Co to jest próba samobojcza?

Definicja

Samobójstwo jest celowym i świadomym działaniem z zamiarem lub akceptacją własnej śmierci, które kończy się utratą życia. Próbą samobójczą jest działaniem, które nie prowadzi bezpośrednio do śmierci. Często stanowi wołanie o zwrócenie uwagi i pomoc.

Objawy

Dzieci i młodzież z zachowaniami samookaleczającymi i samobójczymi cierpią często z powodu zaburzeń psychicznych, takich, jak depresja, zaburzenia afektywne, czyli emocjonalne, zaburzenia zachowania, ADHD, zaburzenia osobowości lub uzależnienia. Zachowanie autoagresywne u młodzieży może objawiać się również zachowaniem promiskuitywnym, szczególnie u młodzieży z zaburzeniami osobowości, dorastającej w środowisku o niskim statusie społeczno-ekonomicznym lub doświadczającej przemocy, z wykorzystywaniem seksualnym włącznie. Formą zachowania autodestrukcyjnego jest także nadużywanie alkoholu i narkotyków. Próby samobójcze i samobójstwa są często powiązane z zażywaniem narkotyków i spożywaniem alkoholu.

Przyczyny

Powody, dla których dzieci i młodzież próbują odebrać sobie życie, bywają różnorodne. Ryzyko samobójstwa u dzieci i młodzieży mogą zwiększać następujące czynniki:

• poważne konflikty z rodzicami lub innymi członkami rodziny
• zaburzenia psychiczne rodziców
• obawy przed utratą ukochanej osoby bądź rzeczywista utrata związana z porzuceniem, śmiercią lub separacją
• samotność i izolacja społeczna
• zaburzenie psychiczne: zaburzenia afektywne, zaburzenia zachowaniaADHD alkohol i nadużywanie narkotyków; szczególnie wysokie ryzyko w przypadku depresji, przemocy i doświadczenia maltretowania
• choroba długotrwała lub trwająca przez całe życie
• stres psychiczny i stygmatyzacja związane z tożsamością płciową lub orientacją seksualną
• idole, którzy popełnili samobójstwo (członkowie rodziny, przyjaciele, ale także gwiazdy pop lub inne sławne, charyzmatyczne osobistości)
• wcześniejsze próby samobójcze
• zamiar popełnienia samobójstwa (im bardziej konkretne plany, tym większe ryzyko).
  • Czy dana osoba zdecydowała się już na sposób popełnienia samobójstwa?
  • Czy wyznaczyła już moment i poczyniła konkretne ustalenia?
• Dostęp do środków realizacji czynu (broń, lina, leki, itp.)

Osoby noszące się z zamiarem popełnienia samobójstwa zwykle zastanawiają się nad wymienionymi kwestiami przez pewien czas. Sama próba samobójcza jest działaniem impulsywnym i może być spowodowana różnymi rzeczami:

• niedawno przeżytym kryzysem (np. przypadkiem śmierci w rodzinie)
• kłótnią z bliskimi osobami (rodzicami, partnerem, przyjaciółmi)
• problemami ze szkołą lub policją
• upokorzeniem wobec innych osób, rozczarowaniami lub porażkami.

Częstość występowania

Samobójstwa wśród dzieci poniżej 10 roku życia są rzadkie. Próby samobójcze i zachowania samookaleczające są jednak jednymi z najczęstszych przyczyn hospitalizacji psychiatrycznej dzieci i młodzieży. Około 110/100 000 młodzieży płci męskiej i 210/100 000 młodzieży płci żeńskiej podejmuje próby samobójcze. Liczba niezarejestrowanych przypadków jest prawdopodobnie wysoka.

Badania dodatkowe

• Celem badania lekarskiego jest ocena ryzyka ponownego podjęcia próby samobójczej i zakresu potrzebnej pomocy.
• Ocena aktualnego stanu psychicznego (trudności w kontaktach z innymi, obniżony lub niestabilny nastrój, wysoka impulsywność, ew. utrata poczucia rzeczywistości, niska samoocena, plany samobójcze, zaburzenie psychiczne) i fizycznego (nieprawidłowości neurologiczne, objawy zatrucia, skaleczenia, inne urazy fizyczne).
• Dokładne zidentyfikowanie potencjalnych czynników predysponujących.
• Badanie pod kątem uzależnień, ew. test przesiewowy na obecność narkotyków.
• Badanie bieżącej sytuacji, w tym czynników ryzyka i celu działania.
• Ocena etapu rozwojowego dziecka lub młodocianego.
• Sytuacja rodzinna.
• Ewentualnie kwestionariusze w celu identyfikacji depresji i stopnia jej nasilenia.

Leczenie

• Bezpośrednim celem jest uratowanie życia osoby, która próbowała popełnić samobójstwo lub zmniejszenie ryzyka powtórzenia się tej sytuacji.
• Depresja i inne zaburzenia psychiczne są odpowiednio leczone.
• Rozmowy są kluczem do uniknięcia (kolejnych) prób samobójczych.
• Zarówno dziecko, jak i jego rodzice i rodzeństwo często potrzebują pomocy. Całej rodzinie należy zaoferować pomoc wykwalifikowanych psychologów lub psychiatrów.
• W niektórych przypadkach, takich jak nagłe napięcie, stres lub niepokój, przydatne są leki, dlatego też ważne jest, aby w razie potrzeby nawiązać kontakt z psychiatrą.

Co możesz zrobić sam?

• Zachęcaj dziecko do rozmowy o swoich problemach z Tobą lub inną zaufaną osobą.
• Bardzo ważne jest uzyskanie profesjonalnej pomocy, jeśli uważasz, że może dojść do podjęcia próby samobójczej.
• Zwróć uwagę na uczucia dziecka. Nie udzielaj porad i nie czuj się zmuszony do poszukiwania łatwych rozwiązań. Spróbuj wczuć się w sytuację emocjonalną dziecka. Okaż swoje zainteresowanie.
• Bądź szczery. Jeśli przerażają Cię wypowiedzi lub zachowanie dziecka, powiedz mu o tym. Jeśli odczuwasz niepokój, martwisz się i nie wiesz, co masz zrobić, powiedz o tym.
• Próba samobójcza jest często działaniem impulsywnym, niezbyt starannie zaplanowanym. Dlatego ważne jest, aby zablokować dostęp do leków i broni, zwłaszcza jeśli ktoś wspominał o samookaleczeniu.

Rokowanie

Rokowanie zależy między innymi od ewentualnego zaburzenia psychicznego i stopnia jego nasilenia. Te cechy są uważane za sygnały ostrzegawcze dla powtarzających się prób samobójczych ze skutkiem śmiertelnym: płeć męska, późne dojrzewanie, wykorzystywanie seksualne, choorby psychiczne, radykalna metoda za pierwszym razem (np. usiłowanie samobójstwa przez powieszenie, postrzelenie).

Ryzyko ponownego podjęcia próby samobójczej jest szczególnie duże w następujących przypadkach:

• Ciężka depresja, ewentualnie w połączeniu z uczuciem wewnętrznego niepokoju.
• Brak perspektyw na przyszłość, poczucie beznadziei.
• Wysoka impulsywność i labilność emocjonalna.
• Długotrwałe konflikty.
• Alkohol, nadużywanie narkotyków.
• Plan samobójstwa.

Próba samobójcza z wysokim ryzykiem jej ponownego podjęcia charakteryzuje się następującymi cechami:

• Została przeprowadzona w pojedynkę.
• Czas wybrano tak, aby utrudnić podjęcie interwencji.
• Podjęto działania w celu uniknięcia jej wykrycia.
• Podjęto przygotowania do zgonu (list pożegnalny, testament).
• Inni wiedzieli o zamiarze samobójczym tej osoby.
• Wcześniej dużo rozmyślano o zgonie.
• Osoba nie poinformowała o zdarzeniu lub zrobiła to bardzo późno.

Dodatkowe informacje

• Depresja.
• Alkohol – nadużywanie czy uzależnienie?
• Nadużywanie narkotyków i uzależnienie od narkotyków.
• Samobójstwa i próby samobójcze u dzieci i młodzieży — Informacje dla personelu medycznego.

Autorzy

• Joanna Dąbrowska-Juszczak, lekarz (redaktor)
• Markus Plank, MSc BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń