Co to jest złamanie zmęczeniowe?

Definicja

Złamanie zmęczeniowe, zwane również złamaniem niewydolnościowym, nie powstaje w wyniku ostrego urazu, lecz nadmiernego przeciążenia. Mikroskopijne urazy pojawiają się na kości przez długi czas, aż w końcu dochodzi do jej złamania. Kość ma normalną strukturę i stabilność, w przeciwieństwie do złamań niewydolnościowych w przypadku uszkodzeń kości, takich jak osteoporoza.

Objawy

Złamania zmęczeniowe zwykle objawiają się w postaci bólu kości, który zaczyna się stopniowo, nie jest dokładnie zlokalizowany i zmniejsza się w spoczynku. Miejsce złamania jest wrażliwe na ucisk i może być obrzęknięte.

Przyczyny

Około 3 tygodnie po maksymalnym obciążeniu kości z powodu rosnącego stresu fizycznego następuje tworzenie nowej kości, które trwa około 90 dni. W tym oknie czasowym może dojść do złamań w przypadku nadmiernego obciążenia.

Głównymi przyczynami złamań zmęczeniowych kończyny dolnej lub stopy są duże i długotrwałe obciążenia na twardych powierzchniach (np. podczas biegania po asfalcie), niewystarczająca amortyzacja w butach do biegania lub zbyt szybkie zwiększanie intensywności treningu. Zwiększone ryzyko występuje u zawodniczek, które cierpią na zaburzenia odżywiania, brak miesiączki i osteoporozę.

Istnieje tendencja do złamań zmęczeniowych związanych z przygotowaniami do dużych zawodów. Sportowcy i żołnierze mogą cierpieć na złamania niewydolnościowe spowodowane zbyt szybkim rozpoczęciem treningu lub długimi marszami.

Częstotliwość występowania

Złamania zmęczeniowe występują najczęściej u sportowców w dyscyplinach biegowych i skokowych oraz u żołnierzy. Nieco częściej dotyka kobiet. Najczęstszym miejscem złamania zmęczeniowego jest kość piszczelowa, ale złamania niewydolnościowe mogą wystąpić również w kości strzałkowej. Złamania zmęczeniowe często dotyczą także kości stopy, np. kości łódeczkowatej (Os naviculare) i kości śródstopia (Ossa metatarsalia). Złamania zmęczeniowe mają tendencję do nawrotów, około 60% pacjentów miało wcześniejsze złamania niewydolnościowe.

Badania dodatkowe

• Charakterystyczne dla diagnozy jest to, że ból zwykle zaczyna się stopniowo, bez wcześniejszego urazu.
• Oprócz badania fizycznego miejsca złamania konieczne jest zastosowanie technik obrazowych.
• Na zdjęciach rentgenowskich złamania zmęczeniowe są często wykrywalne dopiero po kilku tygodniach od urazu, a w około połowie przypadków nigdy.
• W przypadku podejrzenia złamania zmęczeniowego wykonuje się badanie rezonansem magnetycznym w celu potwierdzenia lub wykluczenia diagnozy. Za pomocą uzyskanych obrazów można również rozpoznać wczesne objawy.
• Alternatywnie można przeprowadzić badanie materiału radioaktywnego wprowadzonego do podudzia/stopy, ale jest to mniej dokładne niż rezonans magnetyczny.

Leczenie

• Większość złamań goi się samoistnie z odciążeniem w ciągu 4–6 tygodni. Następnie można ostrożnie zwiększać obciążenie fizyczne. Nie należy próbować leczyć złamania szybciej niż przewidywano, ponieważ zwiększyłoby to ryzyko nawrotu i wydłużyłoby czas gojenia.
• Pacjenci, którzy cierpią z powodu silnego bólu, mogą być leczeni przez kilka tygodni za pomocą opatrunku gipsowego lub specjalnych butów odciążających.
• Na początku, jeśli to konieczne, można zastosować środki przeciwbólowe, takie jak paracetamol. Nie należy raczej stosować niesteroidowych leków przeciwzapalnych, gdyż mogą one opóźnić proces gojenia.
• W niektórych złamaniach niewydolnościowych istnieje duże ryzyko wystąpienia stawu rzekomego. W takim przypadku oraz gdy terapia zachowawcza nie przynosi rezultatów, konieczna może być operacja.
• Sportowcy, którzy nie chcą stracić zbyt dużej sprawności i siły podczas procesu gojenia, powinni stosować alternatywne metody treningowe. Pływanie lub trening siłowy można kontynuować, dopóki dolna część nogi nie jest obciążona.
• Zwiększenie treningu powinno odbywać się ostrożnie i bez bólu.

Rokowanie

• Dzięki wczesnej diagnozie i odpowiedniemu leczeniu większość złamań niewydolnościowych ulega wyleczeniu. Jednak nawroty złamań zmęczeniowych w późniejszym okresie nie są rzadkie. Około 60% wszystkich pacjentów ze złamaniem zmęczeniowym dozna kolejnego złamania zmęczeniowego w późniejszym okresie życia.
• Proces gojenia należy kontrolować mniej więcej co 2 tygodnie.
• Leczenie zapobiegawcze jest ważne, aby uniknąć pierwszych złamań i zapobiec nowym urazom:
  • Noszenie butów amortyzujących wstrząsy.
  • Unikanie intensywnych treningów na twardych powierzchniach i unikanie zbyt szybkiego zwiększania intensywności treningu.
  • Korekta nieprawidłowego ułożenia stóp oraz odpowiednia podaż wapnia i witaminy D.

Dodatkowe informacje

• Złamanie niewydolnościowe – Informacje dla personelu medycznego

Autor

• Markus Plank, MSc BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń