Co to jest pokrzywka?

Pokrzywka to swędząca wysypka skórna z bąblami, które tworzą się i znikają w ciągu dnia. Bąble pokrzywkowe często są w kolorze skóry lub mają kolor bladoczerwony. Większe bąble pokrzywkowe mogą być bledsze w środku i wtedy pojawiają się w formie z różową obwódką. Większość bąbli pokrzywkowych znika w ciągu kilku godzin, jednak mogą pojawić się ponownie. Zazwyczaj pokrzywka ustępuje najpóźniej po kilku dniach. Zdarzają się również manifestacje przewlekłe.

Istnieją różne warianty pokrzywki – niektóre trwają długo, inne nie. Czasami przyczyną jest alergia, ale zdarzają się również formy niealergiczne.

• Bąble pokrzywkowe i obrzęk naczynioruchowy mogą występować również w związku z innymi chorobami, np. w przypadku wstrząsu alergicznego, chorób autoimmunologicznych, zapalenia naczyń lub dziedzicznego obrzęku naczynioworuchowego. Pokrzywka ostra trwa krócej niż 6 tygodni. Pojedyncze bąble pokrzywkowe nie występują przy tym dłużej niż 24 godziny.
• Odmianą pokrzywki jest tzw. obrzęk naczynioruchowy. W tym przypadku obrzęk zlokalizowany jest głębiej w skórze i zwykle dotyczy powiek, warg, narządów płciowych, języka lub górnych dróg oddechowych. Zaczerwienienie skóry jest mniejsze, a świąd rzadki, jednak obrzęk naczynioruchowy często jest bolesny czy piekący. Opuchlizna w obrzęku naczynioruchowym może utrzymywać się do 3 dni.
• W pokrzywce przewlekłej bąble mogą występować samoistnie lub być wyzwalane przez bodźce zewnętrzne.
  • Pokrzywka dermograficzna to stan, w którym pacjenci dostają wysypki poprzez nieświadome lub świadome drapanie skóry. Wysypka pojawia się w ciągu kilku minut lub kilku godzin, często w postaci tzw. dermografizmu. Zwykłe dotykanie skóry może powodować świąd. 
  • U niektórych osób może wystąpić obrzęk naczynioruchowy w wyniku długotrwałego i intensywnego ucisku. Stan ten nazywamy pokrzywką z ucisku, powodując więcej bólu niż swędzenia.
  • W przypadku pokrzywki z zimna wysypka jest spowodowana niską temperaturą.
  • Pokrzywka słoneczna powstaje po intensywnej ekspozycji na słońce i jest stosunkowo rzadką formą pokrzywki.
  • Pokrzywka wodna jest formą jeszcze rzadziej spotykaną.
  • Pokrzywka cholinergiczna jest wyzwalana przez pot, ciepło i wysiłek fizyczny.
  • Pokrzywka kontaktowa może wynikać z alergii lub być spowodowana bezpośrednim kontaktem z czynnikiem wyzwalającym, takim jak parzące pokrzywy. W pokrzywce kontaktowej świąd zaczyna się natychmiast, a bąble tworzą się po kilku minutach.
• U jednego pacjenta może występować kilka postaci pokrzywki.

Pokrzywka nie jest rzadkością: nawet u 20% populacji przynajmniej raz w życiu pojawi się pokrzywka. Schorzenie może pojawić się w każdym wieku, częściej jednak występuje u kobiet niż u mężczyzn. Niealergiczna pokrzywka przewlekła występuje najczęściej u osób dorosłych.

Przyczyny

Układ odpornościowy

Układ odpornościowy i reakcje alergiczne odgrywają ważną rolę w rozwoju pokrzywki. Niektóre komórki odpornościowe (mastocyty) przy kontakcie z alergenem uwalniają histaminę i inne substancje, wywołując reakcję skórną. Pokrzywka to reakcja w górnych warstwach skóry, natomiast obrzęk naczynioruchowy powstaje w głębszych warstwach skóry i w tkance podskórnej.

Ostre zakażenia

U większości pacjentów nie można zidentyfikować żadnego czynnika wyzwalającego. Ostre zakażenia, zwykle infekcje układu oddechowego wywołane przez wirusy lub przez paciorkowce są najczęstszą przyczyną ostrej pokrzywki u dzieci.

Leki/Alergia

Inne możliwe wyzwalacze ostrej pokrzywki to leki, takie jak antybiotyki, NLPZ lub środki znieczulające. Pokarm jest rzadkim czynnikiem wyzwalającym pokrzywkę u dorosłych, jednak pacjenci z alergią na pyłki często reagują wysypką na niektóre pokarmy (alergia krzyżowa). Inne możliwe przyczyny to alergeny kontaktowe (np. lateks) lub jad owadów.

Inne przyczyny

Wiele różnych czynników może prowadzić do przewlekłej pokrzywki. Alergia rzadko jest przyczyną pokrzywki. Ukryte infekcje i choroby narządów wewnętrznych mogą powodować przewlekłą pokrzywkę. Stres psychiczny może pogorszyć przebieg choroby.

Wpływy zewnętrzne, takie jak zimno, ciepło, nacisk, zadrapania skóry, słońce lub woda mogą wywołać pokrzywkę fizyczną, która występuje u ponad połowy dorosłych z pokrzywką. Pokrzywka cholinergiczna może być wywołana przez aktywność fizyczną, ciepło i stres.

Diagnostyka

Wygląd pokrzywki jest typowy, więc lekarze mogą łatwo postawić diagnozę. Problematyczne jest jednak znalezienie przyczyny wywołującej pokrzywkę.

W przypadku ostrej pokrzywki najpierw bada się drogi oddechowe i układ krążenia, aby wykluczyć reakcję anafilaktyczną. U dzieci z ostrą pokrzywką często wykonuje się badania w kierunku paciorkowcowego zapalenia gardła.

W przypadku podejrzenia natychmiastowej reakcji alergicznej lekarz może przeprowadzić badania krwi i (lub) test punktowy.

Jeśli lekarz podejrzewa pokrzywkę fizyczną, może zadziałać na skórę zimnem, uciskiem, wodą lub podobnymi środkami, aby spróbować wywołać wysypkę.

W przypadku przewlekłej pokrzywki, która nie jest spowodowana tymi przyczynami, można zlecić dalsze badania w celu znalezienia przyczyny. Najpierw przeprowadza się szczegółowe badanie fizykalne w celu znalezienia możliwych oznak czynników wyzwalających. Jednak u większości pacjentów nie można zidentyfikować żadnego czynnika wyzwalającego.

Leczenie

Głównym celem leczenia pokrzywki jest, w miarę możliwości identyfikacji, znalezienie i wyeliminowanie przyczyny wywołującej dolegliwości. Często jednak jest to trudne do osiągnięcia. Dlatego należy skupić się na łagodzeniu dolegliwości.

W przypadku ostrej pokrzywki z umiarkowanymi objawami pacjent może stosować leki antyhistaminowe (przeciwalergiczne). Można je również zażyć profilaktycznie, jeśli np. spodziewane jest wystąpienie czynnika wyzwalającego. Również tabletki z glikokortykosteroidami są skuteczne, ale ze względu na skutki uboczne powinny być stosowane tylko w przypadku silnej pokrzywki, gdy leki przeciwhistaminowe nie działają, i tylko przez krótki czas.

W sytuacji wystąpienia silnego uczulenia na owady należy przeprowadzić immunoterapię swoistą. 

Na przewlekłą pokrzywkę często pomaga niewielka dawka leków przeciwhistaminowych II generacji, które należy przyjmować do około 4 tygodni po wygaszeniu ostatniego ogniska. Pełen efekt jest osiągany w ciągu 2-4 tygodni. Jeśli jest niewystarczający, ilość leku można powoli zwiększać (maksymalnie 4-krotnie), przyjmując go w kilku dawkach. Jeśli i to leczenie jest nieskuteczne, istnieje możliwość dodatkowej terapii immunomodulującej z użyciem omalizumabu lub cyklosporyny.

Jeśli po zakończeniu leczenia dolegliwości nie ustąpią, leczenie można powtórzyć.

Nie należy stosować leków zawierających kwas salicylowy lub kodeinę, ani leków z grupy NLPZ, ponieważ substancje te prowadzą do natychmiastowego uwolnienia histaminy, co może nasilić reakcję alergiczną. W miarę możliwości należy unikać znanych czynników wyzwalających. Podczas rozwoju choroby swędzenie może być nasilone przez stres, alkohol, obcisłe ubrania, wełnianą bieliznę i wysoką temperaturę w pomieszczeniu. W złagodzeniu dyskomfortu spowodowanego przez chorobę często pomaga zimny prysznic i balsam chłodzący.

Rokowanie

W większości przypadków pokrzywka ustępuje w ciągu kilku dni. Pokrzywka utrzymująca się dłużej niż 6 tygodni jest nazywana pokrzywką przewlekłą. U 70% pacjentów z pokrzywką przewlekłą i u 50% pacjentów z pokrzywką ostrą nie można znaleźć czynnika wyzwalającego. Nawet w przypadku znalezienia możliwej przyczyny i jej wyeliminowania wysypka może nadal się utrzymywać.

Długoterminowe rokowanie jest dobre. Większość pacjentów z ostrą pokrzywką doświadcza jej tylko raz lub kilka razy w ciągu całego życia. Pokrzywka ostra może być jednak uporczywa i przejść w formę przewlekłą. U dorosłych pacjentów przewlekła pokrzywka ustępuje samoistnie w ciągu 1-3 lat u około połowy dotkniętych nią osób.

Dodatkowe informacje

• Alergia
• Obrzęk naczynioruchowy
• Wstrząs anafilaktyczny
• Paciorkowcowe zapalenie gardła
• Pokrzywka i obrzęk naczynioruchowy – informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden
• Aleksandra Kucharska-Janik, lekarz rezydent, Oddział Okulistyczny MSSW (edytor)