Czym jest ból kilku stawów?

Każdy staw składa się z kości, chrząstek i leżącej po zewnętrznej stronie torebki stawowej. Wewnątrz stawu znajduje się płyn stawowy zwany mazią stawową. Wokół stawu znajdują się więzadła, ścięgna i mięśnie. Jeśli ból występuje w 2–4 stawach jednocześnie, mówi się o oligoartropatii, a jeśli dotyczy pięciu lub więcej stawów – o poliartropatii. Ból może być ostry lub utrzymywać się wiele miesięcy.

Ból kilku stawów może różnorodne przyczyny – zapalne i niezapalne. Ponieważ objawy różnią się w zależności od choroby podstawowej, poza bólem może występować też obrzęk, wzmożone ucieplenie, zaczerwienienie i ograniczenie ruchomości. Objawami ogólnoustrojowymi może natomiast być gorączka, zmęczenie i wyczerpanie.

Zapalenie stawów w terminologii medycznej to z języka angielskiego arthritis. Artroza natomiast oznacza zmiany w stawie spowodowane zużyciem (zwyrodnieniem) i nie mające przyczyny zapalnej.  

Co może być przyczyną?

Najczęstsze przyczyny

• Dna moczanowa (łac. arthritis urica)
  • Podagra to stan zapalny stawów spowodowany wzrostem poziomu kwasu moczowego w osoczu krwi, czego następstwem jest odkładanie się kryształów tego związku w stawach.
  • Choroba występuje najczęściej u mężczyzn w średnim wieku. Pomiędzy atakami najczęściej mają miejsce długie okresy bezobjawowe.
  • Stan zapalny często dotyka stawów palucha stopy. Zapalenie może jednak wystąpić także w innych stawach, na przykład w stawie skokowym, kolanowym, w palcach rąk i łokciach.
  • W napadzie dny moczanowej dolegliwości osiągają swoje maksimum po kilku godzinach. Obciążanie zajętego stawu jest wtedy prawie niemożliwe, nawet najmniejszy dotyk sprawia ból. Zajęty staw jest obrzęknięty, zaczerwieniony i ocieplony.
• Reaktywne zapalenie stawów
  • Choroba pojawia się zazwyczaj po zakażeniu dróg moczowych lub jelit.
  • W reaktywnym zapaleniu stawów często zajęty jest staw kolanowy, ale choroba może dotyczyć też kilku stawów jednocześnie. Zajęty staw cechuje się obrzękiem, zaczerwienieniem, wzmożonym ociepleniem, bólem i ograniczoną ruchomością.
• Łuszczycowe zapalenie stawów
  • W przypadku tej choroby u 80% pacjentów zapalenie stawów poprzedzone jest łuszczycą.
  • Często dochodzi do asymetrycznego zapalenia kilku stawów, gdzie zajęta jest tylko jedna strona ciała. Zazwyczaj zapaleniu ulega pojedynczy palec ręki lub stopy.
• Reumatoidalne zapalenie stawów
  • Jest to przewlekła choroba autoimmunologiczna, która dotyka głównie małych stawów palców rąk i nóg.
  • Występuje 3 razy częściej u kobiet niż u mężczyzn.
  • U kobiet choroba rozpoznawana jest najczęściej w wieku 55–65 lat, u mężczyzn zwykle 10 lat później.
  • Typowe objawy to ból, symetryczny obrzęk kilku stawów oraz sztywność poranna utrzymująca się powyżej 60 minut.
• Rodzinna gorączka śródziemnomorska
  • Jest to choroba dziedziczna, występująca najczęściej u ludzi pochodzących ze wschodnich rejonów Morza Śródziemnego.
  • Typowe są napady gorączki trwające 1–3 dni, którym towarzyszy ból brzucha, po nich następują fazy bezobjawowe. Odstępy pomiędzy rzutami mogą wynosić od 1 tygodnia do kilku miesięcy.

Rzadkie przyczyny

• Sarkoidoza
  • Jest to choroba, która dotyczy wielu układów narządów.
  • Może mieć charakter ostry lub przewlekły, często rozpoczyna się między 20. a 40. rokiem życia.
  • Mogą towarzyszyć jej zmęczenie, gorączka, trudny do wyjaśnienia, przedłużający się kaszel oraz duszności.
  • W ostrym przebiegu głównymi objawami są: gorączka, dolegliwości w stawach (głównie skokowych) oraz czerwone, bolesne guzki w podskórnej tkance tłuszczowej (rumień guzowaty).
  • W 90% przypadków zajęte są płuca, choroba może dotyczyć także skóry, oczu, stawów, nerwów, wątroby, nerek i serca.
• Borelioza z Lyme
  • Zapalenie stawów może w przypadku tej choroby rozwinąć się jako opóźniona reakcja po ukąszeniu kleszcza. Zajęty jest zazwyczaj tylko jeden większy staw (np. staw kolanowy).
  • Wcześniej może wystąpić swoista kolista lub owalna wysypka skórna (rumień wędrujący), a także szereg innych objawów w innych narządach w zależności od etapu choroby. Objawy są zwykle wielopostaciowe i obejmują w szczególności skórę, układ nerwowy, stawy i serce.
  • Pełnoobjawowe zakażenie występuje tylko u około 1% osób ukąszonych przez kleszcza.
• Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów (reumatyczna choroba dzieci, zapalenie stawów u dzieci)
  
  • Choroba rozpoczyna się przed 16. rokiem życia, cechuje się uporczywym zapaleniem jednego lub większej liczby stawów (po wykluczeniu innych przyczyn), utrzymującym się ponad 6 tygodni.
  • Objawy mogą rozwijać się powoli. Ogólne objawy tej choroby to zmęczenie, gorączka i wysypka skórna. Często występuje sztywność poranna i ospałość, ból natomiast jest zazwyczaj mniej dokuczliwy.
• Toczeń rumieniowaty układowy (SLE)
  • Jest to choroba autoimmunologiczna, która dotyka zazwyczaj wiele układów narządów. Dolegliwości są często nieswoiste i występują naprzemiennie. Należą do nich bóle stawów, rumień nad policzkami i nosem mający najczęściej kształt skrzydeł motyla oraz objawy neurologiczne.
  • Choroba występuje najczęściej u kobiet w młodym i średnim wieku.

Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa

 (choroba Bechterewa)
• Dokładna przyczyna tej choroby nie jest na razie znana. U 90–95% chorych obecny jest antygen zgodności tkankowej HLA-B27. U podatnych pacjentów chorobę wywołuje najprawdopodobniej nieznany czynnik środowiskowy.
• Zazwyczaj występuje nisko umiejscowiony, przewlekły ból dolnej części pleców oraz sztywność poranna. Na początku choroby objawy kliniczne są mało wyraziste. W dalszym przebiegu może dojść do usztywnienia kręgosłupa.
• Choroba Behçeta
  • Jest to choroba wielonarządowa, której w większości przypadków towarzyszy zapalenie naczyń (łac. vasculitis).
  • Objawy są wielorakie, manifestują się w postaci np. aft na błonach śluzowych, bolesnych guzków w podskórnej tkance tłuszczowej (rumień guzowaty) i zapalenia stawów. Dotknięte mogą być w różnym stopniu także oczy, serce i naczynia, nerki, przewód pokarmowy, płuca, układ moczowy i ośrodkowy układ nerwowy.
• Hemochromatoza
  • Jest to choroba dziedziczna, w której dochodzi do nadmiernego gromadzenia żelaza w organizmie.
  • Najczęściej dotyka wątroby, trzustki, stawów, serca, przysadki mózgowej (łac. hypophysis), jajników i jąder.
• Rzeżączkowe zapalenie stawów
  • W przebiegu rzeżączki – choroby przenoszonej drogą płciową – może wystąpić zapalenie stawów.
  • Zapalenia mogą „wędrować“ i dotyczyć różnych stawów.
• Gorączka reumatyczna
  • Gorączka reumatyczna może wystąpić jako powikłanie po zakażeniu paciorkowcami grupy A dróg oddechowych (np. zapaleniu migdałków), zwykle około 2–3 tygodni po zakażeniu. Objawy to ogólne osłabienie, bolesne zapalenie stawów, zmiany skórne i mimowolne, nagłe ruchy (tzw. pląsawica mała).
  • W zachodnich krajach uprzemysłowionych choroba występuje aktualnie bardzo rzadko.
• Amyloidoza
  • W tej chorobie bóle stawów i dysfunkcje narządów powodują złogi nierozpuszczalnych kompleksów białkowych (amyloidów).

Kiedy należy zasięgnąć porady lekarskiej?

To zależy od stopnia nasilenia bólu stawów. Jeśli ból pojawia się nagle i towarzyszy mu zaczerwienienie, obrzęk, uczucie zmęczenia oraz gorączka, należy zgłosić się do lekarza. Również dłużej utrzymujący się ból stawów powinien być skonsultowany z lekarzem.

Badania

Wywiad lekarski

Wobec wielu możliwych przyczyn bólu stawów, lekarz najpierw zada Ci kilka pytań, na przykład:

• Od jak dawna występuje choroba?
• Które stawy są dotknięte chorobą?
• Jak zaczęła się choroba (nagle, stopniowo)?
• Czy podobne dolegliwości występowały już wcześniej?
• Czy w przeszłości doznał/a Pan/i urazu aktualnie zajętego stawu?
• Czy w pana/Pani rodzinie występują choroby stawów?
• Czy stawy są obrzęknięte?
• Czy ból wędruje od jednego stawu do drugiego?
• Czy występuje sztywność stawów?
• Czy ból występuje w nocy? Czy występuje w spoczynku?
• Czy stwierdzono inne choroby przewlekłe?
• Czy Pan/Pani ogólne samopoczucie jest złe?
• Czy występuje lub występowała niedawno wysypka?
• Czy ostatnio gdzieś Pan/i podróżował/a?
• Czy chorował/a Pan/i niedawno na chorobę zakaźną?
• Czy możliwa jest choroba przenoszona drogą płciową?

Badanie lekarskie

Lekarz szczegółowo zbada bolące stawy. Zwróci uwagę na ewentualny obrzęk, zaczerwienienie, miejscowe ocieplenie i ograniczenie ruchomości. W razie konkretnych podejrzeń zbada też skórę i inne narządy. Przy zapaleniu stawów przydatne może być wykonanie badania krwi.

Skierowanie do specjalisty

W zależności od podejrzewanego rozpoznania lekarz wystawi skierowanie do odpowiedniego specjalisty w celu dalszego wyjaśnienia przyczyn objawów. Tam mogą okazać się konieczne dodatkowe badania, takie jak zdjęcia rentgenowskie, badania ultrasonograficzne lub rezonans magnetyczny. Jeśli istnieje podejrzenie zapalenia stawu wywołanego przez bakterie, konieczna może być również punkcja stawu i pobranie próbki płynu stawowego.

Skierowanie do szpitala

W niektórych przypadkach niezbędna jest hospitalizacja, zwłaszcza kiedy występują cechy zapalenia ropnego, gorączka lub uszkodzenie nerwów.

Leczenie

Leczenie uzależnione jest od przyczyny choroby stawu. Jeśli nie ma podejrzenia w kierunku ewentualnej choroby podstawowej (będącej przyczyną), można zastosować terapię przeciwzapalnymi lekami przeciwbólowymi (np. ibuprofenem) przez 3–7 dni. 

Dodatkowe informacje

• Ból kilku stawów – Informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Anna Zwierzchowska, lekarz, Kraków (recenzent)
• Susanna Allahwerde, lekarz rodzinny, Berlin