Co to są szmery serca?

Podczas osłuchiwania serca za pomocą stetoskopu słychać dwa dźwięki: pierwszy i drugi ton serca. Zwykle między tymi dźwiękami panuje cisza.

• Pierwszy ton serca (nazywany „dźwiękiem napięcia mięśniowego”) powstaje w wyniku skurczu serca, kiedy krew jest kompresowana w komorach.
• Drugi ton serca (określany jako „dźwięk zamykania zastawek”) powstaje, gdy zamykają się zastawki oddzielające aortę lub tętnicę płucną od komór serca.
• Szmery serca to słyszalne dźwięki występujące pomiędzy pierwszym a drugim tonem lub po drugim tonie, czyli między drugim a kolejnym pierwszym tonem.

Typowe oznaczenia

• Szmery skurczowe serca
• ton dodatkowy pomiędzy pierwszym i drugim tonem serca
• Występuje podczas skurczu serca, kiedy serce pompuje krew do dużej tętnicy (aorty) i tętnicy płucnej (skurcz).
• Szmery rozkurczowe serca
• dźwięk dodatkowy po drugim tonie serca, tj. pomiędzy drugim a pierwszym dźwiękiem.
• Występuje, gdy serce jest rozluźnione, a krew przepływa z przedsionków do komór (rozkurcz).
• Zwężenie
• Zwężenie na przykład zwężenie zastawki aortalnej (patrz poniżej).
• Niedomykalność
• Nieszczelność, która występuje pomiędzy nieszczelnymi zastawkami serca. Funkcja zastawek serca jest wadliwa – krew płynie z powrotem tam, skąd przyszła (cofa się).

Co powoduje szmery serca?

Szmery serca powstają, gdy krążenie krwi napotyka przeszkody, takie jak zwężenie lub nieszczelność zastawek. Powodują one prądy wirowe, które generują dodatkowe dźwięki osłuchowe.

Te prądy mogą występować w wyniku uszkodzenia zastawek lub zmian w sercu. Wzmożony przepływ krwi (np. w przypadku gorączki) lub bardziej lepka krew (np. przy odwodnieniu) mogą także powodować prądy wirowe, nawet bez innych nieprawidłowości.

Występowanie

Większość szmerów serca u dorosłych jest wykrywana przypadkowo podczas badań lekarskich. Wiele osób z szmerami ma zdrowe serce. Najczęstszym rodzajem jest szmer skurczowy, który może być oznaką zwiększonego przepływu krwi w przypadkach takich jak gorączka, ciąża czy anemia. Szmery serca mogą także wskazywać na choroby, np. wady zastawek.

Przyczyny

Najczęstsze przyczyny

• Szmery w sercu spowodowane zwiększonym krążeniem krwi
• jest to najczęstsza przyczyna
• zwiększone krążenie krwi jest możliwe przy anemii, przy nadczynności tarczycy, ciąży, gorączce, przy wysokim pulsie lub bardzo wolnym pulsie u sportowców wyczynowych.
• Sztywność i zwapnienie zastawek serca, zwłaszcza zastawki aortalnej, spowodowane miażdżycą tętnic
• dotyczy to 25% osób po 65 roku życia i 35% osób po 70 roku życia
• tylko u 2–3% osób stwierdza się znaczne zwężenie zastawek serca (zwężenie zastawki aortalnej).
• Zwężenie zastawki aortalnej
• jest to zwężenie zastawki aortalnej, która znajduje się na granicy lewej komory i głównej tętnicy (aorty)
• przepływ krwi z serca jest utrudniony
• prowadzi do szmeru skurczowego serca
• choroba może powodować ból w klatce piersiowej przy wysiłku (dławica piersiowa), duszność przy wysiłku, zawroty głowy, omdlenia.
• Niedomykalność zastawki mitralnej
• nieszczelna zastawka serca pomiędzy lewym przedsionkiem a lewą komorą serca
• część krwi z lewej komory, gdy powinna być przepompowana do aorty, błędnie przepływa z powrotem do przedsionka - tak powstaje szmer skurczowy serca.
• wada ta prowadzi do zwiększonego obciążenia serca (serce musi wykonywać więcej pracy), może pozostać niezauważona przez wiele lat zanim doprowadzi do (niewydolności serca) z dusznościami.
• Niedomykalność zastawki aortalnej
• nieszczelna zastawka serca pomiędzy tętnicą główną (aortą) a lewą komorą serca
• część krwi przepływa z aorty z powrotem do serca
• prowadzi do szmeru rozkurczowego serca
• stan ten może prowadzić do dławicy piersiowej i niewydolności serca z dusznościami.
• Zapalenie osierdzia

• stan zapalny tkanki otaczającej mięsień sercowy
• choroba ta często rozwija się po zawale serca lub po infekcjach dróg oddechowych wywołanych przez wirusy, rzadziej przez niewydolność nerek, nowotwory, choroby tkanki łącznej lub jako powikłanie po operacji na otwartym sercu
• często wiąże się z gorączką i zamostkowym bólem w klatce piersiowej, który nasila się podczas oddychania i leżenia
• podczas słuchania serca można usłyszeć dźwięk tarcia.

Rzadkie przyczyny

• Zwężenie zastawki mitralnej
• zwężenie zastawki serca, pomiędzy lewym przedsionkiem a lewą komorą
• przepływ krwi z przedsionka do komory jest utrudniony
• kiedyś wada występowała częściej jako powikłanie anginy paciorkowcowej (po gorączce reumatyczne- aktualnie schorzenie to jest bardzo rzadkie w krajach rozwiniętych, więc ta wada zastawki również występuje rzadko)
• prowadzi do szmeru rozkurczowego serca
• stan ten może prowadzić do migotania przedsionków i duszności.
• Wrodzone wady serca
• Inne i rzadsze formy wad zastawek serca.

Kiedy należy zgłosić się do lekarza?

• Szmery w sercu są często wykrywane przez lekarza zupełnie przypadkowo, bez obecności objawów choroby układu krążenia. W takich przypadkach lekarz oceni, czy występuje choroba zastawki serca i w razie potrzeby zleci dalsze badania. Jeśli podczas badania lekarskiego nie wykryto istotnej choroby zastawki serca, zleca się jedynie regularne badania kontrolne w przyszłości.
• Jeśli wiesz, że masz szmery w sercu i doświadczasz takich objawów jak ból w klatce piersiowej lub duszności, należy zgłosić się do lekarza.

Co zaleci lekarz?

Wywiad lekarski

Lekarz może zadać następujące pytania:

• Czy istnieje jakieś wytłumaczenie dla szmerów w sercu?
• Ciąża, gorączka, wysoki metabolizm, niskie tętno u sportowców wyczynowych?
• Anemia?
• Czy w rodzinie występują choroby układu krążenia?
• Czy chorował Pan/chorowała Pani ostatnio na jakąś inną poważną chorobę?
• Czy jako dziecko miał Pan/miała Pani problemy z zastawkami serca?
• Czy oddychanie jest trudniejsze niż zwykle?
• Czy występuje ból w klatce piersiowej?
• Czy występują wady wrodzone serca?

Badanie lekarskie

• W przypadku podejrzenia choroby zastawki serca, lekarz przeprowadzi dokładne badanie serca, zmierzy puls i ciśnienie tętnicze oraz zwróci uwagę na zmiany skórne, obrzęki obwodowe lub czy wątroba jest powiększona.

Inne badania

• badania krwi rzadko mają wartość w wykrywaniu chorób układu krążenia
• EKG dostarcza ważnych informacji o sercu
• badanie ultrasonograficzne serca (echokardiografia) jest ważne dla oceny stopnia zaawansowania i ewentualnego ograniczenia funkcji serca z powodu wady zastawkowej.

Skierowanie do specjalisty lub szpitala

• Jeśli podejrzewasz, że przyczyną objawów jest wada zastawki serca, zazwyczaj zostanie wystawione skierowanie do specjalisty (kardiologa).

Dodatkowe informacje

• Duszność
• Niewydolność serca
• Zawał mięśnia sercowego
• Dławica piersiowa
• Miażdżyca
• Niewydolność zastawki aortalnej
• Migotanie i trzepotanie przedsionków
• Wrodzone wady serca
• Gorączka reumatyczna
• Zwężenie aorty (zwężenie zastawki aortalnej)
• Niewydolność mitralna (niewydolność zastawki mitralnej)
• Zapalenie osierdzia (zapalenie worka sercowego)
• Anemia
• Nadczynność tarczycy
• EKG
• Echokardiografia
• Szmery w sercu u dorosłych - Informacja dla personelu medycznego

Autorzy

• Dietrich August, lekarz, Fryburg w Bryzgowii
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent