Co to są zakażenia ran?

Podczas operacji nie jest możliwe osiągnięcie całkowitej sterylności pomimo zastosowania najwyższych środków higieny. Zasadniczo „rany” w ciele, jak również szwy skórne mogą ulec infekcji, w trakcie której bakterie ze środowiska kolonizują rany. Jednak jeśli operowany narząd, np. jelito, jest już zakażony przed operacją lub jeśli istnieją otwarte, zanieczyszczone rany skóry po wypadku lub ugryzieniu przez zwierzę, drobnoustroje są obecne od samego początku. W takich przypadkach ryzyko zakażenia rany jest bardzo duże; stosuje się odpowiednie środki zapobiegawcze.

Ogólnie pooperacyjne zakażenia ran nie występują często. Według badań u około 5% pacjentów pojawia się zakażenie podczas pobytu w szpitalu, z czego około jedna czwarta to zakażenia ran po zabiegach operacyjnych.

Przyczyny

O tym, czy dojdzie do zakażenia decyduje kilka czynników. Ważnym aspektem jest stan ogólny osoby leczonej. Pacjenci cierpiący na więcej niż jedną chorobę przewlekłą, osoby osłabione i/lub niedożywione oraz osoby z osłabionym układem odpornościowym są bardziej narażone na zakażenia ran. JKażda poważna operacja osłabia mechanizmy obronne organizmu, więc nawet u zdrowych osób operacja wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia stanu zapalnego.

Ponadto rolę odgrywa obszar ciała, na którym wykonywana jest operacja. Operacje w jamie brzusznej są bardziej narażone na późniejsze zakażenia ran niż inne operacje. Dotyczy to zwłaszcza operacji nagłych z powodu krwawienia lub perforacji żołądka lub jelita. W takich przypadkach istnieje duże ryzyko rozprzestrzenienia się bakterii zarówno przed, w trakcie oraz po zabiegu. Im bardziej sterylny, czyli „czysty” jest zabieg i praca personelu medycznego, tym mniejsze ryzyko zakażenia rany. Operacje trwające kilka godzin również zwiększają ryzyko infekcji bakteryjnej.

Dużym wyzwaniem dla chirurgów jest wykonanie zabiegu jak najdelikatniej i z jak najdokładniejszym zachowaniem sterylności operowanego pola, między innymi po to, aby zapobiec późniejszej infekcji. Podczas interwencji chirurgicznych lekarz stara się w jak najmniejszym stopniu uszkadzać skórę i inne tkanki ciała, a ranę zamyka odpowiednią liczbą szwów. Czasami taśmy lub zszywki są bardziej odpowiednie do zamykania ran niż szwy.

Objawy

Typowe objawy to narastający ból w okolicy rany i ewentualnie gorączka. Stopniowo pojawia się obrzęk, zaczerwienienie, miejscowe ocieplenie tkanek i ewentualne sączenie się treści ropnej z rany. Jeśli rozwinęła się infekcja, konieczne może być otwarcie części szwu, aby umożliwić wypływ ropy z rany.

Leczenie

W przypadku powierzchownych ran mechanizmy obronne organizmu zazwyczaj są w stanie zapobiec zakażeniu, dlatego leczenie ma na celu wzmocnienie własnych mechanizmów obronnych i zmniejszenie obciążenia tych mechanizmów w wyniku zakażenia rany. W tym celu rana jest dokładnie oczyszczana i regularnie kontrolowana. Część ciała, która została zainfekowana musi być unieruchomiona i uniesiona, może być również wymagany odpoczynek w łóżku.

W razie potrzeby można otworzyć ranę, aby umożliwić wypływ ropy i wydzieliny z rany. Czasami trzeba otworzyć tylko część szwu, w innych przypadkach konieczne jest wykonanie większego otworu. Często wprowadza się wtedy rurkę drenażową, aby ropa mogła wypłynąć. Zapobiega to zbyt szybkiemu zamykaniu się rany i zatrzymywaniu w niej wydzieliny.

Czasami do usunięcia bakterii z organizmu konieczne jest zastosowanie antybiotyków. Antybiotyki podaje się zwykle w formie tabletek. W przypadku ciężkich zakażeń antybiotyki podaje się również w postaci dożylnej bezpośrednio do krwiobiegu. Gdy wiadomo, które bakterie wywołały zakażenie, można przejść na bardziej odpowiedni rodzaj antybiotykoterapii.

Czasami już podczas operacji wiadomo, że istnieje duże ryzyko zakażenia rany. Dotyczy to zwłaszcza zanieczyszczonych obrażeń po wypadku lub ugryzieniu przez zwierzę. W tym przypadku pomocne może być profilaktyczne leczenie antybiotykami przed lub po zabiegu.

Rutynowe zmiany opatrunków powinny być wykonywane w warunkach sterylnych najwcześniej po 24–48 godzinach. Gojenie się ran jest regularnie kontrolowane.

Rokowanie

Zakażenie rany opóźnia proces gojenia i w niektórych przypadkach może wydłużyć hospitalizację. Zakażenie może spowodować, że blizna pooperacyjna będzie przez jakiś czas większa i bardziej zauważalna niż zwykle. W ciężkich przypadkach, gdy zakażenie obejmuje cały krwiobieg, może rozwinąć się zagrażająca życiu sepsa (zakażenie krwi). Dotyczy to jednak głównie pacjentów, którzy byli już przed zabiegiem poważnie chorzy i osłabieni.

Dodatkowe informacje

• Sepsa (zakażenie krwi)
• Antybiotykoterapia
• Zakażenia ran – Informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Anna Zwierzchowska, lekarz, Kraków (recenzent)
• Markus Plank, MSc BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń
• Susanne Meinrenken, dr med., dziennikarka medyczna, Brema