Co to jest tętniak aorty?
W przypadku tętniaka aorty ściana głównej tętnicy (aorty) ulega rozciągnięciu lub poszerzeniu na ograniczonym odcinku w jamie brzusznej. Zgodnie z definicją poszerzony obszar musi być co najmniej 1,5 razy szerszy niż sąsiadujący z nim fragment prawidłowy. Konkretnie oznacza to poszerzenie aorty w jamie brzusznej do ponad 3 cm. Tętniak może mieć kształt wrzecionowaty lub workowaty.
Zasadniczo rozróżnia się tętniaka aorty w okolicy klatki piersiowej (thoracicus) i tętniaka aorty w jamie brzusznej (abdominis). Częściej występują tętniaki w odcinku brzusznym aorty.
Szacuje się że tętniak aorty brzusznej występuje u ok. 1-2% mężczyżn. Kobiety są dotknięte tym problemem znacznie rzadziej. Częstość występowania tętniaków aorty rośnie z wiekiem, w grupie osób, które ukończyły 85 roku życia dotyczy ok. 22% mężczyzn i 6,2 % kobiet.
Przyczyny
Wybrzuszenie w ścianie naczynia spowodowane jest zmianami w budowie wewętrznej warstwy ściany aorty. Do czynników ryzyka rozwoju tętniaka należą: miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, choroba wieńcowa, cukrzyca, występowanie tętniaków aorty brzusznej w wywiadzie rodzinnym, a przede wszystkim palenie tytoniu.
Tętniaki aorty piersiowej występują również częściej w chorobach tkanki łącznej (np. zespół Marfana), nieprawidłowościach zastawki aortalnej, zmianach genetycznych w komórkach mięśniówki naczyń oraz po zapaleniu aorty.
Objawy i diagnostyka
Jakie dolegliwości mogą wystąpić?
Większość tętniaków jest zwykle bezobjawowa, o ile nie ulegną gwałtownemu powiększeniu lub pęknięciu. Może jednak występować dyskomfort związany z uciskiem, jaki tętniak wywiera na otaczające go struktury. Na przykład tętniak aorty brzusznej może powodować ból pleców i brzucha , który często utrzymuje się przez dłuższy czas. Czasami pojawia się ból w pośladkach, pachwinach lub nogach, ponieważ małe skrzepy krwi odrywają się od tętniaka i są przenoszone z krwią do naczyń kończyn dolnych, gdzie blokują małe naczynia i prowadzą do niedokrwienia. Tętniak aorty piersiowej może prowadzić do bólu w klatce piersiowej lub objawów spowodowanych uciskiem na przełyk (trudności z połykaniem czy ból przy połykaniu), nerw krtaniowy wsteczny lub żyłę główną górną. W efekcie może skutkować to krwiopluciem związnym z uciskiem dróg oddechowych czy oskrzeli lub chrypką z powodu ucisku na nerw krtaniowy wsteczny.
W jaki sposób wykrywa się tętniaka?
Tętniak aorty brzusznej może zostać wykryty przypadkowo jako pulsujący guzek na brzuchu. Szybko rosnący tętniak może powodować bóle brzucha. Tętniak odcinka piersiowego aorty jest często przypadkowym znaleziskiem podczas badania rentgenowskiego klatki piersiowej.
Badanie ultrasonograficzne może pokazać rozmiar i zakres tętniaka. Szczególnie tętniaki aorty brzusznej są dobrze widoczne w badaniu USG. Badanie służy także sprawdzeniu, czy nie nastąpiło powiększenie tętniaka. Echokardiografia jest wykonywana w celu zdiagnozowania tętniaka aorty w odcinku piersiowym. Precyzyjny pomiar jest możliwy dzięki tomografii komputerowej (TK).
Pęknięcie tętniaka aorty to stan nagły!
Pęknięcie tętniaka aorty powoduje ostry, nagły ból i zazwyczaj wstrząs (gwałtowny spadek ciśnienia tętniczego) u osoby dotkniętej chorobą, stanowiąc jednocześnie zagrożenie dla życia ze względu na silne krwawienie. Pacjent powinien zostać przewieziony do szpitala w trybie pilnym!
Jak leczy się tętniaka?
Cele leczenia
Celem leczenia jest przywrócenie prawidłowego funkcjonowania aorty, jeśli istnieje ryzyko jej pęknięcia.Dzieje się tak zazwyczaj, gdy tętniak aorty brzusznej jest szerszy niż 5,0-5,5 cm (mniej u kobiet) lub gdy dość szybko się powiększa (>1 cm/rok). Nawet jeśli tętniak nie powoduje dolegliwości, zwykle zalecane jest leczenie. Jeśli tętniak już pękł, należy natychmiast wykonać operację w trybie nagłym, aby uratować życie osoby dotkniętej chorobą. Mniejsze tętniaki, które nie powodują żadnych dolegliwości, powinny być regularnie monitorowane.
Operacja
Leczenie obejmuje operację, która polega na wzmocnieniu naczynia od wewnątrz lub na otwartej operacji naczyniowej. W operacji otwartej usuwa się zniszczoną część aorty i zastępuje ją sztucznym naczyniem, tzw. protezą naczyniową. Niektóre tętniaki można leczyć, wzmacniając je od wewnątrz tzw. stentem, który jest wprowadzany przez naczynie w pachwinie, a następnie wszczepiany. To, czy takie leczenie przy użyciu stentu jest możliwe, zależy od kształtu tętniaka, jego umiejscowienia i doświadczenia szpitala w wykonywaniu tej procedury chirurgicznej. Obie procedury mogą być również stosowane w przypadku przecieku lub pęknięcia tętniaka.
Innym powodem leczenia operacyjnego może być ból lub skrzep krwi, który oderwał się od tętniaka. Jeśli badania kontrolne wykażą, że tętniak rośnie (więcej niż 1 cm na rok) lub jego wielkość przekracza 5,5 cm, jest to również wskazanie do operacji.
Chirurgiczne leczenie tętniaka aorty to poważna, rozległa operacja o wysokim ryzyku powikłań. Poniższe czynniki przemawiają raczej przeciwko leczeniu operacyjnemu, ze względu na wysokie ryzyko powikłań: zawał serca w ciągu ostatnich kilku miesięcy, nieleczona dławica piersiowa, przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) ze znacznie upośledzoną czynnością płuc i niewydolność nerek. Po operacji należy przeprowadzać regularne badania kontrolne.
Miażdżyca
U większości ludzi tętniak aorty jest oznaką, że naczynia krwionośne w innych częściach ciała również zostały uszkodzone przez miażdżycę. Dlatego bardzo istotne jest spowolnienie tego postępującego zwężenia naczyń wszelkimi dostępnymi sposobami. Oznacza to między innymi, że szczególnie ważne jest zaprzestanie palenia. Ma to znaczenie nie tylko dla pozytywnego wpływu na dalszy rozwój choroby, ale także dla poprawy stanu zdrowia w obliczu ewentualnej operacji. Zaleca się również leczenie obniżające poziom cholesterolu za pomocą statyn, staranne leczenie nadciśnienia tętniczego oraz leczenie z użyciem leków przeciwpłytkowych.
Rokowanie
Tętniak aorty może pozostać bezobjawowy przez całe życie. Jednak duże tętniaki, które wciąż się powiększają, mogą z czasem prowadzić do bólu pleców/nadbrzusza lub objawów wynikających z ucisku dużych naczyń w organiźmie, przełyku lub tchawicy. Jeśli tętniak powiększa się, często dochodzi do jego pęknięcia, a związane z tym krwawienie stanowi poważne zagrożenie dla życia!
Długoterminowe rokowanie zależy od wielkości i lokalizacji tętniaka. Tętniak aorty brzusznej o średnicy mniejszej niż 5 cm nie jest obarczony wysokim ryzykiem pęknięcia. Większe tętniaki brzuszne wiążą się z podwyższonym ryzykiem – statystycznie 6,3% pęknie w ciągu roku, jeśli ich wielkość przekracza 7 cm. Tętniak aorty w odcinku piersiowym związany jest ze znacznie zwiększoną szansą pęknięcia od momentu, w którym osiągnie 6 cm. Przy skutecznie zoperowanym tętniaku prawdopodobieństwo przeżycia jest takie samo jak w normalnej populacji, pod warunkiem, że pacjenci nie cierpią jednocześnie na inne poważne choroby.
Powikłania tętniaka to: zagrażające życiu krwawienie, niedostateczne ukrwienie innych narządów klatki piersiowej i jamy brzusznej (serca, nerek, jelit, rdzenia kręgowego), a nawet udar. Do komplikacji zabiegu operacyjnego należą m.in. zakrzepy krwi, zaburzenia krążenia, zakażenie protezy naczyniowej, pęknięcia blizny i nieszczelność protezy naczyniowej. Przez wzgląd na to, że jest to zwykle skomplikowana operacja, ryzyko zgonu jest stosunkowo wysokie w porównaniu z innymi zabiegami.
Zalecenia dla pacjentów
Pacjenci z tętniakiem aorty powinni unikać podnoszenia ciężarów, treningu siłowego i sportów wyczynowych, ale umiarkowane, wytrzymałościowe aktywności fizyczne są dozwolone. Palenie jest silnym czynnikiem ryzyka: w szczególności nie powinny palić osoby, których bliscy krewni cierpią na choroby naczyniowe.
Dodatkowe informacje
- Nadciśnienie tętnicze
- Krwawy kaszel
- Miażdżyca (zwapnienie tętnic)
- Zawał mięśnia sercowego
- Niewydolność serca
- Udar
- Palenie szkodzi zdrowiu
- Dlaczego warto rzucić palenie i jak to zrobić?
- Tętniak aorty – informacje dla personelu medycznego
Autorzy
- Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (recenzent)
- Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden
- dr med. Susanne Meinrenken, dziennikarka medyczna, Brema
