Co to jest liszaj twardzinowy?

Liszaj twardzinowy to przewlekły stan zapalny skóry, który prowadzi do powstawania białych plam i cienkiej, łatwo ulegającej uszkodzeniom skóry. Choroba może powodować zmiany skórne na narządach płciowych i innych miejscach, przy czym penis jest pięciokrotnie bardziej narażony niż inne części ciała. Zmiany skórne mogą prowadzić do zwężenia napletka (stulejki). Choroba znana jest również jako Balanitis xerotica obliterans lub Lichen sclerosus et atrophicus. Jeśli dotyczy głównie penisa, nazywa się ją również craurosis penis.

Pochodzenie tej choroby jest nieznane i jest ona dość rzadka. Liszaj twardzinowy występuje zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn, ale jest znacznie częstszy u kobiet (wokół warg sromowych) niż u mężczyzn (6:1). Rozpoznanie jest stawiane już przed okresem dojrzewania lub objawy pojawiają się między 30 a 50 rokiem życia.

Liszaj twardzinowy na ciele

Liszaj twardzinowy na penisie

Przyczyny

Dokładna przyczyna tej choroby nie jest na razie znana. Czynniki genetyczne lub dziedziczność prawdopodobnie odgrywają pewną rolę; 10% chorych ma krewnych, którzy również cierpią na liszaj twardzinowy. Prawdopodobnie jest to schorzenie autoimmunologiczne.

Objawy i dolegliwości

Liszaj twardzinowy na penisie może być zwiastowany przez swędzenie, ale także przez zwężenie napletka (phimosis), które może rozwinąć się szybko, nawet jeśli do tego czasu napletek mógł być łatwo odciągnięty. W niektórych przypadkach napletek może stać się tak ciasny, że pacjent ma trudności z oddawaniem moczu. Zmiany skórne mogą być białe, czerwone, pigmentowane, obrzęknięte lub pokryte bliznami. W niektórych przypadkach są one uciążliwe podczas stosunku płciowego i mogą powodować ból. Liszaj twardzinowy na innych częściach ciała często nie powoduje objawów, ale może powodować swędzenie.

Diagnoza

Diagnozę stawia się na podstawie wywiadu lekarskiego i typowych zmian skórnych. Inne badania rzadko są konieczne. Ponieważ zmiany skórne czasami nie są całkowicie typowe lub mogą przypominać inne choroby, konieczne może być pobranie próbki tkanki, która jest następnie szczegółowo badana. Pozwala to również sprawdzić, czy obecne są komórki nowotworowe, ale zdarza się to rzadko.

Choroba objawia się w postaci białych, nieregularnych kropek (grudek), które łączą się w większe obszary (blaszki). Rozmiar blaszek na ciele może się znacznie różnić, tj. od kilku milimetrów do znacznych rozmiarów, gdy znajdują się na ciele. W przypadku liszaja twardzinowego skóra przypomina wyglądem „bibułkę papierosową”, tj. jest cienka, biała i pomarszczona. W niektórych przypadkach stan zapalny może być tak poważny, że tworzą się pęcherze.

Zmiany skórne na penisie zwykle dotyczą żołędzi i napletka. Wysypka na penisie jest rzadka i rzadko występuje na mosznie. W ramach zmian skórnych może wystąpić bliznowacenie (białawy twardy pierścień na krawędzi napletka z późniejszą stulejką) wraz z małymi pęknięciami lub ranami. Czasami dotyczy to również obszaru wokół odbytu. Wysypka może pojawić się również na innych częściach ciała (pozagenitalnych), a następnie często dotyka ramion i pleców.

Leczenie

Leczenie ma na celu złagodzenie dyskomfortu. Jeśli liszaj twardzinowy występuje w miejscach innych niż penis, leczenie zwykle nie jest konieczne.

W przypadku wysypki na penisie zaleca się stosowanie tłustych kremów, łagodnych mydeł oraz maści z kortyzonem. Maść stosuje się codziennie, aż do ustąpienia objawów lub zmian skórnych; zwykle trwa to około 3 miesięcy.

Clobetasol to silna maść kortyzonowa, która może być stosowana w celu złagodzenia objawów. Innym możliwym produktem jest mometazon. Pod koniec terapii dawka jest powoli zmniejszana. W przypadku nawrotów dawkę można zwiększyć do jednego lub dwóch razy dziennie przez kilka tygodni. Innym lekiem łagodzącym objawy jest np. pimekrolimus. Jednak ten aktywny składnik nie jest dopuszczony do stosowania w liszaju twardzinowym, więc przepisanie tego kremu zależy od decyzji lekarza.

Obrzezanie chirurgiczne, polegające na usunięciu napletka, również może mieć pozytywny wpływ: stulejka jest usuwana, a zmieniona skóra wycinana. Lekarz omówi z pacjentem, czy bardziej odpowiednia jest operacja (obrzezanie) czy terapia kortyzonem. Jeśli obrzezanie zostanie wykonane wcześnie, często jest to wystarczająca terapia, ale czasami konieczne jest dalsze leczenie maścią kortyzonową.

Unikać intensywnego suszenia skóry po prysznicu lub kąpieli. Używać kremu nawilżającego lub olejku. Utrzymywać odpowiednią higienę, unikać czynników drażniących i alergenów, nosić bawełnianą bieliznę i unikać obcisłych ubrań. Podczas jazdy na rowerze zalecane jest miękkie siodełko. Jeśli swędzenie i dolegliwości nasilają się po stosunku, zaleca się tymczasową wstrzemięźliwość seksualną. Także na początku leczenia konieczna może być wstrzemięźliwość seksualna.

Rokowanie

U niektórych osób schorzenie może mieć charakter przewlekły lub nawracający. Możliwe powikłania to bolesna erekcja, trudności z oddawaniem moczu, zwężenie napletka, a w rzadkich przypadkach (2–3%) rak prącia.

Szanse na wyzdrowienie są duże, lecz ciężkie objawy mogą upośledzać funkcje seksualne. Leczenie choroby często pozwala uzyskać znaczną poprawę już przed upływem miesiąca.

Dodatkowe informacje

• Liszaj twardzinowy u kobiet
• Zwężenie napletka (stulejka)
• Choroby autoimmunologiczne
• Maść kortyzonowa
• Liszaj twardzinowy u chłopców i mężczyzn — informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema