Informacje ogólne

Definicja

• Wyprysk pieniążkowaty (eczema nummulare) to zapalna, niezakaźna choroba skóry z okrągłymi lub owalnymi zmianami, którym często towarzyszy dokuczliwy świąd.¹
  
  • Występuje zwykle na obszarze bardzo suchej skóry.
• Przebieg jest często przewlekle nawracający.²
• W tej odmianie wyprysku ogniska chorobowe kształtem przypominają monety, są rozsiane i wyraźnie odgraniczone od otoczenia.

Epidemiologia

• W USA chorobowość wynosi 2 przypadki na 1000 osób.¹
• Średni wiek to 42 lata.²
• Stosunek występowania u kobiet i mężczyzn wynosi 2:1.²

Etiologia i patogeneza

• Przyczyna w większości nieznana, prawdopodobnie wieloczynnikowa.
• Uważany za szczególną odmianą wyprysku kontaktowego.³
• Z reguły pojawia się samoistnie.
• Większość pacjentów, u których rozwija się wyprysk pieniążkowaty, ma bardzo suchą skórę (kseroza).¹
• Stres i znaczne spożywanie alkoholu mogą nasilać objawy.²

Czynniki predysponujące

• Sucha skóra.¹
• Kontaktowe zapalenie skóry.⁴
• Miesiące zimowe.¹
• Stres.¹
• Terapia skojarzona interferon + rybawiryna.⁵

ICD-10

• L30.0 Wyprysk pieniążkowaty.

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

• Rozpoznanie kliniczne, po wykluczeniu zakażenia grzybiczego.
• Typowy wyprysk w kształcie monety z intensywnym świądem.

Diagnostyka różnicowa

• Grzybica skóry gładkiej.
  • Uniesiona, wąska krawędź odgraniczająca od zdrowej skóry, łuszczenie się lub strupy na zewnętrznej krawędzi zmian.
• Liszaj prosty.
  • Pogrubiona skóra z powodu przeczosów, brak wyraźnego odgraniczenia od zdrowej skóry.
• Kontaktowe zapalenie skóry.
• Chłoniak skórny z komórek T.
• Łuszczyca.
  • Grubsze, srebrzyste łuski, zlokalizowane po stronie wyprostnej.

Wywiad

• Często zaczyna się od zlewających się rumieniowych plamek, grudek i pęcherzyków.
• Pękanie pęcherzyków i ostry stan zapalny powoduje sączące zmiany, które pokrywają się strupem.
  
  • Rozwój suchego, łuszczącego się wyprysku z intensywnym świądem.
• Często wyprysk występuje już od kilku miesięcy, zanim pacjent zacznie szukać pomocy medycznej.
• Nawroty zwykle występują w tym samym miejscu co wcześniejsze zmiany.

Badanie fizykalne

• Okrągłe (kształt monety) lub owalne rumieniowe zmiany, wyraźnie odgraniczone, z łuszczeniem i świądem.
  

  Wyprysk pieniążkowaty
• Niekiedy możliwe wystąpienie obrzęku i pęcherzyków.
• Średnica od 1 cm na początku choroby, do 5 cm.
• Rozległe złuszczanie z żółtawymi łuskami.
• Pojedyncze lub mnogie zmiany, często zlewające się.
• Lokalizacja głównie na kończynach i tułowiu, ale możliwe też zajęcie grzbietowej powierzchni rak i stóp.²
  • Zwykle nie występuje na twarzy i skórze głowy. 
• Brak zmian na śluzówkach.

Badania uzupełniające

• W przypadku podejrzenia grzybicy skóry gładkiej pobranie próbek do mikroskopowej diagnostyki różnicowej.

Dalsza diagnostyka

• W przypadku długotrwalych lub opornych na leczenie dolegliwości: ewentualnie płatkowe testy skórne w celu diagnostyki w kierunku alergii kontaktowej.⁶
• W celu jednoznacznego wykluczenia łuszczycy lub chłoniaka skórnego z komórek T można wykonać biopsję skóry.

