Co to jest paluch koślawy?
Paluch koślawy oznacza skrzywienie dużego palca stopy, który jest pochylony w kierunku małego palca i zwykle jest również nieco obrócony do wewnątrz. Kość stopy przed paluchem przesuwa się w kierunku drugiej stopy, tj. do środka. Wielu pacjentów (lecz nie wszyscy), którzy cierpią na tę chorobę, odczuwa dyskomfort i ból w stawie śródstopno-paliczkowym. Staw często puchnie i wyraźnie wystaje po wewnętrznej stronie stopy. Skóra w tym miejscu jest często zaczerwieniona, nieco stwardniała wskutek ucisku butów i wrażliwa na ucisk.
Paluch koślawy to bardzo powszechne schorzenie stóp, które występuje znacznie częściej u kobiet niż u mężczyzn. Prawie jedna czwarta młodszych kobiet i około jedna trzecia kobiet w wieku powyżej 65 lat odczuwa bolesność przy ucisku. Zmiany w stopie mogą utrudniać znalezienie odpowiedniego obuwia.
Przyczyny
Różne nieprawidłowe ustawienia stóp (np. płaskostopie poprzeczne i stopa wydrążona) mogą predysponować do wystąpienia schorzenia. Pewną rolę odgrywa również dziedziczność. Brak równowagi lub dysfunkcja różnych mięśni stopy mogą przyczynić się do zmiany w obrębie palucha. Proces ten jest nasilany przez częste noszenie ciasnych butów, zwłaszcza spiczastych butów na wysokich obcasach, które zmuszają przodostopie do nienaturalnej pozycji. Może to również wyjaśniać, dlaczego paluch koślawy występuje znacznie częściej u kobiet niż u mężczyzn. Jednak ostatnie badania pokazują, że nie ma jednoznacznego związku między butami na wysokim obcasie a występowaniem palucha koślawego.
Jednak paluch koślawy może również rozwinąć się po urazach, zaburzeniach stawów lub chorobach nerwów w okolicy stopy.
Początkowy paluch koślawy może z czasem stać się bolesny, gdy stan się rozwija lub pogarsza. Jednak nie wszyscy odczuwają ból; nawet jeśli paluch jest wyraźnie krzywy, niektórzy ludzie nie odczuwają bólu. Nie zaleca się wykonywania operacji profilaktycznych (tj. u pacjentów bez objawów), ponieważ wiele osób byłoby wówczas niepotrzebnie operowanych.
Diagnostyka
Rozpoznanie ustala się na podstawie dokładnego wywiadu chorobowego, typowych wyników badań i starannego badania stopy (stopnia deformacji, ruchomości, wzorca chodu) przez lekarza rodzinnego lub ortopedę. Badanie rentgenowskie może wykluczyć zapalenie stawu i wykryć wszelkie zjawiska zwyrodnieniowe w stawie śródstopno-paliczkowym palucha. Zwykle zdjęcie rentgenowskie nie jest wymagane do rozpoznania, ale może być przydatne lekarzom operującym podczas przygotowań do operacji.
Paluch jest obrócony na zewnątrz o 15–20 stopni (koślawość). Jeśli pozycja koślawości przekracza 20 stopni, trakcja paliczka wewnętrznego (paliczka bliższego) palucha przez ścięgna zginaczy i prostowników prowadzi do jeszcze większego skrzywienia (koślawości). Staw śródstopno-paliczkowy jest przesunięty w bok, co powoduje, że ucisk butów przewlekle podrażnia skórę po stronie tego stawu. Skóra jest zaczerwieniona, stwardniała i tkliwa. Z biegiem czasu w tym miejscu stawu śródstopno-paliczkowego często tworzy się wyrostek kostny (wyrośl kostna), co dodatkowo zwiększa dolegliwości związane z uciskiem. „Migracja” palucha wpływa również na sąsiednie palce, które mogą przyjąć mniej lub bardziej wyraźną pozycję palca młotkowatego stopy (lub też pozycję palca szponiastego). W tym obrazie klinicznym paluch bardzo ciasno przylega do drugiego palca stopy, a nawet krzyżuje się z nim.
Z powodu deformacji pacjenci odczuwają ból od umiarkowanego do silnego w przodostopiu i/lub szczególnie w dotkniętym stawie śródstopno-paliczkowym podczas chodzenia, czasem nawet w spoczynku. Ból jest również wynikiem tego, że palce ciasno przylegają do siebie, a buty naciskają na wystający staw śródstopno-paliczkowy. Ze względu na nieprawidłowe obciążenie podczas chodzenia niektórzy pacjenci odczuwają również ból w pozostałych palcach chorej stopy, zwłaszcza podczas obciążania stopy podczas chodu.
Leczenie
Celem leczenia jest złagodzenie objawów i poprawa funkcji stopy. Odpowiednio szerokie buty z niskim obcasem i wystarczającą ilością miejsca na palce — to najważniejszy środek leczniczy. Wąskie, spiczaste buty szybko pogarszają ten stan. Należy wybrać wygodne buty, w których czujemy się dobrze. Nowe buty należy przymierzać po południu/wieczorem, gdy stopy są największe — w ciągu dnia stopy lekko puchną. Podczas przymierzania butów należy ocenić, jak dobrze można w nich stać i chodzić. Z reguły buty prawie w ogóle się nie poszerzają, nawet po długim noszeniu.
Wyściełanie buta specjalną wkładką i klinem między dużym palcem a sąsiednim palcem może złagodzić ból. Pomocne są specjalnie wykonane wkładki ortopedyczne do butów. Aby utrzymać ruchomość stawów, zaleca się rozciąganie i wydłużanie przodostopia poprzez regularne ćwiczenia. Takich ćwiczeń można nauczyć się od fizjoterapeuty. Jeśli chodzimy przez długi czas, chłodzenie lodem może w pewnym stopniu tłumić stan zapalny i złagodzić dyskomfort; konieczne może być również zastosowanie środków przeciwbólowych.
Noszenie odpowiednich butów/wkładek na wczesnym etapie i wykonywanie odpowiednich ćwiczeń wzmacniających mięśnie stóp może spowolnić postęp choroby. Jednak w dłuższej perspektywie operacja jest czasami jedyną możliwością leczenia, która może prowadzić do trwałej poprawy bolesnego palucha koślawego.
Operacja jest stosowana w przypadku uporczywego bólu i takich dolegliwości, które zakłócają lub utrudniają codzienne czynności. Operacja jest również rozważana w przypadku przewlekłego stanu zapalnego i obrzęku, gdy inne środki nie są skuteczne. Po zabiegu pacjent musi nosić gips lub ortezę przez około 6 tygodni. Odzyskanie normalnej funkcjonalności stopy może potrwać do 6 miesięcy. Jeśli chrząstka dużego palca zostanie zniszczona, należy usztywnić stawy (pierwotna artrodeza).
Wyniki operacji
Operacja prowadzi do dobrych wyników, ale u niektórych pacjentów po pewnym czasie występuje nawrót z ponowną deformacją stopy i nowo pojawiającymi się dolegliwościami. Przeprowadzono liczne badania naukowe dotyczące wielu różnych metod chirurgicznych. Żadna z metod chirurgicznych nie wydaje się być znacząco lepsza od innych.
50–90% pacjentów jest zadowolonych z operacji. 10% zgłosiło, że po zabiegu nastąpiło pogorszenie. Należy pamiętać, że pozycja koślawości wynosząca 10–25 stopni jest normalnym stanem po operacji, a ustąpienie bólu i obrzęku może potrwać kilka miesięcy. Należy być również przygotowanym na to, że stopa nie będzie pasować do ciasnych butów nawet po zabiegu. Rezultatem nie jest idealna stopa, ale możliwie największa ulga w objawach. Rozważając korzyści i ryzyko związane z operacją, należy jednak oczywiście wziąć pod uwagę możliwe powikłania operacji, w tym zakrzepicę, problemy z gojeniem się ran, zakażenie, uszkodzenie naczyń/nerwów, uszkodzenie stawu, a nawet ponowną deformację.
Rokowanie
Bez leczenia rokowanie jest niepewne. U niektórych pacjentów stan pogarsza się szybko, podczas gdy u innych choroba powoduje niewielkie objawy lub brak objawów, nawet po długim przebiegu i znacznym skrzywieniu palucha. Odpowiednie obuwie i wkładki często łagodzą objawy do tego stopnia, że można dobrze żyć z paluchem koślawym bez operacji. Jeśli jednak taki zabieg jest wskazany, często prowadzi on do dobrych rezultatów.
Dodatkowe informacje
- Leczenie chirurgiczne palucha koślawego
- Płaskostopie nabyte u dorosłych
- Palec młotkowaty stopy
- Paluch koślawy — informacje dla lekarzy
Autorzy
- Anna Zwierzchowska, lekarz, Kraków (recenzent)
- Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema
