Regional content

Content

Informacje ogólne

Definicja

• Nadpotliwość to nadmierna, przekraczająca fizjologiczne potrzeby organizmu produkcja potu. 
• Rozróżnia się pierwotną nadpotliwość idiopatyczną i wtórną nadpotliwość, która jest spowodowana innymi chorobami (np. nadczynnością tarczycy, chorobami układu nerwowego) lub lekami.
• Nadpotliwość wiąże się często ze znacznym pogorszeniem jakości życia.

Częstość występowania

• Jest to powszechny problem.
• Uważa się, że współczynnik chorobowości wynosi około 2–4% populacji ogólnej.¹

Etiologia i patogeneza

• Podczas pocenia się gruczoły potowe wydzielają wodnistą wydzielinę.
• Rozróżnia się pocenie termoregulacyjne i emocjonalne.
• Ekrynowe gruczoły potowe znajdują się głównie pod pachami, na dłoniach i podeszwach, ale są również rozmieszczone na całym ciele.
• Apokrynowe gruczoły potowe znajdują się głównie w okolicy pachowej, moczowo–płciowej, wokół pępka, na brodawkach sutkowych, a także sporadycznie na tułowiu i głowie.
• Nadpotliwość dzieli się również na postać uogólnioną lub ogniskową.
• Postać uogólniona jest zwykle spowodowana chorobą (nadpotliwość wtórna).
• Przyczynami mogą być:¹
• Zakażenia i gorączka.
• Zaburzenia i zmiany endokrynologiczne (nadczynność tarczycy, nadczynność przysadki, cukrzyca, menopauza i ciąża, guz chromochłonny, zespół rakowiaka, akromegalia, otyłość).
• Zaburzenia neurologiczne (zespół parkinsonowski).
• Choroby złośliwe (zespoły rozrostowe szpiku, choroba Hodgkina).
• Leki (przeciwdepresyjne, neuroleptyki, tryptany, opioidy, leki hipoglikemizujące, antybiotyki (ciprofloksacyna), leki przeciwwirusowe (acyklowir), NLPZ, leki przeciwwymiotne).
• Gruźlica – nocne pocenie, bruceloza, malaria.
• Alkohol lub substancje odurzające (heroina, kokaina).
• Pierwotna nadpotliwość zwykle występuje ogniskowo, często dotyczy pach, dłoni, podeszew, czoła lub okolicy pachwin.
  • Zwiększona produkcja potu wynika z nadmiernej stymulacji gruczołów potowych.
• Czasami nadpotliwość ogniskowa może być również wtórna.

ICD-10

• R61 Nadmierne pocenie.
  • R61.9 Nadmierne pocenie, nieokreślone.

Diagnostyka różnicowa

• Ogólnie zwiększoną tendencję do pocenia się można zaobserwować przy gorączce.
• Uogólniona nadpotliwość może być objawem poważnej choroby.

Zakażenia

• Utrzymująca się zwiększona potliwość może być spowodowana różnymi chorobami zakaźnymi.
• W przypadku nowo pojawiającej się uporczywej nadpotliwości należy wziąć pod uwagę następujące stany:
  • zapalenie wsierdzia
  • gruźlicę
  • HIV.

Nadczynność tarczycy

• Objawy nadczynności tarczycy obejmują kołatanie serca, zmęczenie, nerwowość, drażliwość, utratę masy ciała pomimo dobrego apetytu, pocenie się i nietolerancję ciepła.
• Inne objawy, oprócz nadmiernej potliwości, mogą obejmować niepokój, ciepłą i lepką skórę oraz dłonie, tachykardię, ewentualnie migotanie przedsionków, żywe odruchy, wytrzeszcz oczu lub wole.
• Rozpoznanie potwierdza wykrycie podwyższonego stężenia FT4 i obniżonego TSH.

Menopauza

• Zwiększona potliwość często występuje w połączeniu z uderzeniami gorąca u kobiet w okresie około– i pomenopauzalnym.
• Zwykle pojawia się uczucie gorąca i nagłe pocenie się na czole, klatce piersiowej i ramionach.
• Napady takie występują od kilku do kilkunastu razy dziennie i trwają każdorazowo kilka minut.

Inne zaburzenia endokrynologiczne

• Guz chromochłonny.
• Zespół rakowiaka.
• Akromegalia.
• Cukrzyca.

Choroba nowotworowa

• Zwiększona potliwość (szczególnie w nocy) może być związana z chorobą mieloproliferacyjną lub chłoniakiem (np. choroba Hodgkina i białaczki).
• Nadmierna potliwość może być również objawem innych chorób nowotworowych (objawy B: nocne poty, gorączka, utrata masy ciała).

Leki

• Leki przeciwdepresyjne
  • zarówno SSRI, jak i trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne.
• Preparaty hormonalne
  • np. tamoksyfen i agoniści GnRH.
• Leki przeciwgorączkowe
  • kwas acetylosalicylowy, NLPZ.

Choroby neurologiczne

• Zespół parkinsonowski.

Nadpotliwość wtórna ogniskowa

• Neuropatie
  • Np. polineuropatia cukrzycowa, która z początku może zwracać uwagę nadmierną potliwością lub nadmierną potliwością na dotkniętej kończynie w zespole wieloobjawowego bólu regionalnego (CRPS – complex regional pain syndrome). 

Nadpotliwość pierwotna

• Pierwotna nadpotliwość zwykle występuje ogniskowo, często w okolicy pach, dłoni, podeszew, czoła lub pachwin.
• Zwykle zaczyna się w okresie dojrzewania.
• Często dodatni wywiad rodzinny.
• Bez nocnych potów.
• Istnieją trzy stopnie nadpotliwości pierwotnej:
  • stopień I: wilgotna skóra, plamy potu 5–10 cm
  • stopień II: krople potu, plamy potu 10–20 cm
  • stopień III: pot kapie, plamy potu >20 cm.
• Kryteria diagnostyczne hiperhydrozy pierwotnej według Canadian Hiperhydrosis Advisory Committee:
  • symetryczne, obustronne pocenie
  • ograniczenie codziennej aktywności
  • więcej niż 1 epizod w tygodniu
  • początek przed 25. rokiem życia
  • dodatni wywiad rodzinny
  • brak objawów podczas snu.
• Rozpoznanie można postawić przy utrzymywanie się nadpotliwości przez ponad 6 miesięcy oraz spełnieniu przynajmniej 4 kryteriów.
• Nasilenie nadmiernego wydzielania potu ocenia się za pomocą skali HDSS (Hyperhidrosis Disease Severity Scale) – subiektywna ocena pacjenta.
  • Ocena bazuje na tolerancji pocenia się oraz jego wpływu na codzienną aktywność pacjenta. 
  • 4–stopniowa skala:
  1. • 1. stopień: pocenie nigdy nie jest widoczne, nigdy nie wpływa na codzienną aktywność.
     • 2 stopień: pocenie w zakresie tolerancji, czasem zakłóca codzienną aktywność.
     • 3 stopień: pocenie na granicy tolerancji, często zakłóca codzienną aktywność.
     • 4 stopień: pocenie nietolerowane, zawsze zakłóca codzienną aktywność.
  • 1 – nadpotliwość łagodna, 2 – 3 nadpotliwość średnio nasilona, 4 nadpotliwość ciężka.

Wywiad

• Początek nadpotliwości.
• Choroby współwystępujące, przyjmowane leki.
• Predyspozycje rodzinne.
• Objawy towarzyszące, takie jak gorączka, utrata masy ciała, tachykardia.
• Niezależne od temperatury, nieprzewidywalne i niekontrolowane występowanie pocenia się przemawia za pierwotną nadpotliwością. 

Badanie fizykalne

• W przypadku podejrzenia choroby podstawowej, konieczne jest przeprowadzenie dokładnego badania przedmiotowego. 

Badania uzupełniające

• Badania laboratoryjne w celu wykluczenia choroby podstawowej
  • morfologia krwi
  • CRP i OB
  • FT4 i TSH.
• Ewentualnie RTG klatki piersiowej.
• Testy specjalne wykorzystywane w diagnostyce pocenia się:
  • Test Minora (próba jodowoskrobiowa)
    • umożliwia kolorystyczne odgraniczenie obszaru aktywnie wydzielającego pot.
  • Grawimetria:
    • Pot jest przez określony czas (60 sekund lub 5 minut) zbierany przy użyciu bibuły filtracyjnej, a następnie ważony.
    • Ilość wydzielanego potu jest podawana w mg/czas.²

Zalecenia

Informacje ogólne

• W przypadku nadpotliwości wtórnej należy leczyć chorobę podstawową.
• Do leczenia nadpotliwości pierwotnej wykorzystuje się różne metody zachowawcze i chirurgiczne, które powinny być stosowane indywidualnie i najlepiej etapami, a w razie potrzeby, łącznie.
• Nadpotliwość pachowa:
  • Miejscowa terapia preparatami antyperspiracyjnymi.
  • Jonoforeza z wodą z kranu przy użyciu gąbki.
  • Terapia iniekcyjna toksyną botulinową.
  • Leczenie za pomocą fal o częstotliwości radiowej, mikrofal lub ultradźwięków .
  • Chirurgiczne usunięcie gruczołów potowych:
    • łyżeczkowanie lub
    • łyżeczkowanie ssące lub
    • wycięcie.
  • Ogólnoustrojowe leczenie lekami przeciwcholinergicznymi bądź neuroleptykami lub lekami psychotropowymi o działaniu przeciwcholinergicznym.
• Nadpotliwość dłoni i stóp:
  • Miejscowa terapia lekami antyperspiracyjnymi.
  • Jonoforeza.
  • Terapia iniekcyjna toksyną botulinową A.
  • Ogólnoustrojowe leczenie lekami przeciwcholinergicznymi lub neuroleptyki lub leki psychotropowe o działaniu przeciwcholinergicznym.
  • Sympatektomia piersiowa.

Preparaty

• Preparaty do użytku zewnętrznego zawierające heksahydrat chlorku glinu są odpowiednie do zmniejszenia produkcji potu.
  
  • Chociaż nie ma potwierdzonych danych na temat związku między stosowaniem glinu a rozwojem raka piersi i choroby Alzheimera, stosowanie miejscowych preparatów zawierających glin może spowodować przekroczenie tygodniowego tolerowanego spożycia glinu.
    • W związku z tym zaleca się ograniczenie stosowania antyperspirantów zawierających glin oraz stosowanie miejscowych preparatów zawierających glin co najmniej na nieuszkodzonej (nieogolonej) skórze.
• Jonoforeza wodą 
  • Jest szczególnie odpowiednia do leczenia nadpotliwości dłoni i stóp.
    • Postać pachowa jest trudniejsza do leczenia.
  • Jest uważana za bezpieczną, skuteczną i ekonomiczną metodę leczenia, którą pacjenci mogą stosować w domu.
  • Jonoforeza wodą z kranu musi być stosowana jako postępowanie stałe, z biegiem czasu można jednak zmniejszyć liczbę zabiegów.
• Toksyna botulinowa
  • Jeśli leczenie miejscowe nie jest wystarczające, toksyna botulinowa A może być wstrzykiwana śródskórnie w obszary nadpotliwe i jej skuteczność trwa kilka miesięcy.
  • Iniekcje są bolesne i mogą być podawane na dłonie i stopy w znieczuleniu miejscowym lub przewodowym.³
  • Może dojść do tymczasowego osłabienia mięśni dłoni, ale nie opisywano innych skutków ubocznych.
    • Częstotliwość stosowania różni się w zależności od indywidualnego nasilenia nadpotliwości.
      • Zazwyczaj wystarczające jest przeprowadzenie zabiegu 2 razy w roku.
• Radiofrekwencja mikroigłowa i zogniskowana terapia ultradźwiękowa, przeprowadzane w kilku sesjach, mogą zniszczyć gruczoły potowe, a tym samym zmniejszyć pocenie się.
  • Możliwe jest jednak również termiczne uszkodzenie otaczającej tkanki, zwłaszcza nerwów.⁴
• Leczenie chirurgiczne
  
  • Miejscowe gruczoły potowe można usunąć poprzez łyżeczkowanie lub liposukcję.
    • Skuteczność tego leczenia została udowodniona.
  • Radykalne wycięcie jest zalecane tylko w indywidualnych przypadkach ze względu na rozległe blizny i tendencję do przykurczów mięśni.
• Sympatektomia
  • Przecięcie nerwów współczulnych różnymi technikami.⁵
  • Jako działania niepożądane mogą wystąpić: kompensacyjna nadpotliwość, zespół Hornera, parestezje, odma opłucnowa, odma krwiotoczna, hipertermia i bradykardia.⁶
  • Terapia ta jest kontrowersyjna, ponieważ może powodować poważne działania niepożądane.

Leki

• Ogólnoustrojowe leki przeciwcholinergiczne, takie jak glikopirolan (niedostępny w Polsce) lub oksybutynina, mogą zmniejszyć pocenie się.
  • Wadami są działania niepożądane, takie jak suchość w ustach, zaburzenia akomodacji, tachykardia, zaburzenia mikcji i zaburzenia koncentracji.
• W przypadku nadpotliwości wtórnej spowodowanej chorobą psychiczną, pomocne mogą być również leki psychotropowe, uspokajające i beta–blokery (propranolol).

Skierowanie na leczenie specjalistyczne w przypadku nadpotliwości uogólnionej

Lista kontrolna dotycząca skierowania

Informacje dla pacjentów

Materiały edukacyjne dla pacjentów

• Nadmierna potliwość dłoni i stóp (nadpotliwość).

Źródła

• Jabłonowska O., Woźniacka A., Dziankowska–Bartkowiak B. Hyperhidrosis: causes and treatment options. Dermatology Review/Przegląd Dermatologiczny. 2020; 107(3): 246-56. DOI