Kiedy mamy do czynienia z bólem w okolicy boku tułowia?

Ostry ból w okolicy boku tułowia jest nagłym, zwykle jednostronnym bólem w bocznym obszarze pleców (zwykle poniżej łuku żebrowego), może być również zlokalizowana na bocznej części brzucha. Dolegliwość może mieć wiele przyczyn. Ból w boku często występuje w chorobach nerek i dróg moczowych, jednak może być również spowodowany m.in. chorobami układu pokarmowego, śledziony, wątroby, dróg żółciowych, trzustki, pleców i mięśni klatki piersiowej czy chorobami ginekologicznymi.

Obrazy kliniczne schorzeń wywyołujących ból w okolicy boku tułowia częściowo pokrywają się (patrz również artykuł Ostre bóle brzucha). Często już na podstawie opisu dolegliwości, rodzaju bólu oraz w oparciu o wywiad chorobowy, przyczyny można zawęzić. Niejednokrotnie, bólom w boku towarzyszą nudności, wymioty, potliwość, skoki ciśnienia tętniczego krwi i zmiany tętna. W zależności od wieku część chorób powodujących ból w okolicy bocznej tułowia pojawia się częściej niż inne. Z uwagi na to, że dzieci często dopiero od 4–5 roku życia potrafią dokładniej go zlokalizować, ustalenienie przyczyny bólu brzucha lub w okolicy boku u małych pociech może okazać się trudniejsze.

Możliwe przyczyny (do wyboru):

Zaburzenia nerek i dróg moczowych

Najczęstszą przyczyną bólu w okolicy boku tułowia u dorosłych są kamienie w moczowodach. Inne kamienie (np. kamienie nerkowe) również mogą powodować taki rodzaj bólu, zdarzają się jednak rzadziej. Największa zapadalność na kamicę występuje głównie u mężczyzn (80% wszystkich osób cierpiących na schorzenie) w wieku między 30. a 50. rokiem życia. Jeśli kamień utworzy się w obrębie dróg moczowych, może wystąpić silny, nawracający ból o charakterze skurczowym (kolki), często promieniujący do pleców, pachwin, jąder czy warg sromowych. Może temu towarzyszyć napięcie mięśni w okolicy boku ciała. Dodatkowymi dolegliwościami pojawiającymi się w czasie "ataku" kolki nerkowej są częste oddawanie moczu, zwiększona potrzeba ruchu  w celu złagodzenia bólu, a także nudności i wymioty. U poszczególnych pacjentów obraz kliniczny może być różny. Ból może pojawić się nagle i równie szybko zniknąć, gdy kamień przesunie się dalej.

Odmiedniczkowe zapalenie nerek to ropne zapalenie nerek (miedniczki nerkowej i miąższu nerki). Jest ono również określane jako zakażenie górnych dróg moczowych. W przypadku zakażenia górnych dróg moczowych mogą wystąpić gorączka, dreszcze i ból w okolicy lędźwiowej, ewentualnie dodatkowo nudności i wymioty, a także ból przy wstrząsaniu obszaru okolicy nerek. Przyczyną infekcji górnych dróg moczowych może być zakażenie dolnych dróg moczowych. Dlatego też oprócz wcześniej wymienionych objawów mogą wystąpić dolegliwości związane z zapaleniem dolnych dróg moczowych, np. ból przy oddawaniu moczu lub dyskomforf w podbrzuszu, a także silne i częste parcie na mocz. Niejednokrotnie powyższe dolegliwości zakażenia dolnych dróg moczowych mogą być nieobecne.

Poszerzenie układu kielichowo-miedniczkowego (wodonercze) może wystąpić we wszystkich grupach wiekowych i jest często wywołane przez niedrożność dróg odprowadzających mocz, np. przez kamienie w moczowodach. Objawy mogą być bardzo zróżnicowane. U niektórych osób choroba przebiega bezobjawowo, a u innych skurczowy ból spowodowany schorzeniem jest niemal nie do zniesienia.

Zaburzenia układu pokarmowego

Kamienie żółciowe mogą zablokować odpływ żółci, a charakterystycznym objawem zatrzymania przepływu są powtarzające się bóle o charakterze skurczowym (kolki) poniżej prawego łuku żebrowego. Ból może promieniować do pleców lub prawego barku. Występują również inne objawy towarzyszące, takie jak silny niepokój, zażółcenie skóry (żółtaczka), a także nudności i wymioty. Pomędzy atakami bólu może być odczuwalny niewielki dyskomfort. Kolka żółciowa występuje trzy razy częściej u kobiet niż u mężczyzn.

Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego występuje najczęściej między 10 a 30 rokiem życia. Początkowo objawia się ono nieokreślonym bólem brzucha. Stopniowo narasta w ciągu 12–24 godzin i charakterystycznym etapem jest jego przemieszczanie się w okolicę prawego podbrzusza. Bóle te mogą się nasilać podczas chodzenia lub kaszlu. Jednocześnie może wystąpić gorączka o nasileniu od łagodnego do umiarkowanego, a także nudności i wymioty. Chwilowa nagła ulga może być oznaką, że nastąpiło przebicie (perforacja) ściany wyrostka. U osób starszych i małych dzieci zapalenie wyrostka robaczkowego może dawać nieznaczne lub niecharakterystyczne objawy, a ból brzucha może nie być bardzo nasilony.

Ostre zapalenie trzustki może być wywołane między innymi przez kamienie żółciowe lub nadmierne spożycie alkoholu. Klasycznym objawem jest opasujący ból w nadbrzuszu, który może promieniować do pleców pomiędzy łopatkami i ewentualnie do lewego barku. Wówczas często pacjenci siadają zgięci wpół. Objawy towarzyszące mogą obejmować uczucie pełności, wzdęcia, a także nudności i wymioty.

Ból w boku może wystąpić również w przypadku choroby uchyłkowej lub zapalenia uchyłków. Dotyczy to głównie osób starszych, u których występuje uchyłkowatość jelita grubego (uwypuklenie się na zewnątrz błony śluzowej jelita). W schorzeniu tym mogą występować niejednoznaczne dolegliwości związane z brzuchem lub przewlekłe zaparcia. Uchyłkowatość zwykle nie daje żadnych objawów, ewentualnie mogą wystąpić zmiany w stolcu oraz wzdęcia. W przypadku zapalenia uchyłków jelita grubego zazwyczaj pojawia się ból w lewym podbrzuszu (lewostronne „zapalenie wyrostka robaczkowego”), gorączka, zmiany związane z oddawaniem stolca, krew w stolcu i ewentualnie wymioty.

Zespół jelita drażliwego to łagodne zaburzenie czynnościowe jelit, które może objawiać się bólem brzucha i podbrzusza, dyskomfortem, wzdęciami i zaburzeniami wypróżnień z biegunką lub zaparciem. Zespół jelita drażliwego jest rozpoznaniem z wykluczenia, tzn. diagnoza może być postawiona dopiero po wykluczeniu innych chorób ogólnych. U większości pacjentów objawy zaczynają się w okresie dojrzewania lub u progu dorosłości. Typowe dla choroby jest to, że objawy ustępują po wypróżnieniu.

Choroby ginekologiczne

U kobiet ciąża pozamaciczna może być przyczyną bólu w boku lub w okolicy brzucha. Zwykle dodatkowo pacjentka skarży się na brak miesiączki. Może też pojawić się niewielkie krwawienie z pochwy. Czynniki ryzyka wystąpienia ciąży pozamacicznej mogą obejmować wcześniejszą operację na jajowodach, zapalenie jajowodów, ciążę w wyniku sztucznego zapłodnienia (in-vitro) oraz podeszły wiek. Ból jest zazwyczaj ograniczony do jednego miejsca, ale może również obejmować cały brzuch lub występować po obu stronach.

Jeśli torbiele jajników są stosunkowo duże, są w stanie spowodować skręcenie jajnika, co może doprowadzić do zmniejszenia lub odcięcia dopływu krwi do jajnika. Wywołuje to ostry ból brzucha.

Inne choroby

W rzadkich przypadkach nagły początek silnego bólu brzucha lub pleców może być również wywołany przez grożącego pęknięciem tętniaka aorty lub przez rozwarstwienie aorty. Na te schorzenia szczególnie narażone są osoby starsze z długotrwałym nadciśnieniem. Mogą wystąpić dodatkowo nudności i wymioty.

Inne choroby, którym towarzyszy ostry ból brzucha, zostały omówione w artykule pt. Ostry brzuch.

Kiedy należy zasięgnąć porady lekarskiej?

Należy zasięgnąć porady lekarskiej w przypadku ostrego bólu w boku, który nigdy wcześniej nie występował.

Zalecenia lekarza

Wywiad lekarski

Lekarz może zadać następujące pytania:

• Czy ból pojawił się już wcześniej? Jeżeli tak, to od jak dawna występuje?
• Gdzie dokładnie lokalizuje się ból? Czy ból występuje zawsze w tym samym miejscu? Proszę go opisać.
• Czy ból jest stały, czy przejściowy? Czy ból narasta z czasem?
• Czy ból gdzieś promieniuje? Jeżeli tak, to do jakiego miejsca?
• Czy występuje gorączka?
• Czy w ciągu ostatnich kilku dni odczuwał/a Pan/i pieczenie lub ból przy oddawaniu moczu?
• Czy występują jakieś inne dodatkowe objawy?
  • Nudności?
  • Wymioty?
  • Biegunka?
  • Czy pojawił się ból w podbrzuszu? Kiedy była ostatnia miesiączka?
• Czy w wywiadzie stwierdzono choroby?
  • Czy w wywiadzie stwierdzono kamienie żółciowe / kamienie w drogach moczowych / kamienie nerkowe?

Badanie lekarskie

Lekarz przeprowadza szczegółowe badanie przedmiotowe w celu zawężenia możliwych przyczyn bólu. Z reguły polega ono na obserwowaniu, osłuchaniu i badaniu palpacyjnym brzucha. W zależności od prawdopodobnej diagnozy przeprowadzane są dalsze, dodatkowe badania. W sytuacji kiedy podejrzewa się zakażenie dróg moczowych, pobiera się próbkę moczu do badania ogólnego i w razie potrzeby także na posiew. Zazwyczaj uzyskuje się też próbkę krwi do badań laboratoryjnych, wykonuje EKG, a w razie potrzeby badanie USG jamy brzusznej. W niektórych przypadkach zleca się również dalsze badania obrazowe, np. tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny jamy brzusznej. W razie podejrzenia, że przyczyny dolegliwości mają podłoże ginekologiczne, pacjentka może zostać skierowana do lekarza ginekologa.

W zależności od prawdopodonych przyczyn i stanu pacjenta oraz obecności dodatkowych czynników (np. gorączka, niestabilne krążenie) podejmuje się decyzję o hospitalizacji.

Dodatkowe informacje

• Ostre bóle brzucha
• Kamienie w drogach moczowych i nerkowe
• Odmiedniczkowe zapalenie nerek
• Wodonercze
• Kamienie żółciowe
• Zapalenie wyrostka robaczkowego
• Ostre zapalenie trzustki
• Choroba uchyłkowa
• Zespół jelita drażliwego
• Ciąża pozamaciczna
• Torbiele jajników
• Tętniak aorty
• Rozwarstwienie aorty
• Ostry ból w boku – informacje dla lekarzy