Jak powstaje świąd?

Świąd w terminologii naukowej znany jest również pod nazwą pruritus. Czasami może stać się tak silny, że zakłóca sen i istotnie wpływa na jakość życia. Świąd zwykle występuje w związku z chorobami skóry, ale może być również spowodowany innymi chorobami podstawowymi.

Świąd jest zwykle wywołany kilkoma czynnikami. Występuje na skutek pobudzenia zakończeń nerwowych w skórze, które znajdują się głównie w okolicy nadgarstków i kostek. W tym przypadku rolę odgrywa między innymi uwalnianie neuroprzekaźników, np. histaminy, serotoniny czy tzw. kinin, a także neuropeptydów. Świąd mogą powodować również leki, np. opioidy. Chorobą, która bezpośrednio wiąże się z zajęciem nerwów jest np. półpasiec.

Kiedy może pojawić się świąd?

Świąd może wystąpić w każdym wieku, a jego częstotliwość zwiększa się z wiekiem. W krajach uprzemysłowionych ponad 10% populacji cierpi na przewlekły świąd. W około 90% przypadków przyczyną są choroby skóry.

Świąd może mieć wiele czynników wywołujących. Niezależnie od przyczyny, świąd może być nasilony przez stany zapalne skóry, suche lub ciepłe środowisko oraz psychiczne czynniki stresowe.

Choroby związane z wysypkami skórnymi mogą powodować świąd. Są to na przykład: wyprysk atopowy (neurodermit), pokrzywka (urtikaria), łuszczyca (psoriasis) oraz wyprysk kontaktowy. W tych chorobach często występuje śwędzenie całego ciała. Innym schorzeniem skóry, które może powodować grupowe zakażenia (np. w placówkach środowiskowych) jest świerzb. Przykładami wysypek skórnych, w których swędzenie jest często ograniczone do jednego obszaru są zakażenia grzybicze, półpasiec (herpes zoster) i ukąszenia owadów. Zmiany skórne, które zwykle występują w dzieciństwie i często wywołują świąd, np. ospa wietrzna, odra lub różyczka.

Świąd może pojawić się w wyniku chorób układu nerwowego (np. w przypadku stwardnienia rozsianego). Zaburzenia psychiczne takie jak anoreksja, depresja lub schizofrenia mogą być również związane ze swędzeniem skóry.

W trakcie ciąży świąd może wystąpić ze względu na zmiany hormonalne w organizmie. To samo dotyczy chorób układu hormonalnego, takich jak nadczynność lub niedoczynność tarczycy i cukrzyca. Również niedokrwistość z niedoboru żelaza oraz przewlekła choroba nerek mogą powodować świąd.

Dodatkowo, świąd może pojawiać się w chorobach nowotworowych. Należą do nich na przykład: chłoniak Hodgkina, chłoniak nieziarniczy, rak trzustki i rak żołądka.

Przewlekłe choroby wątroby, takie jak zapalenie wątroby wywołane przez wirusy (np. zapalenie wątroby typu B lub C), pierwotne zapalenie dróg żółciowych oraz pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych mogą również wywoływać świąd.

Ponadto świąd może być spowodowany przez substancje drażniące w wannach do hydromasażu, produkty do pielęgnacji ciała, pozostałości detergentów, wełnę mineralną i leki.

W zależności od przyczyny, można rozważyć różne terapie przeciwświądowe. Świąd często ustępuje wraz z leczeniem choroby podstawowej. W niektórych przypadkach świądu można wykorzystać farmakoterapię. Lekarz doradzi, jakie leki należy stosować.

Co można zrobić we własnym zakresie?

Suche powietrze może wysuszać skórę i powodować lub nasilać świąd. Dlatego, szczególnie w miesiącach zimowych lub w warunkach szczególnie suchych, wskazana jest ochronna pielęgnacja skóry (patrz poniżej) oraz, w razie potrzeby, stosowanie nawilżacza powietrza. Niezbędne jest przyjmowanie wystarczającej ilości płynów.

Zbyt częste mycie ciała może wysuszyć skórę. Należy unikać zbyt częstych kąpieli w wannie lub pod prysznicem i używać letniej wody. Niektóre rodzaje mydła mogą być szczególnie drażniące dla skóry. Dlatego należy stosować łagodne mydła lub płyny pod prysznic, które są jak najbardziej neutralne dla skóry i nie zawierają nadmiernej ilości drażniących substancji, takich jak barwniki czy substancje zapachowe. Mokrą skórę należy wysuszyć poprzez dotykanie ręcznikiem, unikając jej zbyt mocnego pocierania. W razie potrzeby do swędzącego miejsca można przyłożyć mokrą ściereczkę, aby złagodzić świąd.

Należy unikać zbyt wysokiej temperatury, np. podczas gorących kąpieli lub przebywania w ciepłych regionach. Najlepiej nosić ubrania wykonane z bawełny lub innych naturalnych, oddychających materiałów. Należy unikać ubrań z grubej wełny, która może nasilać swędzenie skóry.

Leczenie

Jeśli można zidentyfikować chorobę podstawową lub czynnik wyzwalający swędzenie skóry, pierwszym priorytetem jest leczenie przyczyny. Jeśli na przykład występuje alergia, należy unikać substancji wywołującej alergię. Jeśli swędzenie wystąpiło z powodu przyjmowania określonych leków, należy wyjaśnić, czy istnieją alternatywne leki, które można przyjmować zamiast nich. W pozostałych przypadkach leczenie zależy od choroby podstawowej. Pielęgnacja skóry może przynieść dodatkową ulgę i złagodzić objawy.

Produkty nawilżające nadają się do leczenia skóry suchej. Należy wybrać krem nawilżający, który nie zawiera zbyt wielu substancji uczulających. Można na przykład stosować kremy zawierające mocznik. Produkty nawilżające należy stosować bezpośrednio po kąpieli. Istnieją pewne substancje czynne łagodzące świąd, które można stosować do nakładania na skórę. Przykładami są mentol, kamfora, lidokaina, kapsaicyna i polidokanol. Właściwe stosowanie należy skonsultować z lekarzem.

W niektórych przypadkach, np. w przypadku świądu alergicznego, przydatne mogą być leki przeciwświądowe, tzw. antyhistaminowe. Rzadko jednak pomagają w przypadkach, gdy świąd rozciąga się na całe ciało. Do tymczasowego stosowania można również rozważyć glikokortykosteroidy do stosowania na skórę lub w postaci tabletek. Należy również zasięgnąć porady w tym zakresie.

Kiedy należy szukać pomocy medycznej w przypadku swędzącej skóry?

Sucha skóra lub skóra, która została rozdrapana, może łatwo ulec zakażeniu bakteryjnemu. Infekcja może objawiać się czerwoną, obrzękniętą i ucieploną skórą, z ranami, z których sączy się płyn. Taki stan wymaga leczenia medycznego.

Jeśli nie można zidentyfikować wyraźnej przyczyny, a świąd rozwijał się przez kilka tygodni, należy przeprowadzić badanie lekarskie w celu wykluczenia choroby podstawowej. W przypadku zauważenia takich objawów jak zmiana apetytu, utrata lub zwiększenie masy ciała, nietolerancja ciepła lub zimna, zwiększone pragnienie, zmiany w oddawaniu moczu, niestrawność lub zmiany w wypróżnieniach, wskazane jest zgłoszenie się do lekarza. To samo dotyczy sytuacji, gdy nastąpił kontakt z chorobami zakaźnymi (np. świerzb, ospa wietrzna, odra lub różyczka) lub gdy świąd wystąpił w związku z nowymi lekami, kremami, suplementami diety itp.

Dodatkowe informacje

• Swędzenie w czasie ciąży
• Świąd – informacje dla personelu medycznego
• Wysypka swędząca – informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Markus Plank, MSc BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń
• Marleen Mayer, lekarz, Mannheim
• Aleksandra Kucharska-Janik, lekarz rezydent, Oddział Okulistyczny MSSW (edytor)