Co to jest choroba wieńcowa?

W chorobie wieńcowej tętnice wieńcowe, które zaopatrują mięsień sercowy w krew bogatą w tlen, są zmienione i zwężone z powodu stwardnienia tętnic (miażdżyca). Istnieją trzy główne tętnice wieńcowe: w zależności od tego, czy tylko jedno lub wszystkie z tych naczyń krwionośnych są zwężone, mięsień sercowy jest tylko częściowo lub całkowicie pozbawiony odpowiedniego dopływu tlenu. Niedostateczny dopływ krwi powoduje napadowy ból w klatce piersiowej (dławica piersiowa). W przypadku całkowitego zablokowania naczynia krwionośnego dochodzi do zawału serca, w którym tkanka znajdująca się za zablokowanym naczyniem obumiera.

Pacjenci z chorobą wieńcową są również bardziej niż inni narażeni na rozwój choroby tętnic obwodowych i udaru mózgu . Dlatego wymienione poniżej działania profilaktyczne zapobiegają zachorowaniu również na te choroby.

Aby zapobiec długotrwałym powikłaniom i pogorszeniu choroby wieńcowej, ważne jest podjęcie kilku środków zapobiegawczych (opisanych poniżej). Mogą one również zmniejszyć objawy i poprawić wydolność wysiłkową organizmu.

Występowanie

Choroba wieńcowa jest jedną z najczęstszych przyczyn zgonów w krajach zachodnich. Około 8% populacji w Europie Środkowej jest dotkniętych chorobą wieńcową w ciągu swojego życia, prawie 5% doznaje zawału serca, a na każdą 100 000 populację około 150 osób umiera z powodu choroby wieńcowej lub ostrego zespołu wieńcowego.

Większe szanse na przeżycie w przypadku zawału serca

Dzięki nowym metodom leczenia szanse na przeżycie po ostrym zawale serca w ostatnich latach znacznie się poprawiły. W wielu przypadkach leczenie w nagłych wypadkach obejmuje procedurę cewnikowania serca, która może ponownie otworzyć zablokowane naczynia i utrzymać je na stałe otwarte poprzez wstawienie stentu.

Leczenie stentem zwężonego naczynia krwionośnego

Niemniej jednak pacjenci, którzy przeszli zawał serca  oraz pacjenci z chorobą wieńcową, którzy nie doświadczyli zawału serca, mają zwiększone ryzyko wystąpienia w przyszłości zawału serca i dalszych powikłań (np. niewydolność serca) oraz umierają wcześniej w porównaniu z populacją ogólną. Jednak poprzez zmianę stylu życia, redukcję czynników ryzyka i stosowanie leków można to ryzyko zmniejszyć.

Środki zapobiegawcze

Leczenie skupia się na trzech głównych obszarach: zmiana stylu życia, unikanie czynników ryzyka i leczenie farmakologiczne.

Ważnymi elementami są: rzucenie palenia, zwiększenie aktywności fizycznej, zdrowe odżywianie, redukcja stresu oraz, jeśli to konieczne utrata masy ciała. Choroby sprzyjające chorobie wieńcowej, takie jak nadciśnienie i cukrzyca, powinny być starannie leczone.

Pacjentom z dławicą piersiową przepisuje się zwykle azotan w postaci sprayu lub kapsułek. Substancja czynna powoduje szybkie rozszerzenie zwężonych naczyń wieńcowych, dzięki czemu zmniejszają się  dolegliwości bólowe.

Leczenie farmakologiczne choroby wieńcowej obejmuje również tak zwane leki przeciwpłytkowe, które zapobiegają tworzeniu się zakrzepów, beta-blokery odciążające serce oraz statyny obniżające poziom cholesterolu we krwi i stabilizujące zwapniałe ściany naczyń.

Dodatkowo zalecane jest coroczne szczepienie przeciw grypie.

Co można zrobić we własnym zakresie?

Najlepszym sposobem zapobiegania powikłaniom jest samodzielne zmniejszenie czynników ryzyka. Wiele czynników ryzyka jest ze sobą ściśle powiązanych - na przykład regularne ćwiczenia obniżają ciśnienie tętnicze, pomagają w utracie wagi i mają pozytywny wpływ na poziom lipidów we krwi i poziom cukru. Często u danej osoby występuje jednocześnie kilka czynników ryzyka. Zmieniając swoje nawyki życiowe, można zapobiec zawałowi serca i znacznie spowolnić postęp choroby.

Należy zaprzestać palenia!

Jest to najważniejsze działanie, jakie możesz podjąć i jest tak samo przydatne jak przyjmowanie leków. Bierne palenie jest tak samo szkodliwe jak czynne palenie. Jeśli potrzebujesz pomocy, dowiedz się o programach rzucania palenia w swojej przychodni.

Ruszaj się!

Regularne ćwiczenia przyczyniają się do obniżenia ciśnienia tętniczego, poprawy poziomu lipidów we krwi, obniżenia poziomu cukru we krwi i utrzymania odpowiedniej masy ciała. Odpowiednia aktywność fizyczna, np. w postaci regularnego treningu wytrzymałościowego, wielokierunkowo pozytywnie wpływa na zdrowie i prawdopodobnie równie skutecznie jak leki może zapobiegać chorobom układu krążenia. Szczególnie korzystny jest trening wytrzymałościowy o umiarkowanej intensywności, taki jak spacer, nordic walking, pływanie lub jazda na rowerze, który powinno się wykonywać kilka razy w tygodniu. Wprowadź to do swojego codziennego życia: korzystaj ze schodów zamiast z windy, przemieszczaj się rowerem do pracy lub chodź na zakupy pieszo. Znajdź sport, który sprawia Ci przyjemność, na przykład razem z przyjaciółmi.

Oprócz treningu wytrzymałościowego zaleca się również umiarkowany trening siłowy i trening koordynacji, ponieważ różne ćwiczenia mogą poprawić inne umiejętności.

Co jest jednak ważne: przed rozpoczęciem ćwiczeń należy zasięgnąć porady lekarza i poddać się dokładnym badaniom. Ćwiczenia są ogólnie przydatne dla pacjentów z chorobą wieńcową, a także po zawale serca, jednak ważne jest, aby uzyskać precyzyjną poradę, jaką aktywność można wykonywać i z jaką intensywnością, aby nie podejmować zbędnego ryzyka i osiągnąć jak największe korzyści.

Zdrowo się odżywiaj!

Jedz świeże owoce i warzywa tak często, jak to możliwe. Dodatkowo zalecana jest duża ilość błonnika pokarmowego, takiego jak ten znajdujący się w produktach z pełnego ziarna i roślin strączkowych. Jedz codziennie nabiał, oliwę z oliwek i orzechy, ryby co najmniej dwa razy w tygodniu i mało tłuszczów nasyconych, zawartych w wędlinach, mięsie, gotowych daniach i słodkich wypiekach. Lekkie mięso (drób) i jaja są dozwolone z umiarem. Dieta  powinna być zróżnicowana i zgodna z zaleceniami diety śródziemnomorskiej. Jeśli to możliwe, unikaj całkowicie napojów bezalkoholowych, takich jak cola i soki owocowe. Zamiast tego pij wodę lub niesłodzone herbaty. 

Pij nie więcej niż 1 kieliszek (kobiety) lub 2 kieliszki (mężczyźni) napojów alkoholowych (dotyczy to wina lub napojów o podobnej zawartości alkoholu), a najlepiej mniej.

Kontroluj masę ciała

Otyłość przyczynia się do zwiększonego obciążenia serca i naczyń krwionośnych. Jednak niewielka nadwaga nie jest groźna u pacjentów z chorobą wieńcową. Dlatego nie należy dążyć do schudnięcia tylko za pomocą diety. Jednak w połączeniu z regularną aktywnością fizyczną, dieta o wysokiej zawartości błonnika (dużo owoców i warzyw), niskiej zawartości soli, a jednocześnie niskokaloryczna i o niskiej zawartości tłuszczów nasyconych (zwierzęcych) ma pozytywny wpływ na utrzymanie masy ciała w zdrowym zakresie. Przede wszystkim unikaj "diet błyskawicznych", rzadko prowadzą one do długotrwałego sukcesu.

Wyznaczaj cele, które możesz osiągnąć i nagradzaj się za osiągnięte sukcesy. Towarzystwa ubezpieczeń zdrowotnych mają wiele ofert wspierających Cię w dokonywaniu zmian w stylu życia. Nie wahaj się zapytać o to swojego lekarza rodzinnego.

Inne czynniki ryzyka choroby wieńcowej

Nadciśnienie tętnicze

Wysokie wartości ciśnienia krwi są powszechnym problemem - dotyczą około 31,5% populacji w Polsce. Osoby z wysokim ciśnieniem tętniczym są bardziej narażone na choroby układu krążenia niż osoby z prawidłowymi wartościami. U pacjentów z nadciśnieniem tętniczym i chorobą wieńcową obniżenie ciśnienia tętniczego zmniejsza śmiertelność. Jednak granica między prawidłowym a podwyższonym ciśnieniem tętnicze zależy od innych czynników. Wartością graniczną jest 140/90 mmHg. Im więcej jest czynników ryzyka chorób układu krążenia, tym szybciej należy obniżyć ciśnienie tętnicze. W tym celu dostępnych jest wiele niezawodnych leków, które lekarz wybierze dla Ciebie.

