Co to jest różyczka?

Różyczka to choroba wirusowa, która należy do klasycznych chorób wieku dziecięcego. Choroba charakteryzuje się wysypką skórną, gorączką i powiększeniem węzłów chłonnych.

Od wprowadzenia szczepionki przeciw różyczce choroba wystepuje rzadko. Niemniej jednak w Europie wciąż odnotowuje się przypadki różyczki, co stanowi szczególne zagrożenie dla kobiet w ciąży bez ochrony immunologicznej przeciwko różyczce.

Szczególne zagrożenia dla kobiet w ciąży

Różyczka zalicza się do zakażeń budzących największe obawy w czasie ciąży. Kiedy przyszła matka zostaje zarażona, wirus przenosi się na nienarodzone dziecko przez łożysko. Może to bardzo poważnie upośledzić rozwój narządów płodu i prowadzić do wad wrodzonych u dziecka. Nierzadko dochodzi do poronienia.

Zaburzenia u dziecka spowodowane zakażeniem różyczką w łonie matki nazywane są embriopatią różyczkową lub zespołem różyczki wrodzonej. Następstwa zakażenia są tym tym bardziej dotkliwe dla dziecka, im wcześniej dojdzie do zakażenia różyczką w ciąży. W przypadku zakażenia w ciągu pierwszych 12 tygodni ciąży ryzyko uszkodzenia płodu wynosi ponad 90%, po czym ryzyko to znacznie spada. W drugiej połowie ciąży uszkodzenia płodu zdarzają się bardzo rzadko.

Ponieważ większość osób jest szczepiona przeciwko różyczce juz w wieku dziecięcym, wiele kobiet w wieku rozrodczym ma istniejącą ochronę i jest zabezpieczona przed zakażeniem. Kobietom nieszczepionym zaleca się uzupełnienie brakujących szczepień na min. 3 miesięce przed planowaną ciążą w celu ochrony przed poważnymi konsekwencjami zakażenia różyczką. Konieczne są 2 szczepienia.

Skutki dla dziecka

Zakażenie w pierwszej połowie ciąży często prowadzi do poronienia. Wirus zaburza rozwój narządów nienarodzonego dziecka. Najczęstsze wady rozwojowe to wady serca, ślepota spowodowana zmętnieniem soczewki oka (zaćma) oraz wady rozwojowe ucha wewnętrznego prowadzące do głuchoty. Kombinacja tych wad rozwojowych jest również nazywana triadą Gregga.

W drugiej połowie ciąży istnieje ryzyko porodu przedwczesnego. Im później ciężarna kobieta zostanie zakażona, tym mniejsze ryzyko wad rozwojowych u płodu. W przebiegu najczęściej dochodzi u dziecka do głuchoty. Dzieci często mają niższą urodzeniową masę ciała i są bardziej podatne na choroby, takie jak zapalenie wątroby, zapalenie mięśnia sercowego i zapalenie mózgu. Są zazwyczaj upośledzone umysłowo i fizycznie. Całkowita śmiertelność w przypadku zespołu różyczki wynosi 15–20%, co oznacza, że prawie co piąte dziecko zakażone w ciąży umiera.

Badania dodatkowe

• Różyczka objawia się małymi bladoczerwonymi plamkami pojawiającymi się w pierwszej kolejności na twarzy, a później na całym ciele i kończynach. Przed wystąpieniem wysypki skórnej pojawiają się objawy przeziębienia z ewentualną gorączką oraz powiększeniem węzłów chłonnych, zwykle szyjnych, zausznych i karkowych.
• Rozpoznanie ustala się na podstawie badania laboratoryjnego, które wykrywa wirusy w wymazie z gardła lub w moczu.
• W przypadku zakażenia się różyczką przez kobietę w ciąży istnieje możliwość zastosowania prenatalnych procedur diagnostycznych (np. badania płynu owodniowego) celem potwierdzenia zakażenia u nienarodzonego dziecka.

Zapobieganie

• Osoby, które chorowały na różyczkę, są odporne na tę chorobę w przyszłości.
• Przebycie zakażenia można potwierdzić wyłącznie poprzez badanie krwi, ponieważ również inne choroby mogą przypominać różyczkę. W przypadku braku pewności należy przed planowaną ciążą wykonać badanie krwi celem oznaczenia przeciwciał przeciwko różyczce.

Szczepienia

• Jednorazowe szczepienie przeciwko różyczce również nie zapewnia wystarczającej ochrony. Przed zajściem w ciążę należy sprawdzić książeczkę szczepień i w razie potrzeby uzupełnić drugą dawkę szczepienia przeciw różyczce w postaci szczepionki skojarzonej ze szczepionkami przeciw śwince i odrze. 
• U kobiet w ciąży, które nie otrzymały 2 szczepień przeciw różyczce, odporność sprawdza się za pomocą badania krwi na początku ciąży.¹
• Osoby nieuodpornione powinny unikać kontaktu z osobami chorymi na różyczkę.
• W przypadku wykonania szczepienia przed zajściem w ciążę pacjentka jest chroniona przed różyczką w czasie jej trwania. Szczepienie należy jednak wykonać co najmniej 3 miesiące przed zajściem w ciążę, ponieważ szczepionki żywe nie mogą być podawane w czasie ciąży. Dla pełnej ochrony konieczne jest wykonanie 2 szczepień.
• Wszystkie kobiety w ciąży z ujemnym wynikiem w badaniu krwi powinny zostać zaszczepione przeciw różyczce po porodzie ze względu na możliwość zajścia w kolejną ciążę.
• W okresie ciąży zaleca się zachowanie szczególnej ostrożności. W razie podejrzenia zakażenia różyczką osób w otoczeniu należy koniecznie unikać kontaktu z nimi.

Dodatkowe informacje

• Różyczka
• Różyczka — informacje dla personelu medycznego

Źródła

Autorzy

• Joanna Dąbrowska-Juszczak, lekarz (redaktor)
• Marcin Major, lekarz, Kraków (recenzent)
• Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden