Co to jest napad astmatyczny u dzieci?

Definicja

Napad astmatyczny to ostre zwężenie dróg oddechowych u dzieci chorujących na astmę. W niektórych przypadkach choroba ujawnia się dopiero przy pierwszym epizodzie. W przypadku napadu astmatycznego konieczne jest szybkie podjęcie leczenia. Nieleczone napady astmatyczne mogą zagrażać życiu.

Objawy

Napady astmatyczne u dzieci często występują podczas zabawy lub ćwiczeń fizycznych albo po ich zakończeniu.

W trakcie napadu u dzieci występują: duszność, niewyraźna mowa, ból lub ucisk w klatce piersiowej, kaszel i trudności z oddychaniem. Dodatkowo podczas wydechu często słychać świst. Dziecko może stać się blade, bardzo szybko oddychać, mieć szybki puls lub obniżone ciśnienie tętnicze.

Napady klasyfikowane są jako łagodne, umiarkowane i ciężkie w zależności od stopnia ich nasilenia.

Napad łagodny do umiarkowanego

Łagodne i umiarkowane napady charakteryzują się nasileniem objawów astmy u dziecka, takich jak kaszel i duszność. Dziecko oddycha znacznie szybciej niż zwykle, ale częstość oddechów jest mniejsza niż 30 na minutę.
Oznaką zaburzeń oddychania u mniejszych dzieci mogą być retrakcje klatki piersiowej lub nozdrzy (szybki ruch nozdrzy podczas wdechu i wydechu). Dochodzi do tego na skutek wykorzystywania pomocniczych mięśni oddechowych
. Starsze dzieci nie są w stanie wypowiedzieć do końca dłuższego zdania.
. Podczas wydechu słychać szmery oddechowe, które występują przy zwężonych drogach oddechowych, takie jak świszczące dźwięki (świsty) i furczenia.

Ciężki napad astmatyczny

Przy ciężkim napadzie astmatycznym występują takie same objawy, ale ich nasilenie jest większe. Oddech jest znacznie szybszy:

• dzieci powyżej 5 lat: > 30 oddechów/min
• dzieci 2–5 lat: > 40 oddechów/min

Ciężki napad astmatyczny zwykle wymaga pomocy medycznej lub hospitalizacji. Ponieważ nawet początkowo umiarkowanie ciężki epizod może bardzo szybko się pogorszyć, należy na wszelki wypadek wezwać pogotowie, jeśli nie jesteśmy pewni, czy samodzielnie podjęta terapia przynosi efekty.

Napad astmatyczny zagrażający życiu

W przypadku zagrażającego życiu napadu astmatycznego u dziecka następuje wyczerpanie, spada ciśnienie tętnicze, gwałtownie zmniejsza się nasycenie krwi tlenem, mogą sinieć usta.

Jest to sygnał alarmowy wskazujący na stan zagrożenia życia, który wymaga natychmiastowej reakcji: Wezwij lekarza!

Przyczyny

Astma jest przewlekłą chorobą zapalną dróg oddechowych, która wywołuje skurcz mięśni oskrzeli.

Napady astmatyczne są często wywoływane przez czynniki zewnętrzne, np.: choroby zakaźne, pyłki roślin, sierść zwierząt, kurz, dym, zimne powietrze, niektóre leki (niesteroidowe leki przeciwzapalne, ASA) oraz wysiłek fizyczny.

Ostre napady często występują w wyniku stopniowego nasilania się przewlekłej astmy, która nie jest odpowiednio leczona. Nie zawsze można zidentyfikować czynnik wyzwalający. Uważa się, że około 80–95% napadów astmatycznych u dzieci w wieku szkolnym jest związanych z zakażeniami dróg oddechowych wywołanymi przez wirusy.

Badania dodatkowe

• Lekarz stawia diagnozę na podstawie klinicznego podejrzenia, rejestrując objawy takie jak kaszel, duszność i typowe szmery oddechowe podczas badania stetoskopem (osłuchiwanie). W większości przypadków rozpoznana jest też astma oskrzelowa.
• Czasami przy zagrażającym życiu napadzie astmatycznym płuca są tak rozdęte, że oddech jest niesłyszalny. Ten objaw jest znany jako „silent chest”, czyli cicha klatka piersiowa.
• Innymi ważnymi parametrami może być pomiar częstości akcji serca i ciśnienia krwi, a także nasycenia krwi tlenem, które można zmierzyć za pomocą pulsoksymetru na palcu.
• U małych dzieci objawy są mniej typowe. Podobne dolegliwości mogą występować również przy zakażeniach dróg oddechowych. Sytuację pogarsza ograniczona możliwość współpracy, zwłaszcza z małymi pacjentami.