Wskazania do skierowania do specjalisty

• Choroba może być leczona przez lekarza rodzinnego.
• Jeśli istnieją wątpliwości co do rozpoznania lub jeśli leczenie nie jest skuteczne, należy skierować pacjenta do dermatologa.

Leczenie

Cele leczenia

• Zagojenie zmian.

Ogólne informacje o leczeniu

• Najważniejszym elementem leczenia jest leczenie nawilżające suchej skóry.¹
• W razie potrzeby można stosować maści lub emulsje zawierające kortykosteroidy w celu zmniejszenia stanu zapalnego i złagodzenia świądu.
• W przypadku podejrzenia nadkażenia – antybiotykoterapia.

Zalecenia dla pacjentów

• Należy nawilżać suchą skórę (krem nawilżający, olejki do kąpieli), unikać stosowania mydła na wykwity.
• Należy zrezygnować z gorącej wody.
• Należy nosić luźną odzież w celu uniknięcia akumulacji ciepła.
• Należy unikać drażniących materiałów (wełna).¹
• Unikać możliwych czynników wyzwalających (substancje alergizujące, np. nikiel).

Leczenie farmakologiczne

• Ostry rzut:
  • leczenie antyseptyczne i przeciwzapalne kliochinolem (w Polsce w preparatach złożonych), wilgotne okłady z roztworem poliheksanidu lub roztworem chinolinolu (np. chinosol 1:1000) (w Polsce niedostępny) naprzemiennie z miejscowymi glikokortykoidami, takimi jak krem triamcynolonowy 0,1% (w Polsce niedostępny) lub prednikarbat 0,25% (w Polsce niedostępny), flutikazon 0,5mg/g
  • unikać tłustych podłoży, ponieważ z zasady powodują pogorszenie stanu skóry, dlatego do leczenia należy stosować kremy hydrofilowe
  • po ustąpieniu wysięku: kąpiele z dodatkiem olejków.
• Uwaga: stosowanie miejscowych glikokortykosteroidów dopiero po wykluczeniu nadkażenia!
• W ciężkich, opornych na leczenie postaciach, konieczne może być również doustne leczenie kortykosteroidami¹ np. prednizolon doustnie 60–80 mg/dobę.
• W celu łagodzenia świądu ewentualnie krótkotrwała terapia lekami przeciwhistaminowymi.

Inne opcje leczenia

• W przypadku dużych obszarów uporczywego wyprysku pomocna może być fototerapia (UVB)¹.
  • Naświetlanie promieniami UVA1 od 5 min/stronę ciała w dawkach rosnących do 15 min/stronę (ciepłe światło) albo 30 minut na stronę (zimne światło), jak również naświetlanie UVB po kąpieli solankowej.

Zapobieganie

• Nawilżanie skóry może zmniejszać ryzyko nawrotu.¹

Przebieg, powikłania i rokowanie

Przebieg

• Choroba przewlekła, nawrotowa.
  • możliwe nawroty nawet po skutecznym leczeniu.
• Zmiany rozwijają się stosunkowo szybko i mogą ustępować samoistnie. Dzieje się tak zwłaszcza w przypadku zidentyfikowania i usunięcia czynnika przyczynowego.

Powikłania

• Ropowica.
• Nadkażenie.

Rokowanie

• Rokowanie jest dobre, ale istnieje ryzyko nawrotu.

Informacje dla pacjentów

Edukacje pacjenta

• Unikać wysuszania skóry.
• Przy suchej skórze używać odżywczych olejków lub maści.

Materiały edukacyjne dla pacjentów

• Wyprysk pieniążkowaty

Ilustracje

Wyprysk pieniążkowaty – zapalenie skóry charakteryzuje się okrągłymi lub owalnymi zmianami, zwykle na podudziach lub ramionach; zaczynają się jako plamki i/lub grudki i rozwijają się w czerwone, lekko łuszczące się i zwykle bardzo swędzące plamy w kształcie monety z wyraźnym odgraniczeniem od normalnej skóry

Źródła

Piśmiennictwo

Opracowanie

• Katarzyna Kosiek (recenzent)
• Tomasz Tomasik (redaktor)
• Lino Witte (recenzent/redaktor)