Czym jest przewlekłe zapalenie zatok przynosowych?

Zatoki

Definicja

Zatoki to wypełnione powietrzem jamy w kościach otaczających nos. Są one wyściełane cienką błoną śluzową, która u zdrowego człowieka wytwarza niewielką ilość wydzieliny. Każda zatoka przynosowa jest połączona wąskim otworem z jamą nosową. 

W zapaleniu zatok przynosowych występuje obrzęk błony śluzowej nosa i zatok. Produkowana wydzielina gęstnieje i w końcu nie może już swobodnie wypływać z nosa, dlatego w przebiegu choroby często dochodzi do niedrożności kanałów łączących nos z zatokami. Spowodowane tym zwiększone ciśnienie w zatokach jest odczuwane jako ból.

Zapalenie zatok przynosowych klasyfikuje się w zależności od czasu jego trwania: ostre zapalenie zatok trwa krócej niż 12 tygodni. Nawracające zapalenie zatok przynosowych definiuje się jako co najmniej 4 ostre epizody w ciągu roku z całkowitym ustąpieniem objawów pomiędzy nimi. Zapalenie zatok przynosowych uznaje się za przewlekłe, jeśli mimo leczenia nie mija po 3 miesiącach. 

Rozróżnia się dwie główne postaci przewlekłego zapalenia zatok:

• Bez polipów nosa - jest to postać najczęstsza.
• Z występowaniem polipów nosa: polipy to niewielkie rozrosty błony śluzowej nosa. 

Objawy

Typowe dla przewlekłego zapalenia zatok przynosowych jest uczucie stale zatkanego nosa i utrzymujący się wypływ wydzieliny z niego. Może to utrudniać oddychanie przez nos. Zwykle występuje też pulsujący ból w okolicy policzków i/lub czoła, który nasila się przy pochylaniu się do przodu. Niektórzy chorzy tracą węch. Mogą także wystąpić bóle zębów w obrębie górnej szczęki. Z powodu uporczywego dyskomfortu chorzy często mają problemy ze snem, a niektórzy chrapią.

Gorączka z reguły nie występuje, czasem temperatura jest lekko podwyższona. Wysoka gorączka i silne bóle mogą świadczyć o zakażeniu bakteryjnym.

Przyczyny

Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych może się stosunkowo szybko rozwinąć, np.: z zakażenia górnych dróg oddechowych lub utrzymującego się ostrego zapalenia zatok przynosowych. Choroba może się jednak rozwijać przez dłuższy czas.

W przypadku ostrego zapalenia zatok bakterie lub wirusy przedostają się z nosa do zatok. Najczęściej dzieje się tak w przebiegu przeziębienia. Po takim ostrym zapaleniu zatok zalegają w nich pozostałości ropy ze względu na znaczne zwężenie kanałów łączących zatoki z nosem.

Może to prowadzić do nawracających stanów zapalnych, które w dłuższej perspektywie mogą uszkodzić błonę śluzową. Uszkodzenie powoduje większą podatność na nowe zakażenia, a stan zapalny nabiera charakteru przewlekłego.

Przyczyną przewlekłego zapalenia zatok przynosowych mogą być także grzyby, zwłaszcza u chorych z obniżoną odpornością.

Na zapalenie zatok częściej cierpią osoby, u których wskutek występowania polipów nosa lub alergicznego nieżytu nosa szybciej dochodzi do niedrożności nosa i zatok przynosowych. Bierne palenie również zwiększa ryzyko. Osoby z przewlekłymi chorobami płuc (astmą, POChP) są bardziej narażone na przewlekłe zapalenie zatok.

Czasami występuje nadwrażliwość na kwas acetylosalicylowy lub leki z grupy NLPZ.

Częstotliwość występowania

• Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych dotyka częściej osób starszych.
• Częściej chorują kobiety niż mężczyźni.

