Tendinopatia powięzi podeszwowej

Streszczenie

  • Definicja:Tendinopatia powięzi podeszwowej u podstawy kości piętowej.
  • Epidemiologia:Częste u biegaczy (chorobowość 5–17%), często u kobiet w wieku 40–60 lat.
  • Objawy:Ból podeszwowej powierzchni pięty, szczególnie nasilony na początku aktywności.
  • Badanie fizyklane:Bolesność palpacyjna przyśrodkowo na podeszwowej powierzchni pięty (okolica przyczepu powięzi podeszwowej).
  • Diagnostyka:Wywiad lekarski i badanie fizykalne. Diagnostyka obrazowa tylko w przypadku braku poprawy po leczeniu zachowawczym.
  • Leczenie:Leczenie zachowawcze, przede wszystkim rozciąganie mięśni łydki, prowadzi do ustąpienia objawów w ponad 90% przypadków.

Informacje ogólne

Definicja

  • Ból podeszwowej powierzchni pięty.
  • Tendinopatia przyczepu rozcięgna podeszwowego (powięzi podeszwowej) na podeszwowej przyśrodkowej powierzchni guzowatości kości piętowej.
  • Często nieprawidłowo diagnozowane jako ostroga piętowa.
    • W ostrodze piętowej widoczny w badaniach radiologicznych wyrostek kostny kości piętowej.
    • Obecność, kształt i rozmiar ostrogi nie ma związku z tendinopatią powięzi podeszwowej.

Epidemiologia

  • Jest najczęstszą przyczyną bólu pięty zgłaszanego w gabinecie lekarskim.
  • Chorobowość u biegaczy na poziomie 5,2–17,5%.1
  • Schorzenie występuje u osób z każdej grupy wiekowej, często u kobiet w wieku 40–60 lat.
  • U kobiet występuje 2–krotnie częściej niż u mężczyzn.2

Anatomia kliniczna rozcięgna podeszwowego

  • Budowa:
    • wielowarstwowa, włóknista blaszka ścięgnista składająca się z 3 części: przyśrodkowej, środkowej i bocznej.3
  • Przebieg:
    • od kości piętowej do torebek stawowych stawów śródstopno–paliczkowych.
  • Funkcje:
    • bierne usztywnienie sklepienia podłużnego stopy
    • amortyzacja uderzeń
    • początkowy odcinek i przyczep mięśni krótkich stopy.

Etiologia i patogeneza

  • Choroba wieloczynnikowa.4
  • Najczęściej reakcja na mechaniczne przeciążenie powodujące powtarzające się mikrourazy.5
    • Powtarzalne naprężenie blaszki ścięgnistej prowadzi do przewlekłej degeneracji włókien.
  • U niewielkiej części pacjentów przyczyną jest choroba reumatyczna związana z obecnością HLA–B27. 

Czynniki predysponujące

  • W badaniu na 245 pacjentach z tendinopatią rozcięgna podeszwowego stwierdzono zwiększone napięcie mięśni łydki w 83% przypadków.6
    • Zakres zgięcia grzbietowego stopy ≤0 stopni w stawie skokowym zwiększa ryzyko wystąpienia tendinopatii 23–krotnie w porównaniu do możliwości zgięcia grzbietowego >10 stopni.4
  • Praca zawodowa związana z pozycją stojącą lub chodzeniem.4
  • Nadwaga7
    • BMI >27 zwiększa ryzyko 3,7–krotnie.8
  • Stopa wydrążona, koślawość lub płaskostopie.9
  • Aktywność fizyczna związana z bieganiem i skakaniem.10
  • Różnica w długości kończyn dolnych.
  • Obecny antygen zgodności tkankowej HLA–B27.

ICD–10

  • M72.2 Włóknikowatość rozcięgna podeszwowego.

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

  • Ustalenie rozpoznania jest możliwe na podstawie wywiadu i badania fizykalnego.11
  • Diagnostyka obrazowa jest zalecana tylko w przypadku dolegliwości opornych na leczenie zachowawcze.12

Diagnostyka różnicowa

  • Podeszwowa ostroga piętowa.
  • Złamanie przeciążeniowe kości piętowej (ból w części bocznej i przyśrodkowej powierzchni pięty).13 
  • Konflikt tylny stawu skokowego.
  • Zapalenie ścięgien mięśnia zginacza długiego palucha (tendinitis m. flexor hallucis longus).
  • Zespół cieśni stępu.
  • Choroba Haglunda i Severa (apophysitis calcanei)
    • zmiany przeciążeniowe w okolicy przyczepu ścięgna Achillesa w obrębie chrząstki wzrostowej.
  • Tendinopatia ścięgna Achillesa (powyżej kości piętowej).
  • Nowotwór.
  • Nerwiak 
    • Ból pięty spowodowany nerwiakiem gałęzi piętowych przyśrodkowych nerwu piszczelowego występuje rzadko, ale objawy mogą przypominać objawy tendinopatii powięzi podeszwowej.14
      • Czasami w podeszwie stopy wyczuwalny jest bolesny guzek.
    • Jeśli leczenie zachowawcze tendinopatii powięzi podeszwowej nie prowadzi do złagodzenia objawów, należy rozważyć nerwiaka.

Wywiad lekarski

  • Narastający ból w okolicy pięty:
    • przyśrodkowo na podeszwowej powierzchni kości piętowej
    • początkowo tylko przy obciążeniu, w dalszym przebiegu również w spoczynku
    • możliwe promieniowanie do przedniej części stopy.
  • Ból zwykle jest najsilniejszy rano, a w ciągu dnia mniej nasilony. 
    • Największe nasilenie bólu przy pierwszych krokach po wstaniu z łóżka.
  • U niektórych pacjentów ból łagodzi chodzenie na palcach.
  • U wielu pacjentów można stwierdzić następujące czynniki ryzyka w wywiadzie:
    • zwiększona w ostatnim czasie intensywność treningu
    • zmiana obuwia
    • trening odbywany na twardym podłożu.

Badanie fizykalne

  • Bolesność palpacyjna podeszwowej powierzchni stopy, w przyśrodkowym obszarze kości piętowej.
  • Nasilenie bólu przy zgięciu grzbietowym palców w stawach śródstopno–paliczkowych przy ustabilizowanym stawie skokowym (efekt windlass).
    • Dodatni wynik testu ma swoistość 100% i czułość 32% w rozpoznaniu tendinopatii.15
  • W przypadku badalnego uszkodzenia w podeszwie stopy z miejscowym obrzękiem, podejrzewa się zerwanie powięzi podeszwowej.

Diagnostyka specjalistyczna

  • Dodatkowe badania w większości przypadków nie są konieczne. Jeśli istnieją wątpliwości co do rozpoznania, wskazane może być wykonanie diagnostyki obrazowej.
  • RM lub ultrasonografia
    • Stwierdzenie w USG pogrubienia powięzi podeszwowej (>4 mm) z obrzękiem tkanek otaczających. 
    • Nieprawidłowy obraz RM może wystąpić również u pacjentów bezobjawowych.16
  • Badanie rentgenowskie
    • Nie ma odpowiedniej czułości ani swoistości, ale może być stosowane w celu wykluczenia innych chorób.17
    • Ostrogi piętowe często występują u osób, które nie chorują na tendinopatię powięzi podeszwowej, a wielu pacjentów z tendinopatią powięzi podeszwowej nie występuje ostroga piętowa.

Wskazania do skierowania do specjalisty

  • Skierowanie do specjalisty jest rzadko konieczne.
  • W przewlekłych przypadkach opcją leczenia może być zabieg chirurgiczny.

Leczenie

Cele leczenia

  • Zmniejszenie dolegliwości.
  • Ograniczenie stanu zapalnego i zapobieganie występowaniu objawów w przyszłości.

Ogólne informacje o leczeniu

  • Z reguły wdrażane jest leczenie zachowawcze.18
  • Wskutek leczenia zachowawczego, u 90–95% pacjentów objawy ustępują całkowicie lub możliwe jest wystarczające zmniejszenie bólu.
  • Zalecane jest stosowanie różnych zachowawczych metod leczenia.2
  • Zwiększone napięcie mięśnia łydki/ścięgna Achillesa jest najistotniejszym czynnikiem ryzyka rozwoju tendinopatii powięzi podeszwowej.4
    • Zwiększone napięcie powięzi podeszwowej
      • Ćwiczenia rozciągające są najprostszą i najbardziej zalecaną metodą leczenia.7,19
      • Wykonywanie ćwiczeń kilka razy dziennie.