Cukrzyca

U pacjentów z wieloletnią cukrzycą szczególnie często występują choroby układu sercowo-naczyniowego. Śmiertelność z powodu choroby wieńcowej jest znacznie wyższa u osób z cukrzycą niż u osób zdrowych. Dobra kontrola stężenia glukozy we krwi znacznie poprawia rokowanie. Oznaczenie wartości hemoglobiny glikowanej (HbA1c) jest obecnie parametrem kontrolnym. Jednak, podobnie jak w przypadku nadciśnienia, nie ma wartości docelowej, która dotyczyłaby wszystkich pacjentów. Ze względu na zwiększone ryzyko, u pacjentów z cukrzycą szczególnie ważne jest wyeliminowanie innych czynników ryzyka (palenie papierosów) oraz konsekwentne leczenie nadciśnienia tętniczego i zaburzeń lipidowych (podwyższone stężenie lipidów we krwi).

Depresja

Osoby po zawale serca doświadczają depresji częściej niż przeciętna populacja. Badania wykazały, że depresja wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia kolejnego zawału serca. Nie ma jednak pewności, czy depresja przyczynia się do progresji choroby, czy jest raczej konsekwencją choroby lub innych czynników ryzyka. Nie jest również jasne, czy stosowanie leków przeciwdepresyjnych poprawia rokowanie w chorobie wieńcowej serca.

Osoby z poważną chorobą serca często korzystają z poradnictwa psychologicznego; może ono oferować wsparcie w radzeniu sobie z chorobą, konfliktami w związku lub w pracy, itp.

Leki profilaktyczne w chorobie wieńcowej serca

Inhibitory płytek krwi

Leki przeciwpłytkowe, takie jak kwas acetylosalicylowy (ASS) działają na płytki krwi (trombocyty) i zapobiegają tworzeniu się zakrzepów krwi w naczyniu. W ten sposób obniżają ryzyko "zatkania" nowego naczynia i zmniejszają śmiertelność. Działania niepożądane mogą obejmować krwawienie. Są one rzadkie, ale możesz poprosić swojego lekarza o informacje na ten temat, aby wcześnie rozpoznać np.: krwawienie z żołądka i szybko zareagować. Mogą również zostać przepisane dodatkowe leki chroniące przed krwawieniem z żołądka. Dożywotnie stosowanie tych leków jest zalecane u wszystkich pacjentów z chorobą wieńcową. Nowsze leki przeciwpłytkowe, takie jak klopidogrel, są alternatywą dla kwasu acetylosalicylowego; po założeniu np. stentu przepisuje się kombinację różnych leków.

Beta-blokery i inne leki obniżające ciśnienie

Beta-blokery zmniejszają częstość akcji serca i obniżają ciśnienie tętnicze, zmniejszając w ten sposób zapotrzebowanie mięśnia serca na tlen. Zmniejsza to częstość arytmii serca i może zapobiec zawałowi serca i nagłej śmierci sercowej. O ile nie ma przeciwwskazań, takich jak np. specyficzne zaburzenia rytmu serca lub astma, zaleca się je u pacjentów z dławicą piersiową. Blokery kanału wapniowego są stosowane jako alternatywa dla beta-blokerów. Inhibitory ACE lub blokery receptora angiotensyny są również często stosowane w przypadkach istniejącego nadciśnienia lub niewydolności serca.

Statyny

Statyny zmniejszają ryzyko zawału serca poprzez obniżenie poziomu cholesterolu i spowolnienie postępu twardnienia tętnic. Zaleca się, aby prawie wszyscy pacjenci z chorobą wieńcową przyjmowali statyny, niezależnie od poziomu cholesterolu. Istnieją różne zalecenia dotyczące reżimów terapeutycznych, dlatego należy zasięgnąć porady lekarza. Stosowaniu leków w większych dawkach często towarzyszy ból mięśni. Należy również wziąć pod uwagę inne skutki uboczne.

Dodatkowe informacje

• Choroba wieńcowa - gdy naczynia sercowe zwężają się
• Podejrzenie CHD - jakie badania są dla mnie możliwe?
• Choroba wieńcowa, dieta i ćwiczenia
• Choroba wieńcowa, zapobieganie powikłaniom
• Miażdżyca
• Nadciśnienie tętnicze
• Wysoki poziom lipidów we krwi (hiperlipidemia)
• Dławica piersiowa
• Zawał mięśnia sercowego
• Przezskórna interwencja wieńcowa (PCI)
• Depresja
• Aktywność fizyczna w chorobach układu krążenia
• Otyłość a aktywność fizyczna - Ruszaj się!
• Nadwaga i zmniejszenie masy ciała
• Dlaczego warto rzucić palenie i jak to zrobić?
• Szkody zdrowotne wskutek biernego palenia
• Zdrowa dieta dla mocnego serca
• Wskazówki dotyczące zbilansowanej diety
• Choroby wieńcowe, profilaktyka wtórna – Informacja dla personelu medycznego

Autorzy

• Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (recenzent)
• Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden
• dr med. Susanne Meinrenken, dziennikarka medyczna, Brema
• Dietrich August, lekarz, Fryburg w Bryzgowii