Badania

• Podczas badania lekarz pyta o dolegliwości i dokładnie bada nos, najczęściej posługując się otoskopem.
• Wskazane mogą być również badania RTG lub tomografia komputerowa (TK) zatok, aby określić nasilenie stanu zapalnego i zdiagnozować ewentualne inne nieprawidłowości w obrębie zatok.
• W niektórych przypadkach pomocny jest również rezonans magnetyczny (RM).
• Badania krwi służą do wykluczenia niektórych chorób podstawowych.
• W przypadku podejrzenia dodatkowo występującej alergii (np. astmy, kataru siennego) przeprowadza się testy alergiczne.
• Znaczne nasilenie choroby i/lub występowanie dodatkowych objawów (np. silnego zmęczenia, zaburzeń widzenia) skutkuje zwykle skierowaniem do specjalisty (otolaryngologa).

Leczenie

Celem leczenia jest złagodzenie objawów i poprawa jakości życia. Najważniejsze działania to profilaktyka niedrożności w obrębie nosa, wyleczenie ewentualnego zakażenia bakteryjnego oraz zapobieganie dalszym powikłaniom (np.: rozprzestrzenianiu się zakażenia).

Leki

• Aerozole do nosa z kortyzonem mogą skutecznie łagodzić objawy. Wyciszają one stan zapalny błony śluzowej nosa i powodują zmniejszenie polipów nosa.
• W przypadku ciężkich dolegliwości zaleca się czasem przyjmowanie przez krótki czas kortyzonu w tabletkach.
• Jeśli występuje też alergia, pomogą leki przeciwhistaminowe.
• Antybiotyki stosuje się obecnie tylko wtedy, gdy zakażenie bakteryjne powoduje znaczne pogorszenie stanu zdrowia i/lub wysoką gorączkę. Antybiotykoterapię często zaleca się u pacjentów z innymi poważnymi chorobami podstawowymi (przed wszystkim niedoborem odporności).
• Obkurczające aerozole i krople do nosa mogą łagodzić objawy ostrego zapalenia zatok, ale nie należy ich stosować dłużej niż przez tydzień z rzędu. Zbyt długie lub zbyt częste stosowanie takich leków może sprzyjać rozwinięciu się stanu nazywanego polekowym nieżytem nosa, z przewlekle niedrożnym nosem w wyniku stosowania leków obkurczających.

Operacja

• Jeśli mimo stosowania konwencjonalnego leczenia dolegliwości nie mijają, konieczne może być chirurgiczne usunięcie polipów w celu poprawy napowietrzenia zatok.
• Czasami wystarczy prosty zabieg poszerzenia kanałów łączących nos z zatokami.

Inne terapie

• U niektórych osób z przewlekłym zapaleniem zatok objawy nasilają się po przyjęciu kwasu acetylosalicylowego (ASA) lub innych podobnych leków przeciwbólowych (reakcja nadwrażliwości). W takich przypadkach należy unikać tych leków.
• Czasami jednak udaje się przełamać tę nadwrażliwość, podając ASA w sposób celowy w niewielkich ilościach. W tej kwestii należy zasięgnąć porady lekarskiej.

Co można zrobić we własnym zakresie?

• Jeśli palisz, na pewno warto byłoby przestać.
• Codzienne płukanie nosa roztworem soli fizjologicznej, wspomagające usuwanie śluzu i innych czynników zakłócających, może złagodzić objawy.

Rokowanie

Choroba jest przewlekła i często przebiega w sposób uporczywy. Jeśli uda się znaleźć i poddać leczeniu przyczynę, rokowanie jest dobre. Odpowiednie leczenie może złagodzić objawy i znacząco poprawić jakość życia. 

Powikłania mogą wystąpić, jeśli dojdzie do rozprzestrzenienia się stanu zapalnego. Mogą się wtedy pojawić m.in. ropnie.

Dodatkowe informacje

• Ostre zapalenie zatok przynosowych
• Przeziębienie
• Polipy nosa
• Alergiczny nieżyt nosa (katar sienny)
• Palenie szkodzi zdrowiu.
• Dlaczego warto rzucić palenie i jak to zrobić?
• Przewlekłe zapalenie zatok — informacje dla personelu medycznego
• Ostre zapalenie zatok — informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (recenzent)
• Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden