Co to jest zapalenie tęczówki i ciała rzęskowego?

Definicja

Zapalenie błony naczyniowej gałki ocznej (zapalenie naczyniówki) może wystąpić w różnych częściach oka, najczęściej jednak dotyczy przedniej części błony znajdującej się w komorze przedniej oka. To właśnie tam znajduje się część gałki ocznej zawierająca barwnik, nazywana tęczówką, której zabarwienie decyduje o kolorze naszych oczu. Stanowi ona granicę dla źrenicy, która pełni funkcję przysłony dla światła wpadającego do oka. Ze względu na to, że zwykle stan zapalny dotyczy również ciała rzęskowego oka, na którym zawieszona jest tęczówka, w terminologii medycznej zapalenie w tej okolicy określa się zapaleniem tęczówki i ciała rzęskowego.

Objawy

Zapalenie tęczówki i ciała rzęskowego może rozwinąć się nagle lub stopniowo w jednym bądź obu oczach. 

U pacjenta występuje silny ból oka, zaczerwienienie gałki ocznej i nadmierne łzawienie. Oczy są też bardzo wrażliwe na światło. Często zgłaszanym objawem jest zamazane widzenie i zaburzenia takie jak błyski światła lub cienie przypominające małe muszki. Źrenice są często zmniejszone i mogą mieć nieregularny kształt.

Zapalenie tęczówki i ciała rzęskowego może również występować bez żadnych objawów.

Przyczyny

Nie zostały jeszcze jednoznacznie wyjaśnione szczegóły procesów, które prowadzą do choroby.

W większości przypadków zapalenie pojawia się bez konkretnej przyczny. Istnieją jednak przesłanki wskazujące na związek z następującymi czynnikami:

• urazy oczu (perforujące urazy oczu)
• choroby autoimmunologiczne, np.:
• choroba Bechterewa (zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa)
• reumatoidalne zapalenie stawów
• młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów
• sarkoidoza
• przewlekłe zapalne choroby jelit (choroba Leśniowskiego-Crohna oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego)
• stwardnienie rozsiane
• zakażenia wywołane przez:
  • bakterie (np. patogeny gruźlicy, syfilisu, boreliozy)
  • wirusy (np. opryszczka)
  • pasożyty (toksoplazmoza).

Najczęstszą przyczyną zapalenia błony naczyniowej u dzieci jest choroba reumatyczna, tzw. młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów. U 10% dzieci, u których zdiagnozowano tę chorobę w ciągu pierwszych 4 lat trwania schorzenia pojawi się zapalenie tęczówki i ciała rzęskowego.

Częstość występowania

Choroba jest stosunkowo rzadka, występuje zwykle u osób między 20. a 40. rokiem życia, częściej u mężczyzn niż u kobiet.

W ponad połowie przypadków zapalenie dotyczy przedniego odcinka oka; choroba rzadziej dotyczy pozostałych części błony naczyniowej gałki ocznej.

Badania

Lekarz okulista przeprowadza wywiad z pacjentem i bada oczy w specjalej lampie (szczelinowej). Jeśli zapalenie tęczówki i ciała rzęskowego wystąpiło kolejny raz, zasadne może być również wykonanie badanie krwi w celu zdiagnozowania ewentualnej choroby podstawowej (patrz Przyczyny).

Aby potwierdzić rozpoznanie, pacjent powinien jak najszybciej trafić do okulisty. W gabinecie specjalistycznym lekarz ma możliwość przeprowadzenia dalszych badań oka celem ustalenia,  czy zapalenie obejmuje inne cześci gałki ocznej oraz wykrycia choroby podstawowej.

Jeśli istnieją przypuszczenia występowania choroby podstawowej, konieczne może być również wykonanie zdjęcia rentgenowskiego płuc lub RM mózgu.

Leczenie

W leczeniu można zastosować przeciwzapalne krople do oczu lub tabletki ze sterydami, a także dodatkowo leki tłumiące działanie układu immunologicznego (leki immunosupresyjne).

W fazie ostrej prowadzi się ścisłe monitorowanie przebiegu choroby pod okiem okulisty. Szybkie zastosowanie leczenia tuż po rozpoznaniu jest kluczowe, w przeciwnym razie zapalenie błony naczyniowej gałki ocznej może prowadzić do powikłań.

Ponadto należy leczyć każdą ogólnoustojową chorobę zapalną dotyczącą innych narządów.

W zależności od tego, która część oka jest objęta procesem zapalnym może być również konieczne leczenie operacyjne. Operacja powinna być wykonana w specjalistycznym ośrodku.

Co można zrobić we własnym zakresie?

Aby nie dopuścić do trwałego uszkodzenia oka, w przypadku (ponownego) zauważenia jakichkolwiek objawów należy szybko zgłosić się do lekarza. W celu zapobiegania nawrotom zapalenia tęczówki i ciała rzęskowego może być również konieczne stosowanie na stałe kropli do oczu lub doustnych tabletek ze sterydami bądź innych preparatów, które tłumią działanie układu odpornościowego. Leki powinny być przyjmowane systematycznie. 

Profilaktyka

Jeśli pacjent choruje na przewlekłą lub nawracającą postać zapalenia tęczówki i ciała rzęskowego, co trzy miesiące powinien umawiać się na kontrolę okulistyczną, aby móc rozpocząć leczenie we wczesnym stadium.

Rokowanie

Jeśli zapalenie tęczówki i ciała rzęskowego jest spowodowane zakażeniem, możliwe jest całkowite wyleczenie. Przy wcześnie rozpoczętej terapii choroba trwa od kilku dni do 2 tygodni.

Kiedy przyczyną są zaburzenia autoimmunologiczne, zapalenie można opanować odpowiednimi lekami, ale nie w pełni wyleczyć.

W jednej trzeciej przypadków zapalenie błony naczyniowej gałki ocznej staje się przewlekłe lub często nawraca. 

Podjęcie leczenia w odpowiednio szybkim czasie może zapobiec trwałym powikłaniom, często prowadzącym nawet do ślepoty. Jednym z nich jest pojawienie się zrostów między tęczówką a soczewką, które mogą pozostać na stałe. U niektórych pacjentów w późniejszym przebiegu rozwija się jaskra, wynikająca z podwyższonego ciśnienia wewnątrzgałkowego. Choroba nieleczona może prowadzić do trwałego uszkodzenia nerwu wzrokowego i utraty widzenia. Zapalenie, które pojawia się wielokrotnie lub staje się przewlekłe może doprowadzić do zmętnienia soczewki (zaćma). W rzadkich przypadkach w gałce ocznej występuje zbyt niskie ciśnienie wewnątrzgałkowe, co może skutkować zaburzeniem ostrości widzenia.

Dodatkowe informacje

• Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów.
• Zapalenie tęczówki i ciała rzęskowego/ zapalenie błony naczyniowej – informacje dla lekarzy.

 Autorzy

• Joanna Dąbrowska-Juszczak (redaktor)
• Catrin Grimm, lekarz (recenzent)
• Aleksandra Kucharska-Janik, lekarz (recenzent)