Przegląd

Raki oskrzeli rozwijają się ze zmienionych nowotworowo komórek w oskrzelach. Można je podzielić na dwie grupy: nowotwory niedrobnokomórkowe i drobnokomórkowe. Ten artykuł dotyczy raków niedrobnokomórkowych.

W Europie każdego roku na nowotwór płuca zapada około 65 mężczyzn i 21 kobiet na 100 000 osób; najczęściej są to osoby w wieku 75–80 lat. W około 80% przypadków rozpoznaje się niedrobnokomórkowe raki oskrzeli.

Co to jest niedrobnokomórkowy nowotwór płuca?

Trzy podtypy niedrobnokomórkowego nowotworu płuca to rak płaskonabłonkowy, gruczolakorak i nowotwór wielkokomórkowy. Ich nazwy pochodzą od typów komórek, z których powstaje guz. Wszystkie te warianty obejmują typy komórek, które mogą się namnażać w niekontrolowany sposób i naciekać zdrową tkankę. Jeśli guz jest jeszcze wyraźnie odgraniczony od otaczającej go tkanki, można go usunąć chirurgicznie.

Objawy

W zależności od umiejscowienia i wielkości guza nowotwór płuca może dawać różne objawy. Do charakterystycznych objawów choroby należą przewlekły kaszel, chrypka i duszność. Może również wystąpić ból w klatce piersiowej, obrzęk gardła i twarzy, zaburzenia połykania i krwawa wydzielina z dróg oddechowych. Nawracające zapalenie płuc jest uznawane za znak ostrzegawczy i wymaga wyjaśnienia przez lekarza. Ponadto mogą wystąpić objawy nieswoiste, takie jak ból głowy, ogólne osłabienie fizyczne i utrata apetytu. Jeśli nowotwór rozprzestrzenił się już na inne narządy, mogą wystąpić również inne objawy, np. ból kości, a nawet zaburzenia neurologiczne, takie jak problemy ze wzrokiem lub napady drgawek w przypadku przerzutów do mózgu.

Główne typy niedrobnokomórkowego raka płuca

Rak płaskonabłonkowy

Rak płaskonabłonkowy jest najczęstszą odmianą raka oskrzeli. Zwykle wywodzi się z oskrzeli (głównych gałęzi tchawicy, które prowadzą do płuc), więc jest umiejscowiony raczej w środkowej części płuc. W przeciwieństwie do innych rodzajów nowotworów zazwyczaj daje późne przerzuty.

Gruczolakorak

Gruczolakorak wywodzi się z tkanki gruczołowej. Często występuje w zewnętrznych obszarach płuc i zwykle szybko rozprzestrzenia się poza płuca.

Nowotwór wielkokomórkowy płuca

Ten wariant to najrzadziej występujący niedrobnokomórkowy nowotwór oskrzeli. W większości przypadków są to dość duże guzy zlokalizowane raczej w zewnętrznych obszarach płuc, które często dają przerzuty na wczesnym etapie choroby.

Rozpoznanie

Lekarz zapyta o wszelkie występujące objawy, inne choroby, nawyki związane z paleniem tytoniu i dokładnie zbada pacjenta. Do postawienia rozpoznania i potwierdzenia podejrzenia nowotworu płuca lekarz prowadzący potrzebuje również następujących informacji:

• Gdzie w płucu znajduje się guz (lokalizacja)?
• Jak daleko posunęła się choroba (stadium zaawansowania)?
• Z jakich typów komórek składa się guz (klasyfikacja i różnicowanie)?
• Zdjęcia rentgenowskie i biopsja (próbka) tkanki płucnej są źródłem dalszych ważnych informacji.

Ponadto zwykle wskazane są następujące badania:

• Bronchoskopia (badanie obrazowe płuc): Lekarz bada drogi oddechowe za pomocą bronchoskopu wprowadzanego przez tchawicę. Jednocześnie można pobierać próbki tkanek, nawet z obszarów płuc, które są nieco bardziej oddalone od tchawicy.
• Tomografia komputerowa (TK): Ta szczególna procedura z wykorzystaniem promieni rentgenowskich polega na wykonaniu w krótkich odstępach czasu serii zdjęć kolejnych warstw płuc. W szczególnych przypadkach pacjentowi podaje się wcześniej środek kontrastowy. W porównaniu ze zwykłym zdjęciem rentgenowskim na obrazach TK widać znacznie więcej szczegółów, co pozwala wykryć nawet bardzo małe guzy.
• Tomografia metodą rezonansu magnetycznego (RM): jest to również procedura obrazowania; przekrojowe obrazy wnętrza ciała uzyskuje się za pomocą silnego pola magnetycznego. Czasami przed badaniem do krwi wstrzykuje się środek kontrastowy. Rezonans magnetyczny jest wykorzystywany w diagnostyce nowotworów oskrzeli zwykle do wykrywania ewentualnych przerzutów do mózgu.
• Mediastinoskopia: W znieczuleniu ogólnym wykonuje się powyżej mostka małe nacięcie, przez które można zajrzeć do śródpiersia (mediastinum, przestrzeń zlokalizowana w centralnej części klatki piersiowej) i pobrać próbki tkanek.
• Scyntygrafia kości: W ramach tego badania obrazowego do krwi wstrzykuje się niewielką ilość substancji radioaktywnej, która gromadzi się w komórkach nowotworowych w kościach i w ten sposób je uwidacznia.

Ponadto lekarz zleca różne badania krwi oraz, szczególnie w toku przygotowań do zabiegu operacyjnego, sprawdza czynność płuc przy użyciu specjalistycznej aparatury.

Przerzuty

Nowotwór płuca może rozprzestrzeniać się do wielu innych części ciała.

• Regionalne (w obrębie określonego obszaru):
  • do węzłów chłonnych w okolicy korzenia płuca
  • do drugiego płuca
• W postaci przerzutów odległych (do innych obszarów ciała):
  • do szkieletu
  • do ośrodkowego układu nerwowego (OUN), w tym do mózgu, oraz do węzłów chłonnych w innych obszarach ciała
  • do skóry
  • do wątroby i innych narządów jamy brzusznej

Leczenie

Leczenie niedrobnokomórkowego nowotworu płuca zależy od stopnia rozprzestrzenienia się choroby (stadium zaawansowania choroby). W stadium I nowotwór jest miejscowo ograniczony do jednego płuca lub jednego płata płuca. Wówczas rozważa się, czy i w jakim zakresie można go usunąć chirurgiczne. Chirurgicznie można usunąć zarówno część płuca, jak i całe płuco. Jeśli pacjent nie może być operowany lub nie usunięto całej tkanki nowotworowej, jako leczenie alternatywne lub uzupełniające można rozważyć radioterapię.

W stadium II doszło już do rozsiania nowotworu na sąsiednie tkanki lub do węzłów chłonnych. Powszechnie stosowane leczenie polega na napromienianiu zajętych obszarów.

W stadium III występują odległe przerzuty, nowotwór rozsiał się na inne obszary ciała. W takim przypadku stosuje się radioterapię i czasami chemioterapię (cytostatyki), aby zapobiec dalszemu rozprzestrzenianiu się guza i złagodzić objawy.

Do radioterapii używa się zwykle specjalnych urządzeń napromieniających od zewnątrz przez skórę, ukierunkowanych na guz pierwotny lub przerzut. Jeśli guz jest umiejscowiony bardzo głęboko w płucach w pobliżu tchawicy, lekarz może również wprowadzić do tchawicy specjalną sondę i napromieniować guz od wewnątrz. Lekarz stara się z reguły maksymalnie ograniczyć napromieniany obszar. Wbrew powszechnym obawom podczas zabiegu pacjent nie odczuwa ciepła ani bólu.

Oprócz opcji leczenia bezpośrednio spowalniającego wzrost guza istnieją również środki i leki, które pomagają złagodzić objawy towarzyszące, takie jak nudności, ból, duszność lub inne problemy. 

Nowe możliwości leczenia i badania naukowe

Specjaliści na całym świecie badają dalsze możliwości leczenia pacjentów cierpiących na nowotwory płuca, w tym nowe leki skojarzone. Z jednej strony odkryto, że niedrobnokomórkowy rak płuca wykazuje szczególne cechy (cechy genetyczne), z drugiej zaś opracowano określone substancje czynne, które mogą skutecznie zwalczać komórki nowotworowe posiadające właśnie takie cechy. Do leczenia niedrobnokomórkowego raka płuca dopuszczone są już rozmaite substancje czynne stosowane w tak zwanym leczeniu celowanym. To, czy i który z tych leków jest odpowiedni dla danego pacjenta, zostaje szczegółowo zbadane podczas procesu diagnostycznego. 

Działania niepożądane powszechnie stosowanych metod leczenia

Interwencje chirurgiczne mogą być dla pacjenta z nowotworem płuca bardzo silnie obciążające, zarówno w trakcie zabiegu, jak i po jego zakończeniu. Pełen powrót do względnie normalnej codziennej aktywności często jest możliwy dopiero po upływie kilku miesięcy. Mimo operacji nowotwór może się później dalej rozprzestrzeniać i ponownie powodować dolegliwości.

Radioterapia i chemioterapia sprawiają, że komórki nie są w stanie się reprodukować. Zdrowe komórki dysponują mechanizmami, dzięki którym potrafią same się naprawiać. Działania niepożądane zależą od różnych czynników: napromienianego obszaru, dawki promieniowania (lub dawki leku cytostatycznego) oraz ogólnego stanu fizycznego pacjenta. Napromienianie płuc może wywoływać nudności, zaburzenia połykania, reakcje skórne i ogólne osłabienie fizyczne. Również chemioterapia często powoduje nudności, zmęczenie i wypadanie włosów. Te działania niepożądane można często skutecznie leczyć. Jeśli pacjent cierpi na tego rodzaju dolegliwości, powinien zasięgnąć porady lekarza.

Rehabilitacja

Pacjenci cierpiący na nowotwory płuca często po zakończeniu leczenia w dużym stopniu wymagają pomocy i wsparcia. Aby zarówno pacjent, jak i jego bliscy mogli otrzymać niezbędne wsparcie, już na wczesnym etapie należy uzyskać informacje o różnych możliwościach wsparcia i usługach rehabilitacyjnych.

Rokowanie

Jeśli operacja jest zasadniczo możliwa (w przypadku nowotworów nierozsianych), co do zasady możliwe jest również wyleczenie nowotworu, jednak rokowanie zależy od wielu okoliczności, takich jak wielkość guza i ogólny stan fizyczny pacjenta. Jednak u większości pacjentów z niedrobnokomórkowym nowotworem płuca chirurgiczne usunięcie guza nie jest możliwe. W takim przypadku radioterapia i/lub chemioterapia oraz, w razie potrzeby, terapie celowane mogą spowolnić wzrost guza, wydłużyć czas przeżycia i złagodzić objawy. Zasadniczo nowotwory oskrzeli są dość agresywne; jeśli do chwili rozpoznania nowotwór zdążył się rozprzestrzenić, wyleczenie zwykle nie jest już możliwe. 

Dodatkowe informacje

• Nowotwór płuca
• Drobnokomórkowy nowotwór płuca
• Rak opłucnej

Źródła

Autorzy

• Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema