Czym jest zapalenie migdałków?

Zapalenie migdałków, w skrócie angina, to stan zapalny migdałków podniebiennych. Chorobę, której towarzyszą ból gardła i zaburzenia połykania, najczęściej wywołują wirusy, ale w niektórych przypadkach także bakterie, a zwłaszcza paciorkowce grupy A.

Migdałki są położone po bokach w tylnej części gardła. W przypadku stanu zapalnego są zwykle zaczerwienione i dość mocno obrzęknięte, dlatego są wyraźnie widoczne po bocznej ścianie gardła, po lewej i prawej stronie języczka. Migdałki podniebienne są elementem oplatającego gardło układu odpornościowego złożonego z tkanek (zwanego także limfatyczny pierścień gardła lub pierścieniem gardła Waldeyera). Najważniejszym zadaniem tego pierścienia tkanek jest obrona przed patogenami.

Ostre zapalenie migdałków często pojawia się zimą i wiosną. Choroba występuje w każdym wieku, ale szczególnie często u dzieci w wieku szkolnym i u młodych dorosłych.

Objawy

Na podstawie objawów nie można stwierdzić, czy zapalenie migdałków jest spowodowane przez wirusy, czy bakterie: w obu wariantach występują ból gardła, zaburzenie połykania i ewentualnie gorączka oraz ogólne zmęczenie. Poza tym może wystąpić obrzęk węzłów chłonnych szyjnych, szczególnie w okolicy kątów żuchwy. Są one wyczuwalne dotykiem jako bolesny obrzęk pod skórą.

Jeśli zapalenie migdałków jest wywołane przez wirusy, oprócz bólu gardła i zaburzeń połykania często występuje kaszel, chrypka lub przeziębienie; niekiedy chory skarży się także na bóle kończyn. To pozwala czasem odróżnić zakażenie wirusowe od paciorkowcowego, które zwykle przebiega bez objawów przeziębienia i kaszlu.

Bardzo duży obrzęk migdałków może sprawić, że mowa chorego będzie niewyraźna. Często występuje nieprzyjemny, nieświeży oddech.

U dzieci do 3 lat zapalenie migdałków wywołane przez bakterie występuje rzadko. Ale nawet małe dzieci mogą zachorować na wirusowe zapalenie migdałków i często nie potrafią dokładnie wskazać miejsca bólu. Dziecko może się skarżyć na ból głowy, ból brzucha lub ból promieniujący ku górze do ucha. Prócz wymienionych objawów mogą wystąpić nudności i wymioty.

Przyczyny

Przyczyną większości przypadków zapalenia migdałków jest zakażenie wirusowe. Najczęściej jest to zakażenie wirusami powodującymi przeziębienie, ale zapalenie migdałków mogą wywołać także różne inne wirusy. Należy do nich na przykład wirus Epsteina-Barr: choroba przez niego wywołana nosi nazwę mononukleozy lub choroby Pfeiffera. Rzadziej zapalenie migdałków jest powodowane przez bakterie, szczególnie paciorkowce: patogeny te mogą również wywoływać szkarlatynę. Różne inne bakterie lub wirusy powodują określone rodzaje zapalenia migdałków, w tym błonicę, herpanginę, anginę Plauta i Vincenta (anginę wrzodziejąco-błoniastą).

Diagnostyka

Rozpoznanie opiera się głównie na opisie objawów i ogólnym badaniu lekarskim, zwłaszcza badaniu gardła. Typowe objawy to ból gardła i/lub zaburzenia połykania. Czasami występuje gorączka, a węzły chłonne szyjne mogą być obrzęknięte i bolesne uciskowo. Ból może promieniować aż do uszu.

Badanie gardła ukazuje zaczerwienione i obrzęknięte migdałki, czasem pokryte białym lub żółtawym nalotem. Często obrzęknięte są również węzły chłonne znajdujące się bezpośrednio pod kątami szczęki lub w przedniej części szyi.

Często nie wiadomo, czy zakażenie wywołały wirusy, czy bakterie. Przydatnym narzędziem w praktyce lekarskiej jest skala Centora. Pozwala ona określić prawdopodobieństwo występowania zapalenia migdałów wywołanego przez paciorkowce. Skupia się na występowaniu następujących objawów: obecność gorączki, obrzęk lub zaczerwienienia migdałków, obecność lub brak wysięku na migdałkach, powiększone węzły chłonne szyjne. Każdy z tych czterech objawów oceniany jest na skali od 0 do 1 punktu. W zależności od liczby punktów, pacjenci są kierowani na dalsze postępowanie diagnostyczne lub leczenie z wdrożeniem antybiotykoterapii.

U dzieci poniżej 15. roku życia w gabinecie lekarskim można pobrać wymaz z gardła w celu wykonania badania na obecność paciorkowców. W przypadku bardzo ciężkiego przebiegu lub innych objawów konieczne mogą być również badania krwi, aby wykluczyć mononukleozę lub inne poważne choroby.

Terapia

Najważniejszy jest odpoczynek w okresie złego samopoczucia. Jeśli palisz, przestań. Ulgę mogą przynieść leki przeciwgorączkowe i/lub przeciwbólowe, takie jak ibuprofen lub pastylki do ssania. Poza tym ważne jest przyjmowanie dużej ilości płynów: dobrym sposobem na trudności w połykaniu jest picie zimnych napojów.

Zapalenie migdałków zwykle bardzo łatwo się przenosi przez kontakt ze śliną (także podczas kaszlu). Aby chronić osoby ze swojego otoczenia, często myj ręce, nie pij z tych samych naczyń, nie używaj tych samych sztućców, naczyń i innych przyborów.

Niezależnie od tego, czy zapalenie migdałków jest spowodowane przez wirusy, czy bakterie, w zdecydowanej większości przypadków ustępuje samoistnie. 40% dorosłych zdrowieje po 3 dniach, po 7 dniach zdrowych jest już 85% osób. Odpoczynek i spokój są bardzo ważne, aby układ odpornościowy mógł skutecznie zwalczyć zakażenie.

Jeśli zakażenie przebiega z udziałem paciorkowców, zaleca się w razie potrzeby przyjmowanie antybiotyku przez 5–7 dni. Z reguły przepisywana jest zwykła penicylina. Należy rozważyć plusy i minusy antybiotykoterapii. 

W przypadku mononukleozy objawy są zwykle bardziej nasilone, a proces zdrowienia przebiega wolniej. Nie należy podawać antybiotyków. W razie ciężkiego przebiegu konieczna może być hospitalizacja. Pobyt na oddziale jest wskazany również w przypadku błonicy, a także wtedy, gdy w przebiegu zapalenia migdałków występują duszności lub inne objawy. 

Operacja

Jako część tkanki limfatycznej, migdałki podniebienne są częścią linii obrony przed zakażeniami, za którą odpowiada układ odpornościowy. Czasami jednak powodują tak znaczące dolegliwości, że rozważa się ich chirurgiczne usunięcie. Obecnie w większości przypadków próbuje się w miarę możliwości zachować migdałki i usuwa się je tylko wtedy, gdy stan zapalny i jego następstwa są zbyt poważne.

Chirurgiczne usunięcie całych migdałków lub przynajmniej dużej części tkanki zaleca się często po zdiagnozowaniu ponad 5 przypadków ropnego zapalenia migdałków w okresie 12 miesięcy.

Operacja jest rutynowym zabiegiem, zazwyczaj przebiega pomyślnie i bez problemów. Pacjenci wymagają jednak dalszego leczenia ze względu na wtórne krwawienia; po operacji może również dojść do ponownego zakażenia.

Rokowanie

W większości przypadków zapalenie migdałków mija samoistnie w ciągu około tygodnia.

W przypadku nasilonych objawów i bardzo złego samopoczucia zaleca się szybką wizytę u lekarza. Zasadniczo jednak zalecenie jest takie, aby najpierw odczekać kilka dni, jeśli dolegliwości są umiarkowane, a chory zasadniczo czuje się dobrze. Z reguły po takim czasie układ odpornościowy opanowuje zakażenie i objawy ustępują. Jeśli natomiast po 3 dniach objawy raczej nasilają się, chory powinien koniecznie zasięgnąć porady lekarza.

Mimo że choroby wtórne po zapaleniu gardła są rzadkie, może jednak dojść do powstania ropni migdałków. W przypadku ropnia okołomigdałkowego bakterie obecne w gardle rozprzestrzeniają się w pobliże migdałków. Taki przebieg prowadzi zwykle do ponownego wzrostu gorączki, często jednostronnego bólu przy połykaniu, utrudniającego przyjmowanie płynów i pokarmów, pogorszenia stanu ogólnego i dyskomfortu przy ziewaniu. Ropień okołomigdałkowy może powstać również bez wcześniejszego zapalenia migdałków, zatem osoby z takimi objawami zawsze powinny zgłosić się do lekarza.

W pojedynczych przypadkach stan zapalny migdałków może również prowadzić do stanu zapalnego ucha środkowego. U około 2% wszystkich pacjentów ze stanem zapalnym migdałków rozwija się ropień okołomigdałkowy lub zapalenie ucha.

Dawniej częstym powikłaniem była rzadka dzisiaj, wywoływana przez paciorkowce grupy A gorączka reumatyczna. W tym przypadku choroba rozprzestrzenia się na resztę organizmu i prowadzi do zapalenia m.in. stawów i zastawek serca. Innym bardzo rzadkim powikłaniem są stany zapalne nerek.

Dodatkowe informacje

• Mononukleoza
• Paciorkowce grupy A
• Ropień okołomigdałkowy
• Powiększone migdałki
• Chirurgiczne usunięcie migdałków
• Ostre zapalenie migdałków — informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (recenzent)
• Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden
• dr n. med. Susanne Meinrenken, Brema