Co to jest odklejenie siatkówki?

Siatkówka to cienka warstwa tkanki, która ściśle przylega do tylnej części gałki ocznej, od wewnątrz. Znajdują się tu niezliczone komórki nerwowe, które odbierają światło przechodzące przez soczewkę oka jako sygnał, przetwarzają go i przekazują do mózgu. Tworzy to odpowiedni obraz w mózgu, dzięki czemu widzimy.

Jeśli siatkówka odklei się od podłoża, nazywa się to odwarstwieniem siatkówki (amotio retinae). W takim obszarze (który początkowo może być bardzo mały) dochodzi do utraty wzroku. Często dzieje się to dość nagle. Chorzy często porównują ten proces do „zaciągnięcia firanki przed pole widzenia”.

Często zaburzenia widzenia zaczynają się na obrzeżach pola widzenia i stopniowo rozprzestrzeniają się w kierunku centrum. Odklejanie się siatkówki nie powoduje bólu. Niektórzy pacjenci zgłaszają, że zauważyli pewne objawy ostrzegawcze już jakiś czas wcześniej. Mogą to być na przykład migające światła, małe błyski światła lub ciemne plamki, które wydają się unosić w polu widzenia chorego oka (jak latające przed okiem komary).

Odwarstwienie siatkówki może wystąpić w każdym wieku, ale często dotyka osoby starsze. Jest to stosunkowo rzadka choroba. Każdego roku u około 1 z 10 000 osób dochodzi do odwarstwienia siatkówki.

Przyczyny

Wnętrze oka wypełnione jest przezroczystą, żelową masą zwaną ciałem szklistym. Jeśli w siatkówce znajduje się otwór lub rozdarcie, część płynu w ciele szklistym może wyciec i spowodować oderwanie w tym miejscu siatkówki od jej spodniej powierzchni. W rezultacie komórki czuciowe w dotkniętym obszarze tracą połączenie z mózgiem i nie mogą przesyłać impulsów wzrokowych.

Zmiany zwyrodnieniowe siatkówki mogą wystąpić z powodu wieku lub w wyniku urazu, zapalenia lub innej choroby. Rozróżnia się trzy warianty przyczynowe odwarstwienia siatkówki: 

1. Najczęstszym wariantem odwarstwienia siatkówki jest przedarciowe odwarstwienie siatkówki, spowodowane procesami związanymi z wiekiem.
2. Trakcyjne odwarstwienie, w którym tkanka bliznowata ciała szklistego naciąga siatkówkę, jest skomplikowaną formą odwarstwienia siatkówki. Tkanka bliznowata może powstać wskutek wcześniejszego krwawienia, urazu, zabiegu chirurgicznego, infekcji lub stanu zapalnego.
3. Wysiękowe odwarstwienie, w którym dochodzi również do tworzenia się rozszczepu z gromadzeniem się płynu pod siatkówką. Jednak w tym przypadku zwiększona ilość płynu jest spowodowana między innymi stanem zapalnym lub nowotworem.

Ryzyko odwarstwienia siatkówki wzrasta wraz z wiekiem. Przebyte odwarstwienia siatkówki zwiększają ryzyko nowego odwarstwienia, które może dotyczyć tego samego lub drugiego oka. Ciężka krótkowzroczność jest również związana ze zwiększonym ryzykiem odwarstwienia siatkówki. Występują klastry rodzinne. Po operacji oka istnieje ogólnie wyższe ryzyko odwarstwienia siatkówki.

U młodych osób najczęstszą przyczyną odwarstwienia siatkówki są ostre urazy, takie jak uderzenie w oko twardym przedmiotem. Czynnikami ryzyka takiego fizycznego wpływu są również duże prędkości, jakie występują np. podczas jazdy kolejką górską lub skoku na bungee.

Wrodzone wady rozwojowe lub choroby oczu również wiążą się ze zwiększonym ryzykiem. Konsekwencją długotrwałej cukrzycy może być również trakcyjne odwarstwienie siatkówki.

Diagnostyka

Wywiad jest często charakterystyczny z typowymi opisami objawów, jakby zasuwano (zwykle z boku pola widzenia) firankę albo woalkę, albo pojawił się tam cień. Nagle nasilają się błyski światła i czarne kropki, zdające się latać przed oczami.

Oftalmoskopia (dokładne badanie oka lub dna oka: fundoskopia) często umożliwia postawienie jednoznacznej diagnozy lub wskazuje na potrzebę rozszerzonej diagnostyki. Ponadto precyzyjnie ustala się ostrość wzroku. Może również zostać wykonane badanie ultrasonograficzne oraz (w przypadku urazu) tomografia komputerowa.

Zasadniczo kilka różnych chorób oczu może powodować dolegliwości podobne do wymienionych powyżej. Jednak w przypadku wykrycia lub podejrzenia odwarstwienia siatkówki konieczne jest szybkie skierowanie do specjalisty lub przyjęcie do specjalistycznego ośrodka w celu jak najszybszego leczenia.

Leczenie

Celem leczenia odwarstwienia siatkówki jest zachowanie wzroku w jak największym stopniu. W tym celu niezwykle ważne jest, aby skonsultować się z okulistą już przy pierwszych objawach. Pacjent zostanie poproszony o położenie się, aby nie doszło do dalszego odwarstwienia siatkówki, wspomaganego przez grawitację.

Odwarstwienie siatkówki można leczyć na różne sposoby. Rodzaj leczenia i czas jego rozpoczęcia zależy przede wszystkim od rodzaju odwarstwienia siatkówki. Podejmowana jest próba ponownego przymocowania siatkówki do podłoża.

Im szybciej pacjent zgłosi się do lekarza i zostanie poddany leczeniu, tym zwykle lepsze będą wyniki leczenia.

Jeśli przedarcia siatkówki są nadal bardzo małe i nie doszło jeszcze do odwarstwienia, można zastosować laseroterapię w celu przyczepienia odpowiednich obszarów do tylnej części oka. Leczenie zimnem (krioterapia) ma podobny efekt. Istnieją również metody chirurgiczne polegające na przesunięciu gałki ocznej nieco do wewnątrz, aby siatkówka ponownie przywarła. W zaawansowanych przypadkach można usunąć całe ciało szkliste i zastąpić je sztucznym. Wypełnia się oko płynem i gazem w taki sposób, aby siatkówka została dociśnięta do tylnej części gałki ocznej.

Rokowanie

Nieleczone odwarstwienie siatkówki prowadzi do całkowitej utraty wzroku w chorym oku. W 90% wszystkich przypadków dobre wyniki można osiągnąć za pomocą zabiegu chirurgicznego; decydującą rolę odgrywa czynnik czasu, tj. okres do rozpoczęcia leczenia.

Przebyte odwarstwienia siatkówki zwiększają ryzyko nowego odwarstwienia, które może dotyczyć tego samego lub drugiego oka. Dlatego należy skonsultować się z okulistą jak najszybciej po zauważeniu objawów ostrzegawczych, takich jak błyski światła lub cienie w polu widzenia jednego z oczu. Należy zapytać lekarza, na jakie znaki ostrzegawcze należy zwrócić szczególną uwagę.

Aby zapobiec odwarstwieniu siatkówki, zaleca się noszenie okularów ochronnych podczas uprawiania sportów kontaktowych; dotyczy to zwłaszcza osób krótkowzrocznych. Każdy, kto choruje na cukrzycę, powinien upewnić się, że choroba jest dobrze kontrolowana, aby chronić swój wzrok.

Dodatkowe informacje

• Krótkowzroczność
• Gwałtowne oddziaływanie siły zewnętrznej na oko
• Zaburzenia widzenia, plamy i migotanie
• Odklejenie siatkówki — informacje dla personelu medycznego

Ilustracje

Odklejenie siatkówki

Autorzy

• Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema