Co to jest zaburzenie lękowe?

Definicja

Lęk definiowany jest jako naturalna fizyczna i psychiczna reakcja na bodźce zagrażające, której celem jest ucieczka przed zagrożeniem albo eliminacja źródła zagrożenia. Lęk jest więc uzasadnioną reakcją na realne zagrożenie. Zapewnia przetrwanie poprzez reakcję ucieczki lub walki, a także unikanie i zwiększoną czujność na niebezpieczeństwo.

U osób z zaburzeniem lękowym nasilona, niekontrolowana reakcja lękowa może wystąpić nawet bez realnego zagrożenia. W zależności od schorzenia reakcja lękowa może być ogólna lub stanowić reakcję na konkretne bodźce.

Objawy

Objawy zaburzenia lękowego mogą być pochodną fizycznych i psychicznych reakcji na realne niebezpieczne sytuacje. Chorzy często najpierw podejrzewają chorobę fizyczną i szukają odpowiedniej dla niej pomocy medycznej.

Objawy zaburzeń lękowych mogą dotyczyć następujących obszarów:

• Układ krążenia i płuca
  • kołatanie serca
  • przyspieszone bicie serca
  • ból w klatce piersiowej
  • dolegliwości oddechowe
• Układ pokarmowy
  • ból żołądka
  • ból w nadbrzuszu
  • nudności
• Układ nerwowy, w tym mimowolnie sterowany (autonomiczny) układ nerwowy
• Drżenie
• suchość ust
• ból głowy
• zawroty głowy 
• poczucie bezradności
• pocenie się
• uderzenia gorąca
• Układ mięśniowo-szkieletowy
  • stałe napięcie

Różne zaburzenia lękowe

Wyróżnia się następujące schorzenia:

• Uogólnione zaburzenie lękowe to niemal wszechobecny lęk przed przyszłymi katastrofami. Lęk nie jest ograniczony do określonych warunków środowiskowych. Chorzy są stale spięci i nerwowi.
• W przypadku ataków paniki osoby chore doświadczają intensywnego uczucia strachu lub lęku. Objawy takie jak kołatanie serca, duszności czy zawroty głowy zaczynają się nagle. Jeśli ataki paniki występują wielokrotnie i prowadzą do lęku antycypacyjnego przed kolejnym atakiem, jest to zaburzenie paniczne. Ataki występują niespodziewanie i nie są związane z typową sytuacją.
• Fobie natomiast charakteryzują się uczuciem ogromnego lęku przed konkretnym przedmiotem lub sytuacją, których osoba chora stara się następnie unikać. Fobie dotyczą konkretnych, wyraźnie odgraniczonych zjawisk, takich jak zwierzęta, wysokość, zamknięte pomieszczenia, krew, strzykawki czy lęk przed wymiotami. Należy do nich także fobia społeczna, którą definiuje się jako lęk przed byciem analizowanym przez innych ludzi.

W przypadku depresji, nadużywania narkotyków oraz alkoholu, zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych, niektórych zaburzeń osobowości („borderline”), a także schizofrenii lęk często występuje jako część obrazu klinicznego. Choroby fizyczne takie jak astma, choroby układu krążenia, padaczka i inne choroby neurologiczne, a także niektóre zaburzenia metaboliczne mogą również wywoływać lęk.

Przyczyny

Jeśli spojrzeć na historię rozwoju człowieka, lęk występuje jako normalna psychologiczna i fizyczna reakcja na konkretne niebezpieczeństwa i sytuacje zagrażające (pierwotny strach przed np. niebezpiecznymi zwierzętami, wodą, burzami). U osób z zaburzeniami lękowymi te naturalne mechanizmy ostrzegawcze wydają się być wyolbrzymione. Przyczyna takiego stanu rzeczy nie została jeszcze jednoznacznie wyjaśniona.

Stresy w dzieciństwie, określone style rodzicielskie lub inne osoby z zaburzeniami lękowymi w otoczeniu osoby dotkniętej chorobą mogą sprzyjać powstawaniu zaburzeń lękowych. Pewną rolę odgrywają również czynniki genetyczne i zmiany w neuroprzekaźnikach w mózgu.

Fobie mogą wystąpić, gdy w określonym kontekście doświadcza się czegoś nieprzyjemnego. Istnieją jednak również fobie wrodzone, które pojawiają się bez uprzedniego kontaktu chorego z obiektem lub sytuacją, którego/której się boi.

Niektóre leki mogą również wywołać objawy lękowe.

Częstotliwość występowania

Zaburzenia lękowe są najczęściej występującymi chorobami psychicznymi; istnieje przy nich również zwiększone ryzyko zachorowania na inne zaburzenia psychiczne (np. depresję albo uzależnienie). Kobiety chorują znacznie częściej niż mężczyźni. Największe prawdopodobieństwo rozwoju zaburzeń lękowych w ciągu roku występuje w grupie wiekowej 18–34 lata.

Badania dodatkowe

Objawy wskazujące na zaburzenie lękowe mogą być wykryte przez lekarzy poprzez szczegółową rozmowę z chorym. Aby uzyskać jak najdokładniejszy obraz choroby, pytania dotyczą np. takich zjawisk jak:

• Charakteru lęków
• Nastroju podstawowego
• Dotychczasowy rozwój choroby
• Obecnej sytuacji życiowej i stylu życia
• Obciążeń rodzinnych zaburzeniami lękowymi
• Inne choroby psychiczne i/lub somatyczne
• Dolegliwości fizycznych

Ponadto do oceny rodzaju i nasilenia zaburzeń lękowych można wykorzystać kwestionariusze. Wywiad może być również uzupełniony o rozmowy z osobami bliskimi. Możliwe jest skierowanie do specjalistów w celu przeprowadzenia dalszych badań, określenia stopnia nasilenia, stwierdzenia ewentualnych dalszych dolegliwości psychicznych lub chorób oraz do rozpoczęcia leczenia.

Aby wykluczyć przyczyny fizyczne, oprócz badania przedmiotowego można wykonać EKG i badania krwi (np. morfologię krwi, poziom cukru we krwi i hormony tarczycy). W niektórych przypadkach przydatne mogą być dalsze badania przeprowadzone przez specjalistów. Należy podkreślić, że wymienione powyżej badania fizyczne służą wykluczeniu przyczyn fizycznych. Jeśli już zostały przeprowadzone, to kolejne badania nie przynoszą żadnych dalszych korzyści, a raczej niepokoją lub dodatkowo wywołują kolejne nowe obawy. 

Leczenie

Celami leczenia zaburzeń lękowych mogą być:

• Redukcja lęku i zachowań unikających
• Poprawa możliwości poruszania się
• Poprawa integracji społecznej i jakości życia
• Przywrócenie sprawności zawodowej

Można je osiągnąć poprzez leczenie psychoterapią lub lekami. Po szczegółowym poinformowaniu chorego o zaletach, wadach i skutkach ubocznych danej metody leczenie wykorzystuje jej najmocniejsze strony. Jeśli początkowo wybrana forma leczenia nie przynosi rezultatów, możliwe jest przejście do procedury, która nie była jeszcze stosowana lub zastosowanie kombinacji obu procedur.

Psychoterapia

Formą psychoterapii, której działanie jest najlepiej udowodnione i która jest obecnie zalecana jako terapia z wyboru, jest terapia poznawczo-behawioralna (CBT). Może być ona zainicjowana przez odpowiednio wykwalifikowanych lekarzy rodzinnych; dalszą opiekę zapewniają zwykle specjaliści (psychoterapeuci). W przypadku braku reakcji na CBT można dokonać zmiany na psychoterapię psychodynamiczną. W obu formach leczenia celem jest m.in. coraz lepsze rozumienie mechanizmów powstawania lęku i jego postrzegania przez pacjenta oraz aktywna konfrontacja z lękiem przy wsparciu terapeutycznym.

Leki

W Niemczech dostępne są leki zatwierdzone do leczenia zaburzenia panicznego, uogólnionego zaburzenia lękowego i fobii społecznej. Skuteczność leków przeciwdepresyjnych typu selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) i selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego noradrenaliny (SNRI), a także trójcyklicznych leków przeciwdepresyjnych (TCA) została udowodniona w przypadku wszystkich zaburzeń lękowych. W przypadku uogólnionego zaburzenia lękowego istnieją inne skuteczne alternatywy farmakologiczne. Wszystkie wymienione leki mają tę właściwość, że efekt przeciwlękowy występuje dopiero po 2–6 tygodniach.

Benzodiazepin należy unikać ze względu na wysoki potencjał uzależnienia. Mogą być stosowane przez krótki czas w wyjątkowych przypadkach uogólnionych zaburzeń lękowych. Istnieje ryzyko przyzwyczajenia się i uzależnienia.

Aktywność sportowa

W celu uzyskania lepszej świadomości ciała i doświadczania go jako sprawnego, można zastosować uzupełniająco trening wytrzymałościowy.

Leczenie w szpitalu

Jeżeli ww. działania nie są wystarczające w przypadku ciężkich zaburzeń lękowych lub na przykład dochodzą myśli samobójcze, leczenie w klinice dziennej lub szpitalu może być zasadne.

Rehabilitacja 

Jeśli choroba jest już przewlekła i/lub wydajność zawodowa oraz udział w życiu społecznym są ograniczone, to po wyczerpaniu wyżej wymienionych możliwości można za pośrednictwem kasy chorych lub ubezpieczenia emerytalnego złożyć wniosek o rehabilitację.

Co możesz zrobić sam?

Nie należy bać się szukać pomocy medycznej lub psychoterapeutycznej, nawet jeśli może to być trudne. Zachowania unikające zwykle nie prowadzą do poprawy objawów, a często przynoszą pogorszenie.

Codziennie należy przyjmować leki przepisane przez lekarza, nawet jeśli na początku nie zauważa się żadnego efektu. Może upłynąć od 2 do 6 tygodni, zanim przy regularnym przyjmowaniu leków zauważy się pożądany efekt łagodzący lęk. Jeśli objawy uległy poprawie, należy kontynuować przyjmowanie leków, aby uniknąć nawrotu choroby. Czas trwania leczenia zależy od choroby i zostanie omówiony z pacjentem przez specjalistów prowadzących. Nie należy odstawiać leku gwałtownie i samowolnie, gdyż może to prowadzić do niepożądanych zjawisk odstawieniowych. W przypadku zauważenia jakichkolwiek działań niepożądanych należy omówić je z lekarzem.

Dla powodzenia leczenia ważne jest regularne uczęszczanie na umówione spotkania (psychoterapia, badania kontrolne).

Warto zwiększyć swoją aktywność fizyczną, aby lepiej rozumieć swoje ciało i zmniejszyć związany z nim lęk.

Rokowanie

Zaburzenia lękowe są zwykle przewlekłe i często wymagają leczenia przez całe życie. W przypadku zaburzenia panicznegoo oraz uogólnionego zaburzenia lękowego czasami występują różne fazy, w których pacjenci cierpią z powodu objawów w większym lub mniejszym stopniu, natomiast fobia społeczna zazwyczaj utrzymuje się przez cały czas.

Dodatkowe informacje

• Lęk
• Uogólnione zaburzenie lękowe
• Zaburzenie paniczne
• Swoista fobia
• Fobia społeczna
• Depresja
• Aktywność fizyczna: lekarstwo dla ciała i ducha
• Uogólnione zaburzenie lękowe — informacje dla personelu medycznego