Co to jest błonica?

Błonica to ostra choroba zakaźna wywoływana przez bakterie Corynebacterium diphtheriae. Bakterie wywołują stan zapalny błony śluzowej w gardle, często także bezpośrednio w krtani i drogach oddechowych. Sporadycznie dochodzi również do zakażenia w miejscu wcześniej istniejącej zainfekowanej rany. Toksyna produkowana przez bakterie może rozprzestrzeniać się w organizmie poprzez krwiobieg i powodować powikłania w sercu i mózgu.

Jak dochodzi do zakażenia?

Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową za pośrednictwem kontaktu z wydzieliną chorych osób zawieszoną w powietrzu, na przykład poprzez kaszel, wspólne korzystanie z okularów, pocałunki itp. Do zakażenia może dojść również poprzez zainfekowane rany. Istnieją również nosiciele bakterii, którzy sami nie wykazują żadnych objawów, ale zakażają. Czas od zakażenia do wystąpienia objawów wynosi 2–5 dni.

Rozprzestrzenienie

Ta choroba zakaźna była dość rozpowszechniona w przeszłości i nierzadko wywoływała epidemie o dużej śmiertelności. Ostatnia duża epidemia miała miejsce podczas II wojny światowej.

W krajach zachodnich wyszczepialność wynosi obecnie 90–95%, dzięki czemu błonica jest tam niezwykle rzadka.

Choroba ta jest nadal szeroko rozpowszechniona w wielu częściach świata, zwłaszcza w Afryce, Azji, na południowym Pacyfiku i w Europie Wschodniej. Istnieje zatem prawdopodobieństwo zakażenia bakteriami błonicy, gdy osoby nieszczepione przebywają w strefach ryzyka lub podróżują do krajów, w których ta bakteria występuje.

Jeden rodzaj Corynebacterium (Corynebacterium ulcerans) jest obecnie nadal nieco częściej zgłaszany w krajach zachodnich. Do zakażenia dochodzi poprzez zwierzęta domowe i hodowlane w obrębie kraju.

Jakie są objawy?

Bakterie te wywołują stan zapalny błon śluzowych, zwłaszcza w gardle i oskrzelach. Łagodny przebieg choroby objawia się podobnie jak zwykłe zapalenie migdałków. Możliwy jest jednak ciężki przebieg choroby. Charakterystyczny jest żółtawo-szary nalot na błonach śluzowych, mocno przylegający do powierzchni. Próba jego usunięcia powoduje krwawienie śluzówki. Pacjenci cierpią z powodu gorączki, kaszlu, chrypki i bólu gardła. Jeśli dotknięta jest również krtań, pojawia się typowy szczekający kaszel (kaszel krupowy), duszność, niepokój, lęk i w wyjątkowych przypadkach utrata przytomności. Objawy nieleczonej błonicy mogą prowadzić do uduszenia. Szczególnie zagrożone są małe dzieci i dorośli powyżej 40 lat.

Toksyna produkowana przez bakterie może dotrzeć do serca i mózgu, co prowadzi do niewydolności serca i paraliżu.

Terapia

W przypadku podejrzenia błonicy zakażoną osobę należy szybko przyjąć do szpitala, obserwować i natychmiast leczyć skutecznym antidotum (antytoksyną). Dodatkowo zaleca się antybiotykoterapię. Zmienione chorobowo obszary na skórze można leczyć miejscowo antybiotykami lub środkami odkażającymi. 

Nalot w gardle może wymagać chirurgicznego usunięcia. Jeśli zakażenie doprowadzi do zablokowania dróg oddechowych, wymagana jest intensywna terapia. Dzięki nowoczesnym metodom leczenia szanse na wyzdrowienie są bardzo duże.

Osobom kontaktującym się z chorym należy również podawać antybiotyki, aby zapobiec rozprzestrzenianiu się zakażenia. Nosiciele bakterii błonicy (zakażeni i zdrowi) nie mogą przebywać w obiektach użyteczności publicznej (szkoły, przedszkola itp.) i powinni być leczeni w izolacji w domu lub w przychodni. Pomieszczenia i przedmioty przez nich używane muszą zostać usunięte lub odpowiednio zdezynfekowane, aby powstrzymać szerzenie się bakterii. Dopiero po zakończeniu antybiotykoterapii, gdy po 24 godzinach w 2 posiewach krwi nie wykryje się już bakterii chorobotwórczych, chory może opuści izolację. 

Przebyta błonica nie powoduje długotrwałej odporności.

Szczepienie

Najważniejszym środkiem zapobiegającym chorobie są szczepienia, które zostały opracowane już w latach 30. XX wieku, a od lat 60. XX wieku są prowadzone na całym świecie.

W ramach szczepień podstawowych zalecana jest sześciodawkowa szczepionka, która jest skuteczna przeciwko błonicy, tężcowi, krztuścowi, polio, Haemophilus influenzae typu b oraz wirusowemu zapaleniu wątroby typu B.

Szczepienie podstawowe składa się z 4 dawek: pierwszą podaje się między 6. a 8. tygodniem życia, kolejne w 3.–4., 5.–6. oraz między 16. a 18. miesiącem życia. Dawkę przypominającą podaje się w 6. roku życia. Szczepionkę podaje się w zastrzyku domięśniowym. Szczepionki przypominające zapewniają pełną ochronę, nawet jeśli od szczepienia podstawowego upłynęło wiele lat.

Dodatkowe informacje

• Antybiotykoterapia
• Błonica – informacje dla personelu medycznego

• Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden
• Anna Zwierzchowska, lekarz rezydent, Kraków (edytor/recenzent)