Regional content

Content

Co to jest zaburzenie urojeniowe?

Definicja

Na wstępie należy podkreślić, że nie ma powszechnie przyjętej definicji opisującej zaburzenia urojeniowe. Według jednego z najbardziej rozpowszechnionych poglądów psychiatrycznych urojenie jest opisywane jako błędna ocena rzeczywistości, która występuje z pewnością niezależną od doświadczenia, a więc nie dającą się skorygować, i której człowiek trzyma się z subiektywną pewnością.

Osoby chore są przekonane, że ich treści urojeniowe są prawdziwe i realne, nawet jeśli są sprzeczne z powszechnymi doświadczeniami życiowymi osób z ich otoczenia i istnieją przeciwne dowody faktycznych treści rzeczywistości. Urojenia trwają na ogół długo, czasem przez całe życie.

Objawy 

Osoby z zaburzeniem urojeniowym rzadko szukają pomocy medycznej, ponieważ zazwyczaj nie są świadome, że ich sposób myślenia różni się od powszechnie panujących przekonań osób z ich otoczenia. Często to członkowie rodziny, policja, koledzy z pracy lub lekarze szukają pomocy psychiatrycznej.

Zaburzenie urojeniowe wydaje się rozwijać podstępnie. Przejście od paranoicznego zaburzenia osobowości ze zwiększoną nieufnością i wrażliwością osoby dotkniętej chorobą jest płynne.

Trudno jest rozstrzygnąć, kiedy cechy osobowości paranoicznej osiągają takie nasilenie, że można mówić o chorobie psychicznej. Często dzieje się tak tylko wtedy, gdy dana osoba jest tak przekonana o prawdziwości swoich interpretacji i błędnych wyjaśnień sytuacji, że otoczenie wyraźnie widzi patologiczne zaburzenie oceny rzeczywistości.

Kryteria rozpoznawcze

Do postawienia diagnozy zaburzenia urojeniowego muszą być obecne następujące kryteria:

• Jedno lub więcej zjawisk urojeniowych musi utrzymywać się przez co najmniej miesiąc.
• Zjawiska urojeniowe muszą być urojeniami dotyczącymi sytuacji, które mogą rzeczywiście wystąpić w życiu (np. bycie prześladowanym, zdradzanym lub kochanym).
• Nie mogą występować zasadnicze dla schizofrenii objawy.
• Wydajność nie jest w znacznym stopniu zakłócona.
• Objawy nie mogą być spowodowane narażeniem na działanie narkotyków, alkoholu lub leków.
• Objawy nie mogą wynikać z choroby fizycznej.

Treści, które wspierają przekonania danej osoby, są przez nią postrzegane jako dowody, podczas gdy treści, które przemawiałyby za czymś przeciwnym, są ignorowane.

Zaburzenia urojeniowe mogą rozwinąć się również po traumatycznym wydarzeniu, ale wtedy zwykle są tylko przejściowe.

 Typowe postacie

• Chory jest sceptyczny, powściągliwy i uważa, że ma we wszystkim rację, ma sobiepańską postawę, wie wszystko lepiej i często prowadzi aktywne, skupione na własnej osobie życie.
• Dopóki osoby z zaburzeniami urojeniowymi nie muszą skonfrontować się ze swoimi urojeniami, mogą ambitnie realizować wymagające i wykwalifikowane zajęcia zawodowe.
• Często osoby chore wykazują ponadprzeciętny entuzjazm dla swoich ambitnych projektów i perspektywicznych pomysłów.
• Społecznie osoby z zaburzeniem urojeniowym mają tendencję do izolowania się, zarówno w pracy, jak i w życiu prywatnym.
• Problemy związane z pracą lub problemy społeczne często wynikają z zachowań paranoicznych, zwłaszcza w postaci nieufności i czujności na ewentualne zniewagi.

Częste tematy urojeń

Treść urojeń, podobnie jak ich początek, często może być związana z sytuacją życiową chorego, Z reguły decydującą rolę w treści urojenia odgrywa odniesienie do własnej osoby.

Zazdrość urojona

Istotną treścią urojenia jest bycie zdradzanym przez partnera. Może to prowadzić do gwałtownych oskarżeń, a czasem nawet fizycznych ataków.

Urojenie erotyczne

Chory jest przekonany, że jakaś osoba (często o wyższym statusie, sławna) jest w nim zakochana. Czasami próbuje skontaktować się z tą osobą, dzwoniąc do niej, wysyłając listy lub prezenty albo odwiedzając ją.

Urojenia wielkości

Przekonanie, że ma się wielki nieodkryty talent, dokonało się ważnych odkryć, jest się w szczególnej relacji z wybitną osobą lub ma się specjalne spostrzeżenia religijne.

Urojenia prześladowcze

Osoba uważa, że jest prześladowana i że ktoś chce jej zaszkodzić. Może to początkowo brzmieć wiarygodnie, przez co urojenia nie są (początkowo) rozpoznawane jako takie.

Urojenia somatyczne albo urojenie choroby

Te urojenia są związane z funkcjami ciała i odczuciami cielesnymi (np. bycie zaatakowanym przez insekty lub pasożyty, wydzielanie nieprzyjemnego zapachu). Nic nie jest w stanie przekonać pacjenta, że jego obawy są bezpodstawne.

Obłęd pieniaczy

Człowiek bardzo szybko i ciągle czuje się wymanewrowany lub oszukany oraz ma nadmierną chęć skarżenia się lub dochodzenia swoich praw.

Przyczyny 

Dokładne przyczyny zaburzeń urojeniowych nie są w pełni zrozumiałe, ale ważną rolę wydają się odgrywać dziedziczność i środowisko.

W rodzinach osób z zaburzeniami urojeniowymi często występuje nieufność, sztywne reguły, irracjonalne postawy, lęk, nierozwiązane frustracje albo oczekiwanie wrogości ze strony otoczenia. Może to wskazywać na fakt, że powstawaniu zaburzeń sprzyjają zarówno czynniki dziedziczne, jak i środowiskowe.

Możliwe, że pewną rolę w rozwoju zaburzeń urojeniowych odgrywa również neuroprzekaźnik dopamina, bowiem również osoby starsze wydają się mieć szczególnie wysokie ryzyko rozwoju zaburzeń urojeniowych.

Częstotliwość występowania

• Zaburzenia urojeniowe występują rzadko. Liczba nowych przypadków wynosi około 1–3 na 100 000 mieszkańców rocznie.
• Według amerykańskich badań odsetek populacji cierpiącej na to zaburzenie w danym momencie wynosi około 0,3 %.
• Ponieważ jednak osoby z zaburzeniami urojeniowymi rzadko szukają pomocy, wskaźnik zachorowalności może być wyższy.
• Choroba występuje najczęściej u osób w średnim i starszym wieku.
• Kobiety wydają się cierpieć na zaburzenia urojeniowe nieco częściej niż mężczyźni.

Badania dodatkowe

W szczegółowych rozmowach z lekarzami osoby chore często wydają się niepozorne, dobrze ubrane i zadbane. Opisywane doświadczenia mogą być prawdziwe, dlatego badającemu może być trudno ocenić, czy rzeczywiście występują zaburzenia urojeniowe.

Wyjątkiem są możliwe urojenia. W większości przypadków osoby chore prawie nie zauważają, że ich pomysły odbiegają od normy społecznej. Niemniej jednak osoby cierpiące mogą próbować ukryć idee, które nie odpowiadają zwykłemu sposobowi myślenia osób z ich otoczenia.

Utrzymujące się objawy, nasilenie symptomów oraz społeczne odrzucenie zjawiska przemawiają za przyjęciem, że jest to stan patologiczny. Dlatego wywiad z bliskimi ma również kluczowe znaczenie.

Innymi typowymi cechami w rozmowie z osobami z psychozą paranoidalną mogą być np. :
.

• Splątanie
• Niepokój
• Upośledzenie sprawności umysłowej i myślenia (np. postrzegania, planowania działań, osądu i komunikacji)
• Objawy fizyczne
• Wyraźne wahania nastroju

Skierowanie do specjalisty

Zazwyczaj wydawane jest skierowanie do specjalisty (psychiatry), który przeprowadzi dalsze badania i rozpocznie leczenie.

Skierowanie do szpitala 

Jeżeli choroba jest na tyle rozwinięta, że chory w sposób bezpośredni zagraża sobie lub innym ludziom, następuje dobrowolne lub w razie potrzeby niedobrowolne przyjęcie do szpitala psychiatrycznego w celu dalszej oceny i leczenia.

Leczenie

Leczenie jest wymagające. Największe wyzwanie stanowi stworzenie sojuszu z innymi osobami dotkniętymi chorobą, ponieważ zazwyczaj nie wykazują one wglądu w chorobę oraz mają tendencję do ukrywania się i zrywania relacji, gdy dochodzi do konfrontacji. Jednocześnie podstawą udanej terapii jest stabilna, pełna zaufania relacja między terapeutą a osobą leczoną.

Leczenie powinno być dostosowane do indywidualnych potrzeb osób z zaburzeniami urojeniowymi. Psychoterapia jest ogólnie zalecana, ale jest mało dokumentacji potwierdzającej jej skuteczność. Krewni powinni być poinformowani o przebiegu choroby, aby móc jak najlepiej wspierać chorych członków rodziny.

Leki

Leki z grupy leków przeciwpsychotycznych, np. haloperidol, wpływają głównie pozytywnie na dolegliwości i napięcie leczonych osób, ale często mają niewielki wpływ na urojenia. Prawdopodobnie różne rodzaje leków przeciwpsychotycznych działają porównywalnie dobrze przy zaburzeniach urojeniowych. W przypadku wszystkich rodzajów leków przeciwpsychotycznych mogą wystąpić zaburzenia metaboliczne i działania niepożądane w układzie sercowo-naczyniowym.

Psychoterapia

Czasami pomagają techniki terapii poznawczo-behawioralnej. Częścią leczenia może być również próba skłonienia osób z zaburzeniem urojeniowym do przyjęcia innych wyjaśnień dla dziejących się rzeczy.

Skuteczność i skutki uboczne psychoterapii osób z zaburzeniami urojeniowymi nie zostały jeszcze dostatecznie zbadane.

Co możesz zrobić sam? 

• Spróbować przyjąć pomoc medyczną i/lub psychoterapeutyczną, nawet jeśli początkowo wydaje się, że jest niepotrzebna.
• Regularnie przyjmować przepisane leki.
• Zgłaszać się na wszystkie umówione wizyty u lekarza i/lub psychoterapeuty.

Rokowanie

Zaburzenia urojeniowe mogą mieć różny przebieg, intensywność i nasilenie, ale zazwyczaj mają charakter przewlekły. Urojenia prawie zawsze mają dominujący wątek, który stanowi podstawę tej choroby psychicznej, np. wrażenie chorego, że jest prześladowany.

Istnieje niewiele badań dotyczących rokowania w zaburzeniach urojeniowych. W norweskim badaniu z udziałem 26 osób z psychozą urojeniową po 14 latach 13 osób nadal miało objawy urojeniowe, natomiast u 8 rozwinęła się schizofrenia. 

Dodatkowe informacje

• Urojenia
• Schizofrenia
• Zaburzenie urojeniowe — informacje dla personelu medycznego

Autor

• Catrin Grimm, lekarka w trakcie specjalizacji z psychiatrii i psychoterapii dzieci i młodzieży, Klingenberg nad Menem