Środki doraźne

  • Przez pierwsze 6 tygodni regularne, zimne okłady.
    • Najlepiej po ćwiczeniach rozciągających i wzmacniających.2
  • Odciążenie stopy.
  • NLPZ
    • Brak znaczącego zmniejszenia bólu i poprawy czynnościowej w dalszym przebiegu, ale przydatne w ostrej fazie.20

Leczenie zachowawcze

  • Zmniejszenie masy ciała u pacjentów z podwyższonym BMI.7
  • Wkładki odciążające sklepienie stopy
    • Redukcja bólu i poprawa czynnościowa.21
  • Aplikacja taśmy kinezjologicznej (kinesiotaping
  • Ekscentryczne ćwiczenia rozciągające i wzmacniające mięśnie łydki/ścięgno Achillesa7
    • Np. przednią część stopy należy ustawić na stopniu, stanąć na palcach, a następnie powoli opuścić piętę tak daleko, jak to możliwe, poniżej poziomu stopnia.
  • Ćwiczenia rozciągające powięź podeszwową22
    • Np. stopę należy położyć na piłeczce golfowej i przetoczyć ją w górę i w dół powięzi podeszwowej.
  • Wzmocnienie wewnętrznych mięśni stopy23
    • Np. podnoszenie ręcznika lub monet palcami stóp.
  • Mięśniowo–powięziowa terapia punktów spustowych mięśni brzuchatego łydki (musculus gastrocnemius) i płaszczkowatego (musculus soleus).24
  • Orteza zakładana na noc utrzymująca stopę w zgięciu grzbietowym 
    • Skuteczność została udowodniona, ale wielu pacjentów skarży się na dyskomfort powodowany przez ortezę podczas snu.21
  • Terapia falą uderzeniową
    • Mniej skuteczna niż ćwiczenia rozciągające w zakresie zmniejszania dolegliwości bólowych.25
    • Ze względu na niewielkie ryzyko działań niepożądanych jest zalecana, jeśli inne metody leczenia zachowawczego zawiodą.
  • Radioterapia w niskich dawkach  
    • Dawka napromieniania różni się między schematami (najczęściej 3 Gy w 6 frakcjach lub 6 Gy w 6 frakcjach).
      • W porównaniu do iniekcji z kortyzonu obserwowano lepszy efekt w zakresie zmniejszania bólu.26
  • Terapia ultradźwiękami  
    • Porównanie zastosowania samych ćwiczeń rozciągających z jednoczesnym stosowaniem ćwiczeń i terapii ultradźwiękami nie wykazało różnic w skuteczności leczenia.27
  • Glikokortykosteroidy
    • Nieznaczne zmniejszenie dolegliwości bólowych, skuteczność ograniczona czasowo.28
    • Ryzyko zerwania powięzi podeszwowej lub zaniku poduszki tłuszczowej.
    • Na początkowym etapie leczenia należy preferować metody leczenia wiążące się z niższym ryzykiem działań niepożądanych.

Inne metody 

  • Ze względu na brak wystarczającej ilości danych, obecnie nie można jednoznacznie ocenić takich metod jak:
    • igłowanie
    • iniekcje z toksyną botulinową
    • iniekcje z osoczem bogatopłytkowym (koncentraty płytek krwi) 
      • 1 z metaanaliz wykazała lepszy efekt w porównaniu z iniekcjami kortyzonu.29

Leczenie chirurgiczne

  • Wskazane w przypadku dolegliwości opornych na leczenie zachowawcze stosowane przez 6–12 miesięcy.
  • Metoda z wyboru: fasciotomia
    • Skuteczna w 70–90% przypadków.2
    • Zabieg endoskopowy jest bardziej skuteczny niż zabieg otwarty, szczególnie w przypadku mniej nasilonych dolegliwości.30
    • Powikłania:2
      • spłaszczenie sklepienia stopy i wynikające z niego dolegliwości bólowe
      • zaburzenia czucia w obszarze pięty.
  • Metoda alternatywna: nacięcie powięzi mięśnia brzuchatego łydki (musculus gastrocnemius)
    • Pośrednie odciążenie powięzi podeszwowej.
    • W niewielkim badaniu (n = 21) u 81% pacjentów nastąpiła poprawa dolegliwości bólowych po 1 roku.31
    • Połączenie obu metod jest obecnie przedmiotem badań.

Zalecenia dla pacjentów

  • Odciążenie kończyny.
  • Zimne okłady.
  • Zmniejszenie masy ciała w przypadku nadwagi.
  • Miękka podkładka stosowana podczas aktywności w pozycji stojącej.
  • Odpowiednie obuwie:
    • wkładki wspierające sklepienie stopy
    • w razie potrzeby podwyższenie oparcia pięty
    • w razie potrzeby obuwie ze specjalną podeszwą.
  • Zalecenia dotyczące aktywności fizycznej:
    • unikanie długotrwałego biegania lub chodzenia po twardych nawierzchniach
    • 2 pary butów do biegania noszone na zmianę
      • materiał amortyzujący w podeszwie buta ma więcej czasu na regenerację
    • rozciąganie rozcięgna podeszwowego i mięśni podudzia.

Przebieg, powikłania i rokowanie

Przebieg

  • Choroba ma charakter samoograniczający i ustępuje u ponad 90% pacjentów po leczeniu zachowawczym.2
  • W przypadku objawów opornych na leczenie, 70–90% pacjentów można pomóc wykonując zabieg chirurgiczny.2

Powikłania

  • Wzrost masy ciała w wyniku unieruchomienia.
  • Przewlekły ból.
  • Spłaszczenie sklepienia stopy.
  • Zerwanie powięzi podeszwowej.

Rokowanie

  • Bardzo dobrze poddaje się leczeniu zachowawczemu.

Informacje dla pacjentów

Edukacja pacjenta

  • Z reguły choroba ma charakter samoograniczający.
  • U większości pacjentów znaczna poprawa następuje w ciągu jednego roku.
  • Pacjentów należy informować o możliwościach samoleczenia i profilaktyki.

Materiały edukacyjne dla pacjentów

Ilustracje

Ilustracja rozcięgno podeszwowe, widok z boku
Rozcięgno podeszwowe, widok z boku

Źródła

Piśmiennictwo

  1. Dias Lopes A., Hespanhol L.C.J., Yeung S.S., et al. What are the Main Running-Related Musculoskeletal Injuries? A Systematic Review, Sports Med 2012, 42(10): 891-905, www.ncbi.nlm.nih.gov
  2. Young C.C. Plantar Fasciitis, Medscape, aktualizacja: 22.01.2019, emedicine.medscape.com
  3. Aldridge T. Diagnosing heel pain in adults, Am Fam Physician 2004, 70: 332-8, American Family Physician
  4. Riddle D.L., Pulisic M., Pidcoe P., Johnson R.E. Risk factors for plantar fasciitis: a matched case-control study, J Bone Joint Surg Am 2003, 85: 872-7, PubMed
  5. Lemont H., Ammirati K.M., Usen N. Plantar fasciitis: a degenerative process (fasciosis) without inflammation, J Am Podiatr Med Assoc 2003, 93: 234-7, PubMed
  6. Patel A., DiGiovanni B. Association between plantar fasciitis and isolated contracture of the gastrocnemius, Foot Ankle Int 2011, 32(1): 5-8, www.ncbi.nlm.nih.gov
  7. Rano J.A., Fallat L.M., Savoy-Moore R.T. Correlation of heel pain with body mass index and other characteristics of heel pain, J Foot Ankle Surg 2001, 40: 351-6, PubMed
  8. van Leeuwen K.D., Rogers J., Winzenberg T., et al. Higher body mass index is associated with plantar fasciopathy/'plantar fasciitis': systematic review and meta-analysis of various clinical and imaging risk factors, Br J Sports Med 2016, 50(16): 972-81, www.ncbi.nlm.nih.gov
  9. Pohl M.B., Hamill J., Davis I.S. Biomechanical and anatomic factors associated with a history of plantar fasciitis in female runners, Clin J Sport Med 2009, 19(5): 372-6, www.ncbi.nlm.nih.gov
  10. Taunton J.E., Ryan M.B., Clement D.B., McKenzie D.C., Lloyd-Smith D.R., Zumbo B.D. A retrospective case-control analysis of 2002 running injuries, Br J Sports Med 2002, 36: 95-101, British Journal of Sports Medicine
  11. Alazzawi S., Sukeik M., King D., et al. Foot and ankle history and clinical examination: A guide to everyday practice, World J Orthop 2017, 8(1): 21-9, www.ncbi.nlm.nih.gov
  12. Schneider H.P., Baca J.M., Carpenter B.B., et al. American College of Foot and Ankle Surgeons Clinical Consensus Statement: Diagnosis and Treatment of Adult Acquired Infracalcaneal Heel Pain, J Foot Ankle Surg 2018, 57(2): 370-81, www.ncbi.nlm.nih.gov
  13. Davison M.J., David-West S.K., Duncan R. Careful assessment the key to diagnosing adolescent heel pain, The Practitioner 2016, 260 (1793): 30-2, Tłum. pol. Kuźnik-Buziewicz A., kons. Sułko J. Dokładne badanie kluczem do diagnozowania bólu pięty w okresie dojrzewania. Ból pięty – najczęstsze przyczyny, ocena kliniczna, wskazania do konsultacji, Medycyna Praktyczna - Medycyna Rodzinna, dostęp: 7.02.2024, www.mp.pl
  14. Davidson M.R., Copoloff J.A. Neuromas of the heel, Clin Podiatr Med Surg 1990, 7: 271-88, PubMed
  15. Trojian T., Tucker A.K. Plantar fasciitis, Am Fam Phys 2019, 99 (12): 744-50, Tłum. pol. Olszowska E, kons. Chomicki-Bindas P. Zapalenie rozcięgna podeszwowego, Medycyna Praktyczna - Medycyna Rodzinna, dostęp: 6.03.2024, www.mp.pl
  16. Ehrmann C., Maier M., Mengiardi B., et al. Calcaneal attachment of the plantar fascia: MR findings in asymptomatic volunteers. Radiology 2014, 272(3): 807-14, www.ncbi.nlm.nih.gov
  17. Ahn J.M., El-Khoury G. Radiologic evaluation of chronic foot pain, Am Fam Physician 2007, 76: 975-83, American Family Physician
  18. Goff J.D,. Crawford R. Diagnosis and treatment of plantar fasciitis, Am Fam Physician 2011, 84: 676-82, American Family Physician
  19. Atkins D., Crawford F., Edwards J., et al. A systematic review of treatments for the painful heel, Rheumatology 1999, 38: 968-73, Rheumatology
  20. Donley B.G., Moore T., Sferra J., et al. The efficacy of oral nonsteroidal anti-inflammatory medication (NSAID) in the treatment of plantar fasciitis: a randomized, prospective, placebo-controlled study, Foot Ankle Int 2007, 28(1): 20-3, www.ncbi.nlm.nih.gov
  21. Lee S.Y., McKeon P., Hertel J. Does the use of orthoses improve self-reported pain and function measures in patients with plantar fasciitis? A meta-analysis, Phys Ther Sport 2009, 10: 12-8, PubMed
  22. Hyland M.R., Webber-Gaffney A., Cohen L., Lichtman P.T. Randomized controlled trial of calcaneal taping, sham taping, and plantar fascia stretching for the short-term management of plantar heel pain, J Orthop Sports Phys Ther 2006, 36: 364-71, PubMed
  23. Young C.C., Rutherford D.S., Niedfeldt M.T. Treatment of plantar fasciitis, American Family Physician 2001, 63(3): 467-74, europepmc.org
  24. Renan-Ordine R., Alburquerque-Sendin F., de Souza D.P., et al. Effectiveness of myofascial trigger point manual therapy combined with a self-stretching protocol for the management of plantar heel pain: a randomized controlled trial, J Orthop Sports Phys Ther 2011, 41: 43-50, PubMed
  25. Rompe J.D., Cacchio A., Weil L Jr, et al. Plantar fascia-specific stretching versus radial shock-wave therapy as initial treatment of plantar fasciopathy, J Bone Joint Surg Am 2010, 92(15): 2514-22, www.ncbi.nlm.nih.gov
  26. Canyilmaz E., Canyilmaz F., Aynaci O., et al. Prospective Randomized Comparison of the Effectiveness of Radiation Therapy and Local Steroid Injection for the Treatment of Plantar Fasciitis, Int J Radiat Oncol Biol Phys 2015, 92(3): 659-66, www.ncbi.nlm.nih.gov
  27. Katzap Y., Haidukov M., Berland O.M., et al. Additive Effect of Therapeutic Ultrasound in the Treatment of Plantar Fasciitis: A Randomized Controlled Trial, J Orthop Sports Phys Ther 2018, 48(11): 847-55, www.ncbi.nlm.nih.gov
  28. David J.A., Sankarapandian V., Christopher R.H., et al. Injected corticosteroids for treating plantar heel pain in adults, Cochrane Systematic Review 2017, www.cochranelibrary.com
  29. Huang K., Giddins G., Wu L.D. Platelet-Rich Plasma Versus Corticosteroid Injections in the Management of Elbow Epicondylitis and Plantar Fasciitis: An Updated Systematic Review and Meta-analysis, Am J Sports Med. 2019, PMID: 31821010, pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
  30. Bazaz R., Ferkel R.D. Results of endoscopic plantar fascia release, Foot & Ankle Int 2007, 28(5): 549-56, journals.sagepub.com
  31. Abbassian A., Kohls-Gatzoulis J., Solan M.C. Proximal medial gastrocnemius release in the treatment of recalcitrant plantar fasciitis, Foot Ankle Int 2012, 33(1): 14-9, www.ncbi.nlm.nih.gov
  32. Buchbinder R. Plantar fasciitis, N Engl J Med 2004, 350: 2159-66, PubMed
  33. Ahmad J., Karim A., Daniel J.N. Relationship and Classification of Plantar Heel Spurs in Patients With Plantar Fasciitis, Foot Ankle Int 2016, 37(9): 994-1000, www.ncbi.nlm.nih.gov
  34. Kirkpatrick J., Yassaie O., Mirjalili S.A. The plantar calcaneal spur: a review of anatomy, histology, etiology and key associations, J Anat 2017, 230(6): 743-51, www.ncbi.nlm.nih.gov
  35. Pfeffer G., Bacchetti P., Deland J., et al. Comparison of custom and prefabricated orthoses in the initial treatment of proximal plantar fasciitis, Foot Ankle Int 1999, 20: 214-21, PubMed
  36. Martin J.E., Hosch J.C., Goforth W.P., Murff R.T., Lynch D.M., Odom RD. Mechanical treatment of plantar fasciitis. A prospective study, J Am Podiatr Med Assoc 2001, 91: 55-62, PubMed
  37. Karabay N., Toros T., Hurel C. Ultrasonographic evaluation in plantar fasciitis, J Foot Ankle Surg 2007, 46: 442-6, PubMed
  38. McMillan A.M., Landorf K.B., Barrett J.T., Menz H.B., Bird A.R. Diagnostic imaging for chronic plantar heel pain: a systematic review and meta-analysis, J Foot Ankle Res 2009, 2: 32, PubMed
  39. Martin J.E., Hosch J.C., Goforth W.P., Murff R.T., Lunch D.M., Odom R.D. Mechanical treatment of plantar fasciitis: A prospective study, J Am Podiatr Med Assoc 2001, 91: 55-62, PubMed
  40. Roos E., Engström M., Söderberg B. Foot orthoses for the treatment of plantar fasciitis, Foot Ankle Int 2006, 27: 606-11, PubMed
  41. Hajtmanová E., Kinclová I., Kostková L., et al. [Low-dose radiotherapy in the treatment of plantar fasciitis], Klin Onkol 2010, 23(2): 104-10, www.ncbi.nlm.nih.gov
  42. Pluta E., Ciepiela M., Patla A., et al. Evaluating the Efficacy of Low Dose Radiotherapy in the Treatment of Painful, Benign Musculoskeletal Conditions, Med Rehabil 2022, 26(4): 4-10, dostęp: 9.03.2024, DOI: 10.5604/01.3001.0016.1441, DOI

Opracowanie

  • Aleksandra Danieluk (recenzent)
  • Sławomir Chlabicz (redaktor)
  • Lino Witte (recenzent/redaktor)

Link lists

Authors

Previous authors

Updates

Gallery

Snomed

Click to edit