Regional content

Content

Co to jest SARS-CoV-2?

Wirus należy do beta-koronawirusów i w skrócie określany jest jako SARS-CoV-2. Choroba przez niego wywołana nosi nazwę COVID-19 (Coronavirus Disease 19). Wirus został prawdopodobnie przeniesiony na ludzi z dzikich zwierząt.

Epidemiologia

Na całym świecie odnotowano ponad 600 milionów zakażeń. Podejrzewa się, że rzeczywista liczba zakażonych jest znacznie wyższa, ponieważ wielu chorych ma tylko łagodne objawy i prawdopodobnie w ogóle nie poddaje się badaniom.

W wyniku zakażenia zmarło ponad 6 milionów osób, w tym wielu pracowników klinik i praktyk lekarskich. Jak dotąd na skutek COVID-19 umierały głównie osoby starsze lub pacjenci z chorobami współistniejącymi. Informacje o liczbie przypadków zakażeń, zgonów i ozdrowieńców na całym świecie są dostępne na słynnej czarnej tablicy na Uniwersytecie Johnsa Hopkinsa.

Warianty wirusa

• Obecny wariant wirusa Omikron jest bardziej zakaźny niż poprzednie warianty.
• Szczepienia, w tym szczepienia przypominające, nie chronią tak dobrze przed zakażeniem Omikronem, ale mają dobry wpływ na przebieg choroby.
• Osoby, które otrzymały już dawkę przypominającą są bardzo dobrze zabezpieczone przed ciężką postacią choroby i leczeniem szpitalnym. Słabsza ochrona występuje u osób, które otrzymały tylko dwie szczepionki (szczepienie podstawowe).
• Zakażenie wariantem Omikron nie ma tak ciężkiego przebiegu jak w przypadku wariantu Delta. Mniej osób wymaga leczenia szpitalnego, a śmiertelność jest znacznie niższa. 
• Przypuszczalnie ryzyko wystąpienia long COVID po zakażeniu omikronem jest mniejsze niż w przypadku innych wariantów wirusa.
• Warianty wirusa alfa, beta, gamma i delta nie występują obecnie w Europie Środkowej.

Przyczyny i przenoszenie

Jak przenoszony jest wirus?

Wirus jest bardzo zakaźny. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową, poprzez małe kropelki i jądra kropelkowe (aerozole), podczas kaszlu lub kichania w bezpośrednim sąsiedztwie innej osoby, a także mówienia, śpiewania w grupie itp.

Długotrwałe przebywanie w małych, słabo wentylowanych lub niewentylowanych pomieszczeniach może zwiększyć prawdopodobieństwo przeniesienia choroby przez aerozole, nawet na odległość większą niż 2 m.

Jak duże jest ryzyko zakażenia na zewnątrz?

Transmisje na obszarach zewnętrznych są ogólnie rzadkie. Jeśli jednocześnie zachowana jest minimalna odległość, prawdopodobieństwo przeniesienia wirusa jest bardzo niskie ze względu na ruch powietrza.

Jaką rolę w transmisji odgrywają szczepienia?

Przy wariancie Omikron zakaźność jest znacznie wyższa nawet u osób zaszczepionych.

Zakaźność

Czas trwania

Według znanych dotychczas danych, osoby zakażone zakażają zanim wystąpią u nich objawy. Zakaźność jest największa w dniach poprzedzających wystąpienie objawów i w pierwszych dniach choroby. Według dostępnych danych zakaźność przy łagodnym do średnio ciężkiego przebiegu choroby nie trwa dłużej niż 10 dni. Dzieci, które chorują lekko lub bezobjawowo również mogą przenosić chorobę.

Odporność

U dużej części osób, które chorowały na COVID-19 i wyzdrowiały, wytworzyły się przeciwciała przeciwko wirusowi SARS-CoV-2. Jednak z czasem ilość przeciwciał neutralizujących zmniejsza się, zwłaszcza u osób z łagodnym lub niezauważalnym zakażeniem. Przyjmuje się, że u osób, które już wyleczyły się z COVID-19 ryzyko ponownego zachorowania zmniejsza się w pierwszych miesiącach po zakażeniu. 

Objawy

W wariancie Omikron okres inkubacji wynosi średnio 3 dni.

Objawy zakażenia mogą obejmować gorączkę, suchy kaszel, katar i zmęczenie, a także duszności, drapanie w gardle, bóle głowy, kończyn i dreszcze. Często dochodzi do chwilowej utraty węchu lub smaku. U poszczególnych chorych pojawiają się także nudności i biegunka. Czasami pacjenci z COVID-19 mają jedynie bóle brzucha, biegunkę lub nudności z wymiotami. Rzadko występują również zmiany skórne, takie jak pokrzywka.

Zakażenie Omikronem częściej powoduje ból gardła, a rzadziej utratę smaku i zapachu w porównaniu z wcześniejszymi wariantami wirusa. Górna część nosogardzieli jest dotknięta częściej niż płuca.

Przebieg może być bardzo różny: Zdarzają się zarówno przebiegi bezobjawowe, jak i poważne z ciężkim zapaleniem płuc (rzadziej niewydolność płuc, sepsa i niewydolność narządowa). SARS-CoV-2 może zaatakować nie tylko drogi oddechowe, ale w ciężkich przypadkach także inne narządy, takie jak serce, wątroba, mózg i nerki.

Zakażenia Omikronem na ogół mają łagodniejszy przebieg, a ciężkie zdarzają się znacznie rzadziej niż w przypadku wcześniejszych wariantów.

Grupy ryzyka

Ryzyko wystąpienia ciężkiego przebiegu jest większe w następujących grupach osób:

• Osoby starsze (wzrost ryzyka od około 50–60 lat)
• Mężczyźni
• Palacze
• Osoby otyłe i znaczna otyłe
• Osoby z zespołem Downa
• Osoby z określonymi chorobami współistniejącymi
  • serca (np. choroba wieńcowa)
  • płuc (np. przewlekła obturacyjna choroba płuc)
  • nerek – przewlekła choroba nerek i wątroby (zwłaszcza u pacjentów dializowanych)
  • neurologicznymi i psychiatrycznymi (np. demencja)
  • diabetes mellitus (cukrzyca)
  • nowotworowymi
  • z osłabionym układem odpornościowym (np. w wyniku choroby związanej z niedoborem odporności na skutek przyjmowania leków osłabiających obronę immunologiczną, takich jak kortyzon lub leków immunosupresyjnych po przeszczepie narządów).

Ciąża również wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia ciężkiego przebiegu.

Na cięższy przebieg choroby narażeni są ludzie z obszarów ubóstwa i o ciemniejszym kolorze skóry. Badania potwierdzające tę korelację pochodzą ze świata anglosaskiego, gdzie osoby o ciemniejszym kolorze skóry często stanowią biedniejszą grupę społeczną i mają słabsze zdrowie, a zatem częściej cierpią na choroby podstawowe, które zwiększają ryzyko. Nie wiadomo, czy te dane można odnieść 1:1 do Europy i wariantu Omikron.

Dzieci

U dzieci przebieg choroby jest zwykle łagodniejszy i raczej bezobjawowy. Mogą jednak wystąpić również ciężkie postaci choroby, zwłaszcza u niemowląt (poniżej 1 miesiąca życia). Najczęstsze objawy u dzieci to kaszel i gorączka. Dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego występują częściej niż u dorosłych.

Ciąża i połóg

Istnieje zwiększone ryzyko ciężkiego przebiegu choroby.

Zazwyczaj dzieci urodzone przez matki z COVID-19 nie wykazują po urodzeniu żadnych oznak choroby. Możliwe jest przeniesienie choroby z matki na noworodka, dlatego chore lub zakażone kobiety, które niedawno urodziły, powinny nosić maseczkę na twarzy przy kontakcie z dzieckiem, nawet podczas karmienia piersią, a wcześniej powinny myć lub dezynfekować ręce.

Diagnostyka

Co zrobić w przypadku podejrzenia zakażenia?

Jeżeli cierpisz na objawy ze strony układu oddechowego i obawiasz się, że doszło u Ciebie do zakażenia nowym koronawirusem, wykonaj szybki test antygenowy, jeśli to możliwe, i zadzwoń do swojej przychodni, jeżeli wynik jest pozytywny. W przypadku objawów przeziębienia lub innych dolegliwości lekarz pierwszego kontaktu może wystawić zwolnienie z pracy.

Test PCR na zakażenie SARS-CoV-2

Kto powinien poddać się badaniu?

Wymaz powinien być wykonywany tylko u osób z objawami choroby (przez lekarza prowadzącego).

Jak pobiera się wymaz do badania PCR?

Złotym standardem jest test PCR do wykrywania wirusa. Robi się wymaz z nosa lub gardła. Możliwe jest (i często mniej bolesne) samodzielne pobranie wymazu do badania PCR z gardła.

Testy PoC NAT

Diagnostyka PoC (Point of Care) oznacza przeprowadzanie testów laboratoryjnych na miejscu bezpośrednio przy chorym. Podobnie jak testy PCR w laboratorium, bazują one na technice amplifikacji, czyli zwielokrotnienia kwasów nukleinowych. Pozwala to na szybkie potwierdzenie pozytywnych testów antygenowych. Dodatni wynik badania PoC NAT nie musi być potwierdzony testem PCR w laboratorium.

Szybki test antygenowy

Istnieją liczne szybkie testy antygenowe do samodzielnego wykonania. Według niektórych opracowań naukowych testy antygenowe nie wykrywają zakażenia Omikronem tak wiarygodnie jak w przypadku innych wariantów. Inne analizy z kolei nie wykazały gorszej czułości szybkich testów na wariant Omikron. Mamy tu więc do czynienia ze sprzecznymi wynikami. Może się jednak zdarzyć, że test wykaże wynik fałszywie ujemny.

W przypadku pozytywnego wyniku szybkiego testu antygenowego należy konsekwentnie ograniczać kontakty z innymi ludźmi i skontaktować się z lekarzem rodzinnym w celu skonsultowania, czy wynik należy potwierdzić testem PCR.

Wykrywanie przeciwciał

Istnieją również testy, które wykrywają przeciwciała przeciwko SARS-CoV-2. Nie nadają się one jednak do ustalenia ostrego zakażenia w trakcie choroby, ponieważ przeciwciała powstają dopiero po upływie kilku dni do kilku tygodni od wystąpienia objawów. Ale wynik nie daje pewności, czy ktoś jest już odporny na wirusa. Badanie przeciwciał przed szczepieniem przypominającym nie jest wymagane. 

Diagnostyka obrazowa

W badaniu tomografii komputerowej (TK) z mniejszą dawką promieniowania (TK niskodawkowa) można z dużą pewnością stwierdzić lub wykluczyć zajęcie płuc u chorych z silnym kaszlem lub dusznością. W pewnych okolicznościach uzasadniona może być również ultrasonografia płuc (USG). Z kolei konwencjonalne badanie rentgenowskie płuc jest mniej wiarygodne niż tomografia komputerowa.

Leczenie

Leki

Leczenie w domu

Osoby z łagodnymi objawami przeziębienia mogą leczyć się same w domu i przyjmować jedynie leki łagodzące dolegliwości, np. obniżające gorączkę. U osób starszych zamiast ibuprofenu w tym celu należy stosować paracetamol.

Leczenie ambulatoryjne w przypadku ryzyka ciężkiego przebiegu choroby

Terapia skojarzona nirmatrelviru z rytonawirem (Paxlovid) jest zalecana przez WHO w ciągu 5 dni od początku choroby u osób nie będących w ciężkim stanie, u których istnieje wysokie ryzyko hospitalizacji. Ta terapia może jednak prowadzić do bardzo poważnych interakcji z innymi lekami. Dlatego ważne jest, aby poinformować lekarza o zażywanych lekach.

U osób nieszczepionych, zagrożonych ciężkim przebiegiem, można zastosować lek przeciwwirusowy remdesivir. Leczenie to powinno być prowadzone w wyspecjalizowanych ośrodkach (przychodniach, gabinetach specjalistycznych) lub w klinice.

Ponadto, u osób starszych lub z chorobami współistniejącymi i ograniczeniem ruchowym, u których istnieje wysokie ryzykom ciężkiego przebiegu COVID-19, można zastosować zastrzyki z heparyny (heparyna drobnocząsteczkowa), aby zapobiec zakrzepom krwi w nogach (zakrzepica).

Nie ma dowodów na skuteczność witamin D i C. Osoby starsze, zwłaszcza pensjonariusze ośrodków dla seniorów, powinny mieć zawsze zapewnione odpowiednie stężenie witaminy D.

Leczenie w klinice

Pacjenci z ciężkimi objawami otrzymają w szpitalu odpowiednią ilość płynów, w razie potrzeby wspomaganie oddychania oraz inne rodzaje wsparcia zależnie od objawów lub leczonych powikłań.

Dane z badań wskazują, że zastosowanie deksametazonu, leku podobnego do kortyzonu, zmniejsza śmiertelność u krytycznie chorych pacjentów z COVID-19. Zalecany jest w leczeniu ciężko chorych osób, które potrzebują wspomagania oddychania. Obecnie dostępne są inne leki, które mają potwierdzony wpływ na zmniejszenie śmiertelności na skutek COVID-19: antagoniści receptora interleukiny-6, baricytynib i środki przeciwzakrzepowe.

Co zrobić w przypadku zakażenia wirusem SARS-CoV-2?

W większości przypadków COVID-19 można wyleczyć w domu. Zazwyczaj objawy przypominają inne wirusowe zakażenia górnych dróg oddechowych (zwykłe przeziębienie) lub łagodne zakażenie przewodu pokarmowego. Nie ma też na to specjalnych leków. Należy odizolować się w domu na co najmniej 5 dni. Samoizolację można zakończyć najwcześniej po 48 godzinach od ustąpienia objawów.

Trzeba odpoczywać i pić wystarczająco dużo płynów. W przypadku gorączki można przyjąć paracetamol (zalecany dla osób starszych) lub ibuprofen. Na katar warto zastosować sól fizjologiczną lub spray'e do nosa, które mają kojące działanie.

Jeśli jesteś w grupie podwyższego ryzyka wystąpienia ciężkiej postaci choroby, na przykład z powodu niedoboru odporności, zaawansowanego wieku, poważnej nadwagi lub chorób towarzyszących, skontaktuj się ze swoim lekarzem rodzinnym, aby sprawdzić, czy konieczne jest wczesne leczenie lekiem przeciwwirusowym. Jednak w przypadku, gdy jesteś w grupie podwyższego ryzyka, ale po otrzymaniu pełnego szczepienia, zostanie dokładnie ocenione, czy wymagasz podania leku we wczesnym stadium.

Ważne jest, aby w przypadku nasilenia się objawów, np. duszności lub wzrostu gorączki, skontaktować się z lekarzem rodzinnym lub wezwać lekarza dyżurującego, a przy ciężkiej duszności zadzwonić po pogotowie ratunkowe.

W czasie choroby należy unikać kontaktu z innymi, nawet we własnym gospodarstwie domowym, dobrze wietrzyć pomieszczenia i w miarę możliwości spożywać posiłki i spać osobno. W przypadku kontaktu z innymi domownikami, którzy jeszcze nie zachorowali, Ty i wszystkie obecne osoby powinny zakładać maseczkę medyczną i zachowywać dystans 1,5 m w tym samym pomieszczeniu.

Zużyte chusteczki i inne odpady należy najpierw wyrzucić do osobnego pojemnika z pokrywą w pokoju chorego, a następnie jego zawartość wyrzucić w zawiązanym worku na śmieci do odpadów domowych.

Zapobieganie

Jakie środki mogę podjąć, aby chronić siebie i innych?

Sposób postępowania:

• W przypadku wystąpienia objawów ostrego zakażenia układu oddechowego należy pozostać w domu i ograniczyć kontakty, a jeśli to nie jest możliwe, zakładać maseczkę.
• Należy się upewnić, że przyjęta została pełna dawka szczepienia przeciwko COVID-19 i grypie
• Jeśli w pomieszczeniu przebywa wiele osób, zwłaszcza gdy nie można zachować dystansu, należy nosić maseczkę.
• Ważne jest regularne wietrzenie pomieszczeń

Szczepienie przeciwko COVID-19

Informacje ogólne

• Zatwierdzonych i dostępnych jest kilka skutecznych szczepionek przeciwko COVID-19.
• Dowiedz się o terminach szczepień u swojego lekarza rodzinnego.

Szczepienia u kobiet w ciąży

Szczepienie przeciwko COVID-19 dwiema dawkami szczepionki mRNA jest zalecane dla ciężarnych kobiet od drugiego trymestru ciąży oraz dla kobiet karmiących piersią.

Szczepienie u osób z osłabionym układem odpornościowym

U osób z osłabionym układem odpornościowym, np. w trakcie chemioterapii lub leczenia immunosupresyjnego, szczepienie może mieć mniejszą skuteczność. Konieczne może być podanie szczepionki i dawki przypominającej w krótszych odstępach czasu. Jeśli masz osłabiony układ odpornościowy lub przyjmujesz leki obniżające odporność, skonsultuj się z lekarzem rodzinnym. Osoby z otoczenia osób z osłabionym układem odpornościowym powinny być w pełni zaszczepione.

Szczepienia dla ozdrowieńców

Osoby, które nie zostały zaszczepione lub przyjęły niepełne szczepienie i przechorowały raz lub kilkakrotnie COVID-19, powinny przyjąć przypominające dawki szczepionki. Taka sytuacja wymaga konsultacji z lekarzem rodzinnym.

W przypadku osób bez choroby podstawowej i w wieku poniżej 60 lat, które przeszły już trzy lub cztery zdarzenia immunologiczne (tj. choroby lub szczepienia, w tym co najmniej jedną dawkę szczepienia), nie zaleca się na razie kolejnych szczepień przypominających. Na przykład, jeśli otrzymają pierwszą serię dwóch dawek szczepionki i dawki przypominającej, a następnie zachorują na COVID-19, nie potrzebują kolejnego szczepienia przypominającego. Dotyczy to również sytuacji, w której dane osoby chorowały już dwa lub trzy razy na COVID-19 i otrzymały tylko jedno szczepienie.

Ogólne działania niepożądane szczepionek

W przypadku wszystkich zalecanych szczepionek zgłaszano działania niepożądane, takie jak ból i obrzęk w miejscu wstrzyknięcia, stan podgorączkowy, ból głowy, złe samopoczucie, które są typową reakcją po zaszczepieniu. W celu złagodzenia tych objawów można zażyć paracetamol 500 mg lub ibuprofen 400 mg. Nie zaleca się przyjmowania tych leków przed szczepieniem.

Skuteczność szczepień wobec wariantu Omikron

Ostatnie badania pokazują, że już po 15 tygodniach od szczepienia podstawowego nie ma wystarczającej ochrony przed zakażeniem Omikronem. Dawka przypominająca może zapewnić dobrą ochronę przed ciężkim przebiegiem wariantu Omikron.

Kto powinien przejść kwarantannę?

Nie ma już oficjalnie nakazanej kwarantanny dla osób, które miały kontakt z zakażonym. Osoby kontaktujące się z zakażonymi (np. w gospodarstwie domowym lub w szkole) bezwzględnie powinny zdecydować się na ograniczenie kontaktów z otoczeniem na 5 dni, szczególnie w przypadku grup ryzyka ciężkiego przebiegu choroby. Ponadto zaleca się codzienne samodzielne wykonywanie badań szybkim testem antygenowym.

Kto powinien się izolować?

Osoby chore, u których potwierdzono zakażenie nowym wariantem koronawirusa, powinny się odizolować, aby zmniejszyć ryzyko zakażenia innych.

Jeśli wynik testu był dodatni, izolacja powinna trwać 5 dni. Zdecydowanie zaleca się regularne samodzielne wykonywanie szybkich testów antygenowych, począwszy od 5 dnia choroby. Do momentu uzyskania negatywnego wyniku testu, należy przebywać w izolacji.

Przebieg i rokowanie

Zakażenia wariantami Omikronu są znacznie łagodniejsze niż zakażenia wcześniejszymi wariantami wirusa. Znacznie mniej osób wymaga hospitalizacji lub intensywnej terapii.

W przypadku COVID-19 dane dotyczące śmiertelności nie są dokładnie znane, ponieważ nie wiemy, ile zakażonych osób jest bezobjawowa. Jednak śmiertelność na skutek zakażenia wariantem Omikron jest znacząco niższa niż w przypadku wcześniejszych wariantów SARS-CoV-2.

