Co to jest infekcyjne zapalenie wsierdzia?

Definicja

Wsierdzie jest najbardziej wewnętrzną łącznotkankową warstwą ściany serca, tak zwaną wewnętrzną wyściółką serca. Wyściela ono również zastawki serca, które działają jak zawory i regulują przepływ krwi.

Infekcyjne zapalenie wsierdzia to zakażenie wewnętrznej wyściółki serca, zastawek serca lub implantu (np. rozrusznika lub sztucznej zastawki). Najczęstszymi patogenami są bakterie, które zazwyczaj dostają się do serca wraz z krwiobiegiem. Choroba może zostać nabyta w trybie ambulatoryjnym poprzez rozprzestrzeniającą się infekcję lub w wyniku zabiegów medycznych (np. operacji serca).

Objawy

Choroba występuje zarówno w postaci ostrej, szybko postępującej, jak i podostrej, w której objawy rozwijają się wolniej. Objawy zapalenia wsierdzia obejmują przedłużającą się gorączkę, utratę apetytu, złe samopoczucie, zmęczenie, nocne poty, bóle mięśni i stawów.

Jeśli małe zatory krwi oderwały się od wewnętrznej wyściółki serca i dotarły do naczyń krwionośnych w skórze, płucach lub mózgu, występują dalsze objawy: zmiany skórne, zaburzenia neurologiczne (paraliż, drętwienie, zaburzenia mowy, zaburzenia widzenia itp.) jako oznaka udaru mózgu lub także duszności.

Przyczyny

Infekcyjne zapalenie wsierdzia może być wywołane przez różne patogeny. Do najczęstszych czynników sprawczych (ponad 80%) należą następujące bakterie: gronkowce, paciorkowce i enterokoki. Jednak chorobę mogą wywołać także inne bakterie lub grzyby (Candida).

Bakterie często przemieszczają się do serca przez krwiobieg. Bakterie mogą dostać się do krwi przez stan zapalny zęba, słabo gojącą się ranę lub inne drobne infekcje. Patogeny zwykle nie osiedlają się na zdrowych zastawkach serca, ale mogą osiedlać się na wcześniej uszkodzonych zastawkach serca. Namnażają się tam i często tworzą się brodawkowate wegetacje. Wegetacje te mogą odrywać się i krążyć w krwiobiegu w postaci zatorów bakteryjnych (zatorowość bakteryjna) i powodować uszkodzenia w innych narządach (np. płucach i mózgu).

W wyniku toczącego się zapalenia uszkodzeniu ulegają zastawki serca. Może to doprowadzić do rozwoju niewydolności (upośledzonej funkcji) serca. 

Czynniki ryzyka

Istnieje zwiększone ryzyko wystąpienia zapalenia wsierdzia u osób:

• Ze zmienionymi lub sztucznymi zastawkami serca
• Z wrodzonymi wadami serca
• U których niedawno przeprowadzono operację serca
• Z rozrusznikiem serca
• W przypadku dożylnego przyjmowania środków odurzających
• U których wcześniej wystąpiło zapalenie wsierdzia.

Częstotliwość występowania

W Europie roczna zachorowalność na infekcyjne zapalenie wsierdzia wynosi około 2–10 przypadków na 100 000 osób. Zachorowalność znacząco wzrasta wraz z wiekiem, osiągając szczyt w przedziale wiekowym 70–80 lat, w którym notuje się 14,5 przypadku/100 000 osób/rok. Ponad połowa pacjentów ma ponad 50 lat. Częściej chorują mężczyźni niż kobiety.

Badania

• Diagnoza opiera się na połączeniu objawów, badań krwi i badań obrazowych.
• U osób ze zwiększonym ryzykiem objawy takie jak długoutrzymująca się gorączka (powyżej 38°C) nasuwają już podejrzenie zapalenia wsierdzia.
• Czasami, podczas osłuchiwania serca, lekarze zauważają szmer lub to, że znany już szmer uległ zmianie.
• Skóra i oczy są badane pod kątem ewentualnych krwotoków.
• Badania krwi mogą ujawnić podwyższony poziom stanu zapalnego. Wykrycie bakterii we krwi potwierdza diagnozę, ale nie zawsze posiewy krwi są rozstrzygające.
• Dodatkowych informacji może dostarczyć elektrokardiogram (EKG).

Badania obrazowe

• Najważniejszą procedurą obrazową jest USG serca (echokardiografia), które pozwala wykryć typowe zmiany w sercu.
• Jeśli podejrzewa się zajęcie płuc, mózgu lub innych narządów, RM i/lub TK są pomocnymi narzędziami do weryfikacji.

Postępowanie

• Leczenie odbywa się w szpitalu.
• Celem terapii jest zwalczanie bakterii chorobotwórczych i zapobieganie powikłaniom.
• W tym celu podaje się różne antybiotyki , które podaje się bezpośrednio do krwi (dożylnie). Kuracja antybiotykowa trwa zwykle do 6 tygodni.
• U około połowy osób dotkniętych chorobą konieczna jest również operacja, zwłaszcza jeśli zastawki serca zostały uszkodzone przez infekcję i nie mogą już spełniać swojej funkcji. Uszkodzone zastawki serca są wymieniane na sztuczne zastawki serca (protezy zastawkowe).
• W razie potrzeby usuwa się zainfekowane rozruszniki serca.

Profilaktyka

• Pacjentom wysokiego ryzyka (zastawki protetyczne, przebyte zapalenie wsierdzia, niektóre wrodzone wady serca) zaleca się profilaktykę antybiotykową przy niektórych zabiegach stomatologicznych.
• Wszystkie osoby ze zwiększonym ryzykiem zapalenia wsierdzia powinny utrzymywać prawidłową higienę zębów i skóry.
• Rany i skaleczenia powinny być starannie zdezynfekowane i opatrzone, aby uniknąć rozwoju zarazków.
• Należy unikać tatuaży i piercingu.
• Zalecane są również regularne przeglądy stomatologiczne.

Rokowanie

Infekcyjne zapalenie wsierdzia jest prawie zawsze śmiertelne, jeśli nie jest leczone. Szybkie rozpoznanie i optymalne leczenie prowadzą do zmniejszenia śmiertelności do poziomu poniżej 10%.

Po wyleczeniu ostrej infekcji należy wykonywać regularne badania kontrolne. W przypadku pojawienia się nowej gorączki należy zawsze brać pod uwagę ewentualny nawrót choroby.

Powikłania

Infekcja jest czasami bardzo trudna do wyleczenia. Zatory bakteryjne mogą uszkodzić zastawki serca i wraz z krwią przedostać się do płuc, mózgu lub innych części ciała, gdzie mogą utkwić w naczyniu krwionośnym i spowodować uszkodzenie (zatorowość płucna, udar mózgu). Ponadto może dojść do upośledzenia zdolności pompowania serca i wystąpienia zaburzeń rytmu serca.

Dodatkowe informacje

• Zatorowość płucna
• Udar
• Antybiotyki
• Infekcyjne zapalenie wsierdzia - Informacja dla personelu medycznego

Autorka

• Joanna Rogozik, lekarz, w trakcie specjalizacji z kardiologii