej i zawale serca
• EKG, lista kontrolna – informacje dla lekarzy
• EKG, podstawy – informacje dla lekarzy

Autor

• Susanna Allahwerde, specjalistka ds. medycyny ogólnej, Berlin
• Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (edytor)