Co to jest trądzik?

Definicja

Trądzik (pryszcze, zaskórniki) to przewlekły stan zapalny spowodowany obecnością ropotwórczych bakterii, który atakuje gruczoły łojowe oraz cebulki włosów na twarzy i w górnej części ciała. Stopień nasilenia choroby może być bardzo różny.

Trądzik nie jest groźną chorobą, ale może powodować problemy natury psychologicznej ze względu na nieestetyczne zmiany skórne. Istnieje związek między nasileniem trądziku a niską samooceną, fobią społeczną, lękiem oraz depresją, co może prowadzić do absencji w szkole i w pracy. Skuteczne leczenie znacząco poprawia samopoczucie psychiczne.

Objawy

Zmiany skórne występują najczęściej na twarzy, szyi, w górnej części klatki piersiowej, na plecach i ramionach.

Zaskórniki mogą pojawiać się jako małe białe punkciki, które nie są objęte stanem zapalnym. Wynikają z nadprodukcji tłuszczu przez gruczoły łojowe. Zaskórniki mogą mieć również postać ciemnych punkcików, co jest wynikiem utlenienia masy rogowo-łojowej. Kiedy zaskórniki ulegają zakażeniu, zamieniają się w zaognione, czerwone grudki. Mogą one urosnąć i utworzyć małe, wypełnione ropą pęcherze. Czasami zmiany skórne pozostawiają blizny.

Trądzik jest klasyfikowany na podstawie wzrastającego nasilenia:

• Trądzik powierzchniowy, charakteryzujący się zaskórnikami
• Trądzik charakteryzujący się małymi, czerwonymi lub wrażliwymi na dotyk guzkami, czasami z krostami ropnymi
• Trądzik charakteryzujący się większymi ogniskami ropnymi, które często pozostawiają nieestetyczne blizny.

Przyczyny

Skóra w przekroju. 1. Łodyga włosa, 2. Naskórek, 3. Tkanka podskórna 4. Głębokie warstwy skóry, 5. Gruczoł łojowy, 6. Gruczoł potowy, 7. Komórki tłuszczowe, 8. Naczynia krwionośne

Dokładne przyczyny rozwoju trądziku do dziś nie są do końca jasne. Pod uwagę branych jest wiele różnych przyczyn, które odgrywają rolę w rozwoju charakterystycznych dla trądziku zaskórników i pryszczy.

Mieszki włosowe połączone są z gruczołami łojowymi. Łój służy do utrzymania elastyczności oraz ochrony skóry i włosów. Pod wpływem hormonów gruczoły łojowe przy mieszku włosowym wydzielają więcej łoju i wokół ujścia tworzy się zgrubienie na skórze. W wyniku zwężenia ujścia mieszek włosowy ulega rozszerzeniu, a w nim gromadzi się łój i martwe komórki naskórka. W ten sposób tworzą się zaskórniki.

Bakterią występującą zwykle na skórze w mieszkach włosowych jest Propionibacterium acnes. Bakteria ta żywi się rozkładającą materią organiczną, czyli np. sebum. Dochodzi przy tym do uwalniania pewnych substancji, które mogą prowadzić do miejscowych podrażnień i stanów zapalnych oraz wywoływać zmiany skórne typowe dla trądziku.

Czynniki ryzyka

• Powstawanie trądziku wydaje się być również dziedziczne i wiązać się ze zwiększoną wrażliwością organizmu na własne hormony płciowe.
• Niektóre leki, a także hormony i preparaty dopingujące powodujące przyrost masy mięśniowej mogą wywołać trądzik.
• Trądzik może być również spowodowany uciskiem i pocieraniem skóry, a także kosmetykami. Dotykanie i wyciskanie pryszczy może pogorszyć łagodny trądzik.
• To, w jakim stopniu dieta ma wpływ na rozwój trądziku, wymaga jeszcze dalszych badań. Istnieją dowody na to, że dieta bogata w cukier i szybko rozkładające się węglowodany oraz tłuszcze nasycone może pogorszyć stan trądziku. Rolę mogą odgrywać również produkty mleczne.
• U dorosłych kobiet trądzik może być spowodowany zespołem policystycznych jajników lub innymi zaburzeniami hormonalnymi.

Częstość występowania

• Trądzik występuje u prawie wszystkich nastolatków, głównie w okresie dojrzewania.
• U płci męskiej występuje on częściej i zwykle ma cięższy przebieg niż u płci żeńskiej.

Badania

• W badaniu lekarskim widoczne są typowe zmiany skórne z zaskórnikami i grudkami.
• Ocenia się również stopień nasilenia trądziku.
• Dalsze badania nie są konieczne.

Leczenie

Terapia zależy od rodzaju trądziku, jego nasilenia, wieku pacjenta, a także rodzaju skóry i wszelkich okoliczności towarzyszących, takich jak ciąża czy zamiar zajścia w ciążę.

Efekt leczenia często staje się widoczny dopiero po 4-6 tygodniach.

Leczenie miejscowe

• W przypadku łagodniejszych postaci trądziku zaleca się leczenie miejscowe nadtlenkiem benzoilu w postaci żelu lub kremu.
• Substancja czynna może być łączona z adapalenem (retinoidem) lub klindamycyną (antybiotykiem).
• Nadtlenek benzoilu ma działanie wybielające, dlatego podczas stosowania go wieczorem na poduszkę należy położyć ręcznik.

Antybiotyki

• Jeśli leczenie miejscowe nie jest wystarczające, można zastosować antybiotyki doustnie.
• Preferuje się stosowanie limecykliny (w ciąży erytromycyny) przez maksymalnie 3 miesiące.
• Przy długotrwałym stosowaniu oporne drobnoustroje mogą się namnażać i prowadzić do zapalenia mieszków włosowych.

Izotretynoina

• Izotretynoina to tzw. retinoid (pochodna witaminy A), która jest bardzo skuteczna w leczeniu ciężkiego trądziku.
• Ze względu na ryzyko wystąpienia działań niepożądanych przepisywanie doustnej izotretynoiny powinno być dobrze przemyślane.
• Retinoidów nie wolno stosować u kobiet w wieku rozrodczym, które nie stosują skutecznej antykoncepcji oraz w okresie ciąży i karmienia piersią, gdyż mogą one prowadzić do wad rozwojowych dziecka.

Hormonalne środki antykoncepcyjne

• Niektórym kobietom pomaga stosowanie niektórych doustnych środków antykoncepcyjnych ("pigułki"), które mają korzystny wpływ na trądzik.
• Z racji tego, źe pigułki te mogą mieć również wiele skutków ubocznych (do których należy przede wszystkim zakrzepica żył), należy dokładnie rozważyć, czy ich przyjmowanie jest uzasadnione.
• Dziewczętom i kobietom można je przepisać w leczeniu trądziku tylko wtedy, gdy chcą jednocześnie stosować antykoncepcję i gdy inne terapie trądziku (miejscowa lub doustna antybiotykoterapia) nie były skuteczne.

Dalsze metody leczenia

• W przypadku blizn po trądziku skuteczne mogą być zabiegi kosmetyczne z wykorzystaniem mikrodermabrazji, krioterapii, zastrzyków glikokortykosteroidowych lub zabiegów laserowych. Informacji na ten temat może udzielić dermatolog.
• Spowodowana przez trądzik obniżona samoocena, a także depresja i lęk mogą być leczone przez psychologa/psychiatrę.

Co można zrobić we własnym zakresie?

• Twarz należy myć rano i wieczorem wodą oraz bezpiecznym dla skóry środkiem oczyszczającym (o wartości pH ok. 6,5).
• Nie należy wyciskać ani drapać pryszczy, gdyż może to pogłębić stan zapalny i doprowadzić do powstania blizn.
• Zaskórniki należy usuwać bardzo ostrożnie. Pomóc w tym może doświadczona kosmetyczka lub dermatolog.
• Naturalne słońce może czasem nieco poprawić stan trądzikowej skóry.
• W przypadku skóry tłustej należy unikać tłustych produktów do pielęgnacji, ponieważ mogą one zatykać ujścia gruczołów łojowych.
• Można spróbować zmienić swoją dietę. Szybko rozkładające się węglowodany, takie jak słodycze, a także nasycone kwasy tłuszczowe (np. w produktach typu "fast food") i ewentualnie także nabiał, wydają się sprzyjać rozwojowi trądziku. Nienasycone kwasy tłuszczowe (zawarte np. w rybach) mogą mieć działanie zapobiegawcze.

Rokowanie

Trądzik pojawia się zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet w okolicach okresu dojrzewania i w większości przypadków ustaje pod koniec tego okresu. W 10% przypadków choroba utrzymuje się po 25. roku życia.

Po ustąpieniu stanu zapalnego mogą pozostać blizny lub zmiany pigmentacyjne. W pojedynczych przypadkach na skórze mogą tworzyć się ropne rany (ropnie).

Dodatkowe informacje

• Trądzik – informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden
• Caroline Beier, specjalista w dziedzinie medycyny ogólnej, Hamburg
• Aleksandra Kucharska-Janik, lekarz rezydent, Oddział Okulistyczny MSSW (edytor)