Leczenie

• Na początku napadu rodzice powinni w miarę możliwości zapewnić dziecku spokój, najlepiej w przyjemnie chłodnym miejscu, gdzie będzie mogło przyjąć wygodną pozycję. Nigdy nie należy zostawiać dziecka samego podczas napadu astmatycznego.
• Jeśli dziecko poznało już techniki ułatwiające oddychanie, można je zachęcić do ich stosowania (np. pozycja woźnicy, wydech przez przymknięte usta).

Leki

• Istnieje szereg różnych leków do leczenia stanu ostrego, które przepisuje lekarz.
• Jeśli Twoje dziecko jest już leczone na astmę, prawdopodobnie znasz dokładny schemat leczenia doraźnego. W każdym przypadku ważne jest, aby stosować się do zaleceń lekarza i szybko podać odpowiednią dawkę leku.
• Podstawowymi lekami stosowanymi w leczeniu ostrych napadów astmatycznych są krótko działający beta-2 agoniści (np. salbutamol), którzy są podawani w formie inhalacji. Środki te powodują, że zwężone drogi oddechowe rozszerzają się, dzięki czemu powietrze łatwiej przepływa przez oskrzela.
• W zależności od wieku dziecka, lek podaje się w spray'u lub za pomocą innych urządzeń do inhalacji.
• W ostrym przebiegu, w zależności od wytycznych, zaleca się 2–4 dawki co 10–20 minut lub 4–10 dawek co 20 minut w ciągu maksymalnie 1 godziny.
• Lekarz może dodatkowo przepisać kortyzon, który również należy podać dziecku.

Kiedy dziecko powinno być hospitalizowane?

• W przypadku ciężkiego napadu astmatycznego objawy utrzymują się lub nie ulegają poprawie, a nawet się pogarszają pomimo stosowania doraźnych leków wziewnych (takich jak krótko działający beta-2 agoniści i glikokortykosteroidy).
• Jeśli objawy nie łagodnieją po 30–60 minutach, nawracają po krótkim czasie lub dziecko jest bardzo wyczerpane, należy wezwać pomoc medyczną. Lekarz decyduje, czy należy podać inne leki i czy dziecko powinno zostać przyjęte do szpitala.
• W przypadku ostrych napadów czasami konieczne jest podanie tlenu. Dodatkowo można podawać płyny lub inne leki bezpośrednio do krwiobiegu.

Opieka po napadzie astmatycznym

• Po napadzie astmatycznym należy sprawdzić i w razie potrzeby dostosować dotychczas przyjmowane leki.
• Pomocne może być przeszkolenie rodziców i dziecka. Podczas szkolenia przekazywane są ogólne informacje o chorobie, lekach i postępowaniu w przypadku zakażenia dróg oddechowych czy napadu astmatycznego.
• W razie potrzeby można zdecydować się na zabiegi rehabilitacyjne w uzdrowisku.

Zapobieganie

• Przewlekła choroba astmatyczna powinna być odpowiednio leczona.
• Od 5–6 roku życia regularne pomiary szczytowego przepływu wydechowego (PEF) można przeprowadzać w domu.
• Unikaj potencjalnych czynników wyzwalających napady astmatyczne, np. alergenów, zimnego powietrza, wdychanych zanieczyszczeń.
• Nie stosuj leków, które mogą wywoływać napady (ASA, NLPZ lub beta-adrenolityki).
• Weź udział w szkoleniu na temat objawów i wczesnego postępowania w nagłych przypadkach napadów astmatycznych.
• Młodzież chorująca na astmą nie powinna palić.

Rokowanie

Ostre napady astmatyczne mogą zagrażać życiu. Jednak zdecydowana większość z nich może być skutecznie leczona.

Dodatkowe informacje

• Astma
• Astma u dzieci
• Napad astmatyczny u dzieci i młodzieży – informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (recenzent)
• Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden