Informacje ogólne

Definicja

• Łacińska nazwa to lichen simplex chronicus.
• Inne jego nazwy to: LPP, Neurodermitis circumscripta, liszaj przewlekły Vidala (po raz pierwszy opisany przez Vidala w 1886 r.), liszaj Vidala, choroba Vidala, neurodermit ograniczony.
• Dobrze odgraniczone, rumieniowe, często hiperpigmentowane blaszki z hiperkeratozą i lichenifikacją.¹
• Najczęściej lokalizuje się na skórze głowy i szyi, kostek, okolicy łonowej, sromie, mosznie i okolicy wyprostnej przedramion.
• Liszaj przewlekły jest spowodowany długotrwałym drapaniem z powodu przewlekłego świądu w tej samej lokalizacji.
• Choroba jest niegroźna, ale przewlekły, intensywny świąd może obniżać jakość życia.
• Neurodermatitis circumscripta nie należy mylić z wypryskiem atopowym (potocznie również „neurodermit”).

Epidemiologia

• Liszaj prosty przewlekły jest chorobą powszechną chorobą.
  • szacunkowo dotyczy około 12% populacji ogólnej²
• Choroba występuje w każdym wieku, częściej u kobiet.²

Etiologia i patogeneza

• Liszaj prosty przewlekły rozwija się z czasem u pacjentów z przewlekłym świądem, powodującym uporczywe drapanie tych samych miejsc.
  • nawykowe drapanie i pocieranie prowadzi do pogrubienia i złuszczanie skóry³
• Częściej chorobę stwierdza się u osób z rodzinnym lub osobniczym wywiadem atopii.³ 
• Pierwotny świąd może być spowodowany przez inne choroby skóry, choroby ogólnoustrojowe przebiegające ze świądem (np. niewydolność nerek), czynniki środowiskowe, takie jak ciepło, pot i czynniki drażniące, choroby psychiczne oraz przewlekły stres.³
• Opisano związki z zaburzeniami żołądkowo–jelitowymi, chorobami wątroby, zaburzeniami pęcherzyka żółciowego, cukrzycą i czynnikami psychogennymi.

ICD–10

• L28.0 Przewlekły liszaj pospolity.
• L98.1 Zapalenie skóry wywołane.

Diagnostyka

Wywiad

• Pacjenci z liszajem prostym przewlekłym zgłaszają często niemożność przerwania drapania się oraz drapanie się w sposób nieświadomy.
• Uporczywy świąd nasilający się w nocy, może nasilać się również pod wpływem ciepła, potu i drażnienia odzieżą.¹
• Świąd może występować etapami.
• Pacjenci często zgłaszają początek objawów w związku ze stresem, niepokojem, lub depresją.⁴
• Należy dążyć do rozpoznania możliwej choroby podstawowej.

Diagnostyka różnicowa

• Wyprysk alergiczny kontaktowy.
• Reakcja na lek.
• Wyprysk atopowy.
• Liszaj płaski.
• Świerzbiączka guzkowa.
• Liszaj amyloidowy.
• Łuszczyca.
• Ziarniniak grzybiasty

Histologia

• Wyraźna hiperkeratoza i akantoza z nierównomiernym wydłużeniem sopli.
• Ciężka ortokeratoza z ogniskową parakeratozą.
• Poszerzenie naczyń w warstwie brodawkowatej oraz w górnej warstwie skóry właściwej.
• Okołonaczyniowy naciek limfocytarny.
• Zazwyczaj wyraźne zwłóknienie skóry właściwej, z wiązkami kolagenu biegnącymi prostopadle do naskórka.

Badanie fizykalne

• Liszaj prosty przewlekły: przewlekły świąd związany z miejscowymi przewlekłymi zmianami spowodowanymi drapaniem (postać ograniczona).
• Twarde, ostro odgraniczone, płaskie grudki o wielkości 0,1–0,2 cm, szare do brązowoczerwonawych lub w kolorze skóry, często z przeczosami, które mogą się zlewać, tworząc okrągłe, linijne blaszki.
• W większości przypadków, patrząc na ogniska z boku, można zaobserwować matowy połysk zmian.
• Struktura trójstrefowa – centralna z lichenifikacją, brzeżne guzki liszajowate, obwodowa z hiperpigmentacją.
• Głównym objawem jest nasilony świąd, który może nasilać się w sytuacjach stresowych.
• Liszaj prosty przewlekły zwykle lokalizuje się na skórze głowy i szyi, kostek, sromie, okolicy łonowej, mosznie i wyprostnej okolicy przedramion.
• Pojedyncze lub mnogie rumieniowe (ostre) do purpurowych (przewlekłe) blaszki z lichenifikacją.
• Nasilone złuszczanie i nadżerki wtórne do przeczosów.

Leczenie

Cele leczenia

• Łagodzenie świądu i leczenie stanu zapalnego.

Ogólne informacje o leczeniu

• Liszaj prosty przewlekły jest często trudny do leczenia.
• Stosowane są miejscowe glikokortykosteroidy, kremy nawilżające, modyfikacje stylu życia, ewentualnie łagodne środki uspokajające w celu złagodzenia nocnego świądu i ewentualnie leki przeciwhistaminowe.
• Należy wykluczyć inne choroby dermatologiczne i internistyczne jako podłoże świądu oraz zaburzenia psychiczne jako przyczynę drapania.

Zalecenia dla pacjentów

• Unikanie czynników wyzwalających i nasilających świąd, takich jak sucha lub bardzo wilgotna skóra, drażniące produkty do pielęgnacji skóry, noszenie luźnej odzieży.
• Stosowanie emolientów w celu przywrócenia funkcji barierowej skóry.¹

Leczenie farmakologiczne

• Glikokortykosteroidy o silnym działaniu
  • Betametazon.
  • Triamcynolon.
  • W postaci maści lub kremów, krótkoterminowo w postaci opatrunków okluzyjnych.
• Ważne jest przerwanie błędnego koła świądu i drapania. Często konieczne jest stosowanie silnych glikokortykosteroidów, aby kontrolować chęć drapania się.¹
• Zamiennie: ostrzykiwanie zmian triamcynolonem 10 mg/ml – łagodzi świąd na 2–3 tygodnie. Iniekcje można podawać osobom w wieku powyżej 12 lat co 6–8 tygodni. Leczenia nie powinno się stosować przewlekle.
• Miejscowo stosowane inhibitory kalcyneuryny (takrolimus, pimekrolimus).³
  • pozwalają uniknąć działań niepożądanych długotrwale stosowanych miejscowych glikokortykosteroidów
  • stosowane głównie w miejscach wrażliwych, takich jak twarz i okolica anogenitalna
• Ewentualnie leki przeciwhistaminowe I generacji lub trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne.
• Mogą poprawić jakość snu.
• Umiarkowanie skuteczne w łagodzeniu świądu.
• Ewentualnie leczenie chorób podstawowych.

Inne opcje leczenia

• Należy unikać podrażnień mechanicznych, konieczne może być stosowanie opatrunków.
  • Bandaż może również stanowić fizyczną barierę przed drapaniem.
• Maści z cygnoliną.
• Fototerapia UVB wąskozakresowa (NB-UVB)³
• Leczenie uzdrowiskowe (kąpiele morskie).

Przebieg, powikłania i rokowanie

Przebieg

• Liszaj prosty przewlekły ma tendencję do nawrotów w tej samej lub innej części ciała.

Rokowanie

• Choroba często okazuje się trudna w leczeniu.
• Wytyczne terapeutyczne
  • Leczenie liszaja prostego przewlekłego powinno być strategią długoterminową.
  • Należy wyjaśnić pacjentowi, że jest to choroba przewlekła.
  • Jeśli to konieczne, już we wczesnym etapie leczenia powinien brać udział psychoterapeuta.
• Liszaj prosty przewlekły jest często przewlekłą i nawracającą chorobą, która bez leczenia może trwać całe życie.¹
• Skuteczność leczenia, podobnie jak w przypadku innych form przewlekłego świądu, nie zawsze jest pewna; trudno jest ustalić rokowanie na całe życie.⁵
• Leczenie może być prowadzone przez kilka miesięcy lub lat.
• Choroba nawraca szczególnie łatwo w okresach stresu psychicznego.

Informacje dla pacjentów

Edukacja pacjenta

• Drapanie jest przyczyną wysypki lub widocznych zmian skórnych i powoduje nasilenie świądu – zaprzestanie drapania może poskutkować poprawą. 

Materiały edukacyjne dla pacjentów

• Liszaj prosty przewlekły.

Ilustracje

Liszaj prosty przewlekły rozwija się z czasem u pacjentów, którzy stale drapią to samo miejsce; z definicji nie ma podstawowej choroby skóry.

Liszaj prosty przewlekły najczęściej lokalizuje się na skórze szyi – u kobiet, u mężczyzn – na podudziach i okołoodbytniczo u obu płci.