Podłoże

Większość stanów zapalnych gardła wywołują wirusy. Bakteryjne zapalenie migdałków jest najczęściej wynikiem zakażenia paciorkowcowego. Częste objawy to gorączka (38–40°C), ból głowy, ból gardła i zaburzenia połykania. Ból może promieniować aż do uszu. Mowa jest utrudniona, jakby chory miał w gardle gorące kluski. Z reguły węzły chłonne po zewnętrznej stronie szyi są opuchnięte i bolesne.

U małych dzieci objawy mogą wyglądać niejednoznaczne. Dziecko może sprawiać wrażenie zmęczonego i nie mieć apetytu lub odczuwać bóle brzucha, często z towarzyszącymi wymiotami. Może wystąpić ból ucha, rzadko kaszel. Szczególnie małe dzieci mogą w następstwie zakażenia paciorkowcowego zachorować na szkarlatynę. Wtedy dodatkowo pojawia się na skórze czerwona wysypka.

Angina jest częstą chorobą, u dzieci 15–30% przypadków ostrego zapalenia migdałków jest spowodowanych zakażeniem beta-hemolizującymi paciorkowcami grupy A, u dorosłych dotyczy to 5–10% przypadków. Najczęściej pojawia się zimą i wiosną i może przybierać rozmiary epidemii w szkołach i placówkach opieki zbiorowej.

Przyczyny

W większości przypadków bakteryjne zapalenie migdałków jest spowodowane zakażeniem beta-hemolizującymi paciorkowcami grupy A.

Paciorkowce rozprzestrzeniają się przeważnie drogą kropelkową. Występowanie choroby w najbliższym otoczeniu zwiększa ryzyko wystąpienia paciorkowcowego zapalenia migdałków. Ryzyko zachorowania innych członków rodziny mieszkających w tym samym gospodarstwie domowym jest szczególnie wysokie u rodzin z dziećmi. U około 7,5% populacji kolonizacja gardła przez paciorkowce nie wiąże się z wystąpieniem żadnych objawów. Zarażać mogą też bezobjawowi nosiciele tych drobnoustrojów.

Czas od wniknięcia paciorkowców do organizmu do wystąpienia choroby (okres inkubacji) wynosi 1–3 dni. Chorzy nieleczeni antybiotykami zarażają nawet przez 3 tygodnie.

Diagnostyka

Ból gardła jest najczęściej spowodowany zakażeniem wirusowym. Jednak zapalenie migdałków wywołane przez paciorkowce daje tak typowe objawy, że z reguły można je szybko rozpoznać bez dodatkowej diagnostyki. W zakażeniu paciorkowcowym migdałki podniebienne są zaczerwienione i opuchnięte, często pojawia się na nich biały nalot lub białawe plamy. Węzły chłonne na zewnętrznej stronie szyi mogą być opuchnięte.

zakazenie-paciorkowcowe

Rozpoznanie może potwierdzić szybki test antygenowy wykrywający paciorkowce grupy A. Stosuje się go przede wszystkim u dzieci do lat 15. Lekarz pobiera wymaz z gardła i w ciągu kilku minut z dużą pewnością może stwierdzić, czy jest to zakażenie paciorkowcowe. Wymaz z gardła można również wysłać do laboratorium w celu wykonania posiewu.

Badania krwi zazwyczaj nie są konieczne. Można je jednak wykonać, aby wykluczyć inne choroby (np. mononukleozę).

Terapia

Celem terapii jest złagodzenie objawów, zmniejszenie ryzyka przeniesienia choroby na inne osoby, skrócenie jej przebiegu i zapobieganie ewentualnym powikłaniom.

Ważny jest odpoczynek i relaks. W razie potrzeby można przez 2–3 dni stosować leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe, np. ibuprofen lub pastylki do ssania. Zimne napoje mogą pomóc złagodzić dyskomfort. Można również płukać gardło roztworem soli fizjologicznej, aby złagodzić obrzęk i trudności w połykaniu.

Jeśli chorobę spowodowały paciorkowce, lekarz w większości przypadków przepisuje trwającą 5–7 dni antybiotykoterapię penicyliną. Pacjenci mogą również otrzymać receptę do realizacji dopiero po upływie 3–5 dni, jeśli objawy nie ulegną poprawie. Podczas przyjmowania antybiotyków ważne jest, aby doprowadzić leczenie do końca, tak by wszystkie drobnoustroje chorobotwórcze zostały wyeliminowane. Przy silnym obrzęku migdałków można zastosować również kortyzon.

Zapalenie migdałków wywołane przez inne bakterie lub wirusy rzadko powoduje nasilone objawy kliniczne. W większości przypadków układ odpornościowy potrafi sam zwalczyć zakażenie i antybiotyki nie są zalecane.

Profilaktycznie należy unikać bliskich kontaktów z chorymi. Nie należy pić z tej samej szklanki lub kubka. Częste mycie rąk chroni przed zakażeniem.

Przebieg

Z reguły antybiotyki (penicylina) działają szybko i skutecznie. Jeśli antybiotykoterapia po 3–5 dniach nie przyniesie efektu, należy ponownie zgłosić się do lekarza. Zasięgnąć porady lekarskiej trzeba także w przypadku pogorszenia się stanu zdrowia. Dzieje się tak, gdy gorączka rośnie, pojawia się obrzęk gardła lub trudności z otwieraniem ust: może to wskazywać na ropień migdałka (ropień okołomigdałkowy). W tkance wokół migdałków podniebiennych powstaje przestrzeń wypełniona ropną treścią, którą trzeba naciąć.

Dawniej nieleczonym zakażeniom paciorkowcowym przypisywano również występowanie gorączki reumatycznej i zapalenia nerek (patrz Późne następstwa zapalenia migdałków). Obecnie jednak choroby te są rzadkie, ponieważ szczepy bakterii, które mogą wywołać powikłania, stały się mniej powszechne. Ważną przyczyną spadku zachorowań jest też zapewne fakt, że większość zakażeń paciorkowcowych leczy się dziś antybiotykami.

Bakteryjne zapalenie migdałków może wystąpić kilka razy w roku. W razie zdiagnozowania więcej niż 5 przypadków ropnego zapalenia migdałków w okresie 12 miesięcy należy rozważyć chirurgiczne usunięcie migdałków.

Przedszkole/opieka dzienna

Dzień po rozpoczęciu antybiotykoterapii nie ma już ryzyka zakażenia innych osób. Dziecko może wrócić do przedszkola/placówki opieki dziennej pod warunkiem, że nie ma gorączki powyżej 38°C i jego stan ogólny jest dobry. Bez antybiotykoterapii powrót do placówek opiekuńczo-wychowawczych zaleca się dopiero po upływie co najmniej 2 tygodni od ustąpienia ostatnich objawów.

Dodatkowe informacje

• Zapalenie gardła
• Zakażenie paciorkowcowe (paciorkowce grupy A)
• Szkarlatyna
• Antybiotykoterapia
• Mononukleoza
• Ropień migdałka
• Możliwe późne następstwa zapalenia migdałków
• Powiększone migdałki (przerost migdałków)
• Obrzęk węzłów chłonnych
• Ból gardła
• Usunięcie migdałków podniebiennych
• Paciorkowcowe zakażenie gardła — informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden
• Anna Zwierzchowska, lekarz rezydent, Kraków (edytor/recenzent)