Co to jest arytmia serca?

Większość ludzi doświadcza sporadycznych, krótkotrwałych arytmii, które zazwyczaj są całkowicie nieszkodliwe. Serce może pominąć jedno uderzenie, po którym może, ale nie musi nastąpić szybkie dodatkowe uderzenie (dodatkowy skurcz). Szybki i nieregularny rytm to tak zwane kołatanie serca. U osób starszych takie sporadyczne nieregularne bicie serca może być bardziej stresujące niż u osób młodszych. Takie krótkie epizody arytmii są zwykle nieszkodliwe, ale nadal zaleca się badanie lekarskie, aby wykluczyć groźne choroby serca.

Jeśli jednak nieregularne tętno występuje częściej lub jeśli między dwoma uderzeniami serca występują dłuższe przerwy, oznacza to arytmię, która może być poważną chorobą zarówno u osób młodszych jak i starszych. Arytmii może towarzyszyć duszność i omdlenia, a w niektórych przypadkach może ona prowadzić do nagłego zgonu: serce zatrzymuje się lub bije tak wolno, że prowadzi to do niedotlenienia w mózgu i w samym mięśniu sercowym. Jeśli choroba nie jest natychmiast leczona, istnieje zagrożenie dla życia.

Objawy

Arytmia serca nie musi powodować objawów. W niektórych przypadkach lekarz odkrywa ją podczas rutynowego badania kontrolnego, a sam pacjent nie jest jej świadomy. Jednak arytmie serca często powodują wyraźne objawy i oznaki, takie jak:

• Niepokój
• Szybkie bicie serca, objawiające się kołataniem (silnymi uderzeniami/pukaniem w klatce piersiowej)
• Bardzo wolne bicie serca
• Ból w obszarze klatki piersiowej
• Duszność
• Zawroty głowy
• Szybkie wyczerpanie podczas aktywności fizycznej
• Ciemność lub mroczki przed oczami
• Omdlenie lub zasłabnięcie

Przyczyny

Serce składa się z dwóch przedsionków i dwóch większych komór. Po każdej stronie znajduje się przedsionek i komora, które współpracują ze sobą, aby pompować krew przez mięsień sercowy do krwiobiegu. Komora i przedsionek po prawej stronie pompują krew do płuc, podczas gdy komora i przedsionek po lewej stronie pompują krew do wszystkich pozostałych narządów. Gdy serce bije, najpierw kurczą się przedsionki, a następnie komory. W tym czasie różne zastawki serca między przedsionkami i komorami otwierają się i zamykają. Dzięki bardzo regularnym skurczom krew jest pompowana tylko w jednym kierunku, najpierw z prawej komory serca, poprzez krążenie płucne do lewego przedsionka i komory, a następnie do krążenia ustrojowego. Gdy mięsień sercowy ponownie się rozluźni, nowa krew zostanie pobrana z krążenia płucnego do lewego przedsionka i komory. Skuteczne krążenie wymaga zatem rytmicznych skurczów przedsionków i komór, aby utrzymać najlepszą możliwą jakość pompowania krwi. Potrzebne jest również odpowiednie tętno, tj. takie, które w spoczynku wynosi prawidłowo 60–100 uderzeń na minutę. Koordynacja tych dwóch mechanizmów jest kontrolowana przez układ przewodzenia pobudzeń serca (patrz także artykuł Układ przewodzenia elektrycznego serca).

Zwykle impuls elektryczny wywołujący skurcz serca rozpoczyna się w przedsionku, a następnie jest przekazywany do komór. Jeśli jednak początek procesu zostanie zakłócony już w przedsionku, zostanie wykorzystany drugi generator impulsów w komorach, który może działać niezależnie. Dlatego możliwe jest, że pomimo bardzo szybkiego rytmu przedsionkowego (na przykład przy migotaniu przedsionków), komory nadal pracują normalnie, tj. normalne bicie serca może być odczuwane w postaci tętna.

Uszkodzenie układu przewodzącego serca

U zdrowej osoby z prawidłowo działającym, zdrowym sercem wystąpienie trwałej arytmii bez innych czynników zewnętrznych oddziałujących na serce jest niezwykle rzadkie. Arytmie serca może powodować obciążenie fizyczne lub cierpienie psychiczne. Stosowanie niektórych leków lub narkotyków, a także niedobór tlenu może wywoływać drgawki z arytmiami serca. Ponadto niektóre zaburzenia serca, takie jak zawał serca, mogą uszkadzać jego układ przewodzący i powodować arytmie.

Istnieją również choroby wrodzone, które mogą prowadzić do zaburzeń rytmu serca, w tym wrodzone wady układu przewodzenia pobudzenia mięśnia sercowego lub wady zastawek.

Choroby, które mogą powodować arytmię

Układ przewodzenia impulsów w mięśniu sercowym składa się z wyspecjalizowanych komórek, których czynność mogą zaburzać różne choroby lub uszkodzenia:

• Zmniejszony przepływ krwi lub niedobór tlenu. Jeśli zaopatrzenie serca w krew, czy tlen jest niewystarczające, prawidłowa czynność komórek serca może ulec zmianom — dotyczy to również komórek, które przekazują impulsy elektryczne w sercu.
• Uszkodzona lub martwa tkanka serca. Jeśli tkanka serca jest uszkodzona (tak, jak w przypadku zapalenia mięśnia sercowego lub obumiera (np. w wyniku zawału serca), może to również wpływać na przewodzenie impulsów elektrycznych w mięśniu sercowym.

Choroba wieńcowa

Pojęcie to obejmuje dwa schorzenia: dławicę piersiową i zawał serca, których przyczyną jest zmniejszenie lub całkowite zablokowanie przepływu krwi w tętnicach wieńcowych. Naczynia wieńcowe to cienkie tętnice, które przylegają do mięśnia sercowego i zaopatrują go w natlenioną krew. Zmniejszony przepływ krwi w tych tętnicach prowadzi do braku tlenu w mięśniu sercowym, a tym samym do zaburzeń jego czynności. Choroba wieńcowa jest zatem często związana z arytmią komorową (arytmią komór serca), a nawet nagłym zgonem sercowym. Zwężenie tętnic wieńcowych może być tak zaawansowane, że część serca obumiera z powodu braku tlenu (zawał serca). Jeśli pacjent przeżyje zawał serca, w miejscu martwej tkanki w mięśniu sercowym pozostanie blizna. Zwarcia elektryczne w obszarze blizny mogą następnie zakłócić prawidłową czynność serca i spowodować np. niebezpiecznie szybkie bicia serca (częstoskurcz komorowy) lub przejść w migotanie komór. Nieleczone migotanie komór prowadzi do zgonu, ponieważ mięsień sercowy porusza się tak szybko, że nie zachodzą rzeczywiste skurcze pompujące krew. Choroba wieńcowa prowadzi również do zwiększonego ryzyka migotania przedsionków. Migotanie przedsionków samo w sobie nie stanowi jednak zagrożenia dla życia.

Kardiomiopatia

Stan ten występuje głównie wtedy, gdy komory serca są rozszerzone i powiększone z różnych powodów (kardiomiopatia rozstrzeniowa) lub gdy ściana lewej komory jest pogrubiona, co zaburza proces pompowania krwi (kardiomiopatia przerostowa). W obu przypadkach zdolność serca do pompowania krwi jest zmniejszona, co często prowadzi do uszkodzenia tkanki serca i układu przewodzącego.

Wada zastawki serca

Jeśli zastawki serca nie zamykają się prawidłowo lub przeciwnie, nie otwierają się prawidłowo (tj. są zwężone), może to również prowadzić do rozciągnięcia i pogrubienia mięśnia sercowego. Jeśli komory serca są powiększone, a ich praca jest utrudniona przez zwężone lub nieszczelne zastawki serca, ryzyko arytmii wzrasta.

Inne choroby

Niezależnie od chorób serca do arytmii serca mogą prowadzić również nadczynność tarczycy, cukrzyca, przewlekła choroba płuc, zaburzenia stężenia sodu/potasu we krwi (elektrolitów), porażenie prądem, duże cierpienie psychiczne, a także różnorodne leki.

 Rodzaje arytmii

Arytmie sercowe mogą wystąpić w przypadku nieprawidłowego działania dowolnej części układu przewodzącego serca. Lekarze dzielą arytmie w zależności od tego, gdzie występują (w przedsionkach lub komorach) oraz w zależności od szybkości bicia serca. Tachykardia to zbyt szybkie tętno — tj. ponad 100 uderzeń na minutę w spoczynku. Bradykardia z kolei odnosi się do zbyt wolnego tętna — czyli tętna spoczynkowego poniżej 60 uderzeń na minutę.

Nie wszystkie tachykardie lub bradykardie są stanami chorobowymi. Podczas wysiłku fizycznego tachykardia jest zjawiskiem normalnym, mającym na celu zaopatrzenie tkanek w wystarczającą ilość natlenionej krwi. I odwrotnie, u sportowców tętno spoczynkowe często wynosi znacznie mniej niż 60 uderzeń na minutę, ponieważ ich serce pracuje bardzo efektywnie (serce pompuje bardzo dużo krwi na raz).

Rozróżnia się tachykardie występujące w przedsionkach (migotanie przedsionków, trzepotanie przedsionków, częstoskurcz nadkomorowy, zespół Wolffa-Parkinsona-White'a) i w komorach (częstoskurcz komorowy, migotanie komór, zespół długiego QT). Częstoskurcze komorowe są często cięższe niż częstoskurcze przedsionkowe.

Oprócz tego podziału rozróżnia się również, czy bicie serca jest zbyt szybkie lub zbyt wolne, czy jest regularne, czy też nie. Nieregularne bicie serca, które jest zbyt szybkie, nazywa się np. tachyarytmią.

Nieszkodliwe dodatkowe skurcze mogą występować zarówno w przedsionkach, jak i w komorach.

Zasadniczo lekarze rozróżniają również arytmie serca z w zależności od różnych punktów widzenia:

• Regularne, ale zbyt szybkie bicie serca (tachykardia) lub bardzo wolne bicie serca (bradykardia)
• Nieregularne bicie serca
• Trwałe czy przejściowe (trwające krócej niż 30 sekund, prawdopodobnie często powtarzające się) zaburzenia?
• Nagły początek lub powolne narastanie zaburzenia
• Przyczyna: wrodzona lub wynikająca z nabytej choroby
• Miejsce powstania: przedsionki lub komory

Kiedy należy skonsultować się z lekarzem?

Arytmie prowadzą do dodatkowych uderzeń, kołatania serca lub do powolnego tętna. Jeśli od czasu do czasu zauważalne są dodatkowe uderzenia lub jeśli serce bije dziwnie wolno lub szybko, warto wyjaśnić to u lekarza, aby upewnić się, że odczucia te nie wynikają z choroby serca.

Inne objawy i oznaki mogą być spowodowane obniżonymi możliwościami pompowania krwi przez serce. Mogą one obejmować duszności, uczucie osłabienia, zawroty głowy, omdlenia lub skłonności do omdleń, bóle w klatce piersiowej oraz uczucie ucisku w klatce piersiowej. Należy natychmiast skonsultować się z lekarzem, jeśli zauważy się którykolwiek z wymienionych objawów i nie jest widoczne możliwe wyjaśnienie. Jeśli przyczyną jest arytmia serca, nieleczona może szybko doprowadzić do poważnych problemów zdrowotnych.

Przy migotaniu komór mięsień sercowy nie jest już w stanie pompować krwi do układu krążenia, tętno nie jest wyczuwalne, a oddech zatrzymuje się, przez co pacjent mdleje w ciągu kilku sekund. Gdy tak się stanie, a jest Pan(i) świadkiem takiego zdarzenia, należy wykonać następujące czynności:

• Wezwać pogotowie.
• Natychmiast rozpocząć resuscytację krążeniowo-oddechową. Pomaga ona utrzymać krążenie przed ewentualnym wykonaniem kardiowersji elektrycznej (defibrylacji).

Przenośne defibrylatory są dostępne w coraz większej liczbie miejsc — należy sprawdzić, czy urządzenie jest w pobliżu. Defibrylatory są łatwe w użyciu i zaprogramowane tak, aby dostarczyć odpowiedni impuls elektryczny tylko wtedy, gdy jest to konieczne.

Powikłania

Niektóre arytmie mogą zwiększać ryzyko powikłań.

Udar. Podczas migotania przedsionków, krew nie przepływa przez przedsionki, ale pozostaje w nich. Zakrzepy krwi (skrzepliny) mogą powstać we krwi, która zastyga w przedsionkach. Jeśli taki zakrzep oderwie się, może przemieścić się wraz z krwią do mózgu, gdzie zablokuje jedną z tętnic i spowoduje udar (dany obszar w mózgu nie będzie już zaopatrywany w krew). Ryzyko wystąpienia udaru jest wyższe, jeśli oprócz migotania przedsionków u pacjenta występuje nadciśnienie tętnicze, pacjent ma powyżej 65 lat, ma niewydolność serca lub wystąpił już u niego w przeszłości udar mózgu. W takich przypadkach lekarz przepisuje leki rozrzedzające krew, aby zmniejszyć ryzyko powstania zakrzepu.

Niewydolność serca. Niewydolność serca może wystąpić, jeśli serce nie może prawidłowo przez długi czas pompować krwi z powodu tachykardii lub migotania przedsionków. Czasami jednak czynność mięśnia sercowego można znacznie poprawić, lecząc arytmię i przywracając regularne bicie serca.

Nagły zgon sercowy. Niektóre zaburzenia rytmu serca mogą prowadzić do zatrzymania akcji serca lub migotania komór. Bez natychmiastowego leczenia choroby te prowadzą do nagłego zgonu.

Opcje terapeutyczne obejmują działania doraźne, leki, zabiegi chirurgiczne lub zastosowanie rozrusznika serca. Jeśli istnieje choroba podstawowa, którą można wyleczyć, odpowiednia terapia często może również wyleczyć arytmię.

Dodatkowe informacje

• Układ przewodzący serca
• Częstoskurcz komorowy
• Bradykardia (powolne tętno)
• Czynniki ryzyka arytmii serca
• Diagnostyka arytmii serca
• Terapia arytmii serca
• Migotanie/trzepotanie przedsionków — informacje dla lekarzy

Autorzy

• Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema
• Anna Zwierzchowska, lekarz, Kraków (edytor/recenzent)