Z dotychczasowych doświadczeń wynika jednak, że choroba dotyka przede wszystkim osoby po 65, a zwłaszcza po 80 roku życia lub osoby z chorobami przewlekłymi. Śmiertelność w tych grupach jest wyższa.

Powikłania

Ciężki przebieg

Zakażenie wirusem SARS-CoV-2 u niewielkiego odsetka osób dotkniętych chorobą może prowadzić do powikłań na skutek zatrucia krwi, zapalenia płuc, niewydolności płuc, zakrzepów krwi (zakrzepica i zatorowość płucna), uszkodzenia serca lub niewydolności nerek. Zwiększa się ryzyko powikłań ciąży.

Wieloukładowy zespół zapalny

Przypadki wieloukładowego zespołu zapalnego u dzieci odnotowano w krajach o wysokim wskaźniku zachorowań. Choroba ta znana jest jako (Multisystem Inflammatory Syndrome in Children). Ogólnie jest bardzo rzadka, a jeszcze rzadziej występuje w zakażeniach wariantem Omikron oraz u dzieci zaszczepionych. 

Zapalenie mięśnia sercowego

SARS-CoC-2, podobnie jak wiele wirusów, może powodować zapalenie mięśnia sercowego. Jeśli pacjent chory na COVID-19 wyzdrowiał, powinien zasięgnąć porady lekarza rodzinnego przed wznowieniem aktywności fizycznej lub uprawiania sportu wyczynowego.

Post COVID / Long COVID

Osoby, które miały ciężki przebieg COVID-19 mogą odczuwać objawy jeszcze przez długi czas po wyzdrowieniu. Dolegliwości trwające dłużej niż 4 tygodnie od zakażenia określa się jako long COVID. Natomiast objawy trwające dłużej niż 12 tygodni nazywane są post COVID.

Długi czas powrotu do zdrowia jest typowy także dla innych zakażeń wirusowych. Zwłaszcza po ciężkiej chorobie płuc lub leczeniu na oddziale intensywnej terapii długi czas rekonwalescencji nie jest rzadkością.

Do objawów long COVID należą m.in.: zmęczenie, niska odporność fizyczna, osłabienie mięśni, bóle głowy, zaburzenia snu, wypadanie włosów, lęk/depresja i problemy z koncentracją (tzw. mgła mózgowa). Mogą również wystąpić gorączka, kaszel, wysypka skórna, duszność przy wysiłku, ucisk w klatce piersiowej, zawroty głowy i inne dolegliwości. U niektórych osób występuje zwiększone ryzyko udaru mózgu, chorób serca, cukrzycy, zaburzeń psychicznych i upośledzenia czynności płuc.

Obecnie nie ma wiarygodnych danych, jaki jest odsetek osób, które po przejściu choroby odczuwają jej długotrwałe konsekwencje. 6% wyleczonych z COVID-19 szuka pomocy medycznej. Long/post COVID jest znacznie rzadszy u dzieci niż u dorosłych.

Nie ma specjalnych testów ani metod badania, które wykrywają post/long Covid. Aby jednak wykluczyć inne choroby, można zmierzyć ciśnienie tętnicze, puls, temperaturę ciała, częstość oddechów i nasycenie krwi tlenem. Ponadto można zlecić proste badania krwi, takie jak morfologia, markery stanu zapalnego, profil nerkowy, parametry tarczycy, próby wątrobowe oraz badanie moczu. Jeśli nic nie wskazuje na poważną chorobę, lekarz rodzinny w większości przypadków najpierw obserwuje, jak rozwijają się dolegliwości.

Nie ma specjalnego leczenia. Terapia jest ukierunkowana na objawy.

Dodatkowe informacje

• Wieloukładowy zespół zapalny u dzieci (MIS-C)
• Zapalenie płuc
• Grypa
• Przeziębienie / zakażenia grypopodobne
• Koronawirus SARS-CoV-2 (COVID-19), choroba układu oddechowego – informacje dla personelu medycznego

Autor

• Dr n. med. Marlies Karsch-Völk, specjalistka ds. medycyny ogólnej, Monachium