Czym jest polineuropatia?

Układ nerwowy dzieli się na ośrodkowy, składający się z mózgu i rdzenia kręgowego, oraz obwodowy układ nerwowy. Ten ostatni składa się ze wszystkich nerwów, które wychodzą z mózgu lub rdzenia kręgowego i prowadzą do ciała. Dalszy podział nerwów oparty jest na tym, jakie impulsy nerwowe one przekazują.

• Nerwy ruchowe wysyłają impulsy do mięśni.
• Nerwy czuciowe przekazują sygnały wrażeniowe, takie jak ból, dotyk, ucisk, temperatura, wibracje oraz informacje o położeniu stawów i mięśni (czucie głębokie).
• Nerwy autonomiczne biegną do narządów wewnętrznych organizmu i odgrywają ważną rolę w regulacji rytmu częstości akcji serca, ciśnienia tętniczego i wytwarzaniu potu. Nerwy autonomiczne odgrywają również dużą rolę w regulacji działania przewodu pokarmowego, pęcherza i funkcji erekcji u mężczyzn.

Polineuropatia to stan, w którym dochodzi do ograniczenia czynnościowego obwodowych nerwów ruchowych, czuciowych lub autonomicznych w organizmie. Najczęstszą przyczyną jest cukrzyca.

Najczęściej zajęte są nerwy najdłuższe, czyli te, które zaopatrują palce, stopy i podudzia. Ta forma nazywana jest polineuropatią dystalną, czyli taką, która jest oddalona od centrum organizmu. To wyjaśnia, dlaczego objawy zwykle zaczynają się w nogach (choć zajęte mogą być również ręce).

Najczęstszą formą polineuropatii jest polineuropatia czuciowa, w której objawy rozwijają się powoli w postaci zmniejszenia czucia lub bólu w stopach. Rzadziej objawy pojawiają się nietypowo, np. jako stosunkowo ostry początek i szybko postępujące objawy porażenia.

Szczególnie w neuropatii cukrzycowej mogą być zajęte autonomiczne włókna nerwowe. Może to prowadzić np. do zaburzeń wydzielania potu, trawienia, oddawania moczu lub krążenia.

Częstość występowania w populacji ogólnej wynosi 2–3%. Natomiast dla osób powyżej 55. roku życia wynosi już około 8% i z wiekiem nadal rośnie.

Objawy

Polineuropatia jest w większości przypadków chorobą przewlekłą z powoli postępującymi objawami. Może mieć jednak również charakter ostry, w zależności od przyczyny leżącej u jej podstaw. Pierwszym objawem są często odczucie drętwienia. Osoby chore często opisują uczucie jakby chodziły po wacie lub nosiły dodatkową parę skarpet. Niektórzy pacjenci odczuwają również nieprzyjemne uczucie mrowienia lub piekący ból.

Objawem polineuropatii również może być zaburzone odczuwanie ciepła i zimna. Choroba ta jest również częstą przyczyną zaburzeń równowagi. Drętwienie spowodowane polineuropatią często określa się mianem skarpetek lub rękawiczek i występuje przeważnie symetrycznie. 

W niektórych przypadkach w późniejszym okresie choroby może dojść do zaburzeń w obrębie nerwów ruchowych i autonomicznych. W tym przypadku u chorych postępuje osłabienie mięśni, co początkowo często prowadzi do problemów z chodzeniem na palcach lub piętach. W późniejszym okresie może dojść również do zaburzenia normalnego chodzenia. Mogą wystąpić skurcze mięśni. W przypadku zaangażowania nerwów autonomicznych mogą wystąpić np. zaburzenia oddawania moczu, problemy z trawieniem, zaburzenia wytwarzania potu, problemy z układem krążenia, zaburzenia erekcji lub gorszym gojeniem się ran.

Przyczyny

Polineuropatia może mieć wiele przyczyn. Zdecydowana większość polineuropatii występuje w związku z cukrzycą (typu 1 lub typu 2) lub nadużywania alkoholu.

Inne możliwe przyczyny to: niedobór witaminy B12, niektóre toksyny i metale ciężkie, leki, nowotwory, zakażenia (np. błonica), zaburzenie metaboliczne, porfiria oraz choroby autoimmunologiczne, np. zapalenie naczyń. Zespół Guillaina-Barrégo to ostra reakcja autoimmunologiczna, która może wystąpić po niektórych zakażeniach i atakuje nerwy obwodowe. Istnieje również szereg rzadkich, dziedzicznych postaci polineuropatii, takich jak zespół Charcota-Mariego-Tootha. U osób starszych polineuropatia występuje stosunkowo często bez wyraźnej przyczyny.

Diagnostyka

Rozpoznanie opiera się na historii choroby i opisie typowych objawów wymienionych powyżej. W ramach szczegółowego badania lekarskiego sprawdzane są funkcje neurologiczne, takie jak odczuwanie dotyku, siła mięśni i odruchy. Badanie krwi w laboratorium może dostarczyć pierwszych wskazówek na temat możliwej przyczyny. Ważne jest również badanie neurofizjologiczne funkcji nerwów i mięśni za pomocą ENG (elektroneurografii) lub EMG (elektromiografii), które może potwierdzić rozpoznanie. W zależności od przyczyny i wyników badań, przydatne mogą być dalsze badania.

W poszukiwaniu przyczyn wyzwalających lekarze mogą zadawać m.in. następujące pytania:

• Czy miał(a) Pan(i) wcześniej dolegliwości lub czy równocześnie występują inne dolegliwości?
• Czy choruje Pan(i) na cukrzycę lub inną chorobę przewlekłą?
• Czy chorował(a) Pan(i) ostatnio na chorobę zakaźną?
• Czy przyjmował(a) Pan(i) ostatnio nowe leki?
• Czy regularnie spożywa Pan(i) alkohol?
• Czy był(a) Pan(i) narażony(-a) na działanie substancji toksycznych, takich jak metale ciężkie lub rozpuszczalniki organiczne?
• Czy podobne objawy występują u innych członków rodziny?
• Od jak dawna utrzymują się objawy i jaki był ich dotychczasowy przebieg?

Leczenie

Celem leczenia jest zapobieganie postępowi uszkodzenia nerwu i poprawa objawów. Jeśli przyczyną polineuropatii jest inna choroba, taka jak np. cukrzyca, to powinna być ona możliwie optymalnie leczona. Jeśli możliwą przyczyną jest alkohol, należy jak najszybciej zaprzestać jego spożywania i w razie potrzeby skorzystać z profesjonalnej pomocy. W takich przypadkach pomocne może być również podawanie witamin z grupy B.

Aktywność fizyczna ma ogólnie udowodnione korzyści i powinna być częścią leczenia obok działań fizjoterapeutycznych.

Poszczególne dolegliwości spowodowane neuropatią nerwów autonomicznego układu nerwowego mogą być leczone lekami.

Ponieważ pacjenci często odczuwają przewlekły ból, można stosować różne leki. Leki przeciwdepresyjne (np. amitryptylina lub duloksetyna) mają wpływ nie tylko na nastrój, ale także na niektóre zjawiska bólowe np. bóle nerwowe w polineuropatii. Stosowane są również leki przeciwpadaczkowe. Silne leki przeciwbólowe (opioidy) stosuje się tylko w wyjątkowych przypadkach.

Rokowanie

W większości przypadków nie istnieje terapia dla polineuropatii o powolnym przebiegu, która mogłaby ją wyleczyć. Chociaż objawy zaburzeń czucia i osłabienia mięśni powoli się nasilają, ograniczenia funkcjonalne w życiu codziennym często utrzymują się w możliwych do przyjęcia granicach. Jeśli możliwa jest terapia przyczyny polineuropatii, to dzięki odpowiedniemu leczeniu można opóźnić rozwój choroby, a czasem nawet uzyskać poprawę.

Dodatkowe informacje

• Cukrzyca typu 1
• Cukrzyca typu 2
• Cukrzyca, powikłania
• Alkohol – nadużywanie czy uzależnienie?
• Aktywność fizyczna: lekarstwo dla ciała i ducha
• Niedobór witaminy B12
• Neuropatie obwodowe – informacje dla personelu medycznego
• Neuropatie dziedziczne – informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden
• Jonas Klaus, lekarz, Fryburg Bryzgowijski
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent