Co to są zaburzenia obsesyjno-kompulsywne?

Ruminacje (obsesje) to niechciane, natrętne i powtarzające się myśli, uczucia, pomysły lub wrażenia, których nie da się uniknąć. Ogólnie biorąc, są one postrzegane jako straszne, ohydne, przerażające i/lub zagrażające. Myśli nagle pojawiają się w świadomości i nie można się ich pozbyć, bez względu na podejmowane próby.

Czynności natrętne (kompulsje) to działania, które dana osoba nieustannie czuje się zmuszona wykonywać, nawet jeśli wie, że nie jest to konieczne. Nie można powstrzymać się od powtarzania czynności. Typowym przykładem jest sytuacja, w której człowiek musi ponownie sprawdzić, czy drzwi są rzeczywiście zamknięte, nawet jeśli jest absolutnie pewien, że je zamknął.

Mniej nasilone kompulsje są zjawiskiem normalnym: Problem dotyczy 15–30% populacji. 2–3,5% ma trudności tak poważne, że określa się je jako chorobę.

Większość osób zauważa objawy w wieku około 20 lat, ale mogą one pojawić się już w dzieciństwie. Ponieważ wiele osób wstydzi się mówić o tego typu dolegliwościach, osób, które zauważają te problemy w dzieciństwie, ale je ukrywają, prawdopodobnie jest więcej, niż nam się wydaje. Zwykle mija wiele lat, zanim chory odważy się skonsultować z lekarzem w sprawie swoich problemów.

Przed okresem dojrzewania na zaburzenia obsesyjno-kompulsywne choruje dwa razy więcej chłopców niż dziewcząt, po okresie dojrzewania stosunek ten odwraca się. Zachowane kompulsywne może stać się tak poważne, że uniemożliwia realizację zadań dnia codziennego.

Przyczyny

Nie ma jednoznacznej wiedzy na temat przyczyn tej choroby, ale wiadomo, że decydujące znaczenie ma połączenie dziedziczności (genetyki) i środowiska, w którym dorastamy. Często choroba występuje z większą częstością w najbliższej rodzinie. Stresujące czynniki w rodzinie i środowisku, w którym dorastamy, mogą przyczyniać się do wywoływania objawów lub pozwalać na ich utrzymywanie się.

Jeśli ktoś ma skromne i perfekcjonistyczne usposobienie, istnieje zwiększone ryzyko rozwoju zaburzenia obsesyjno-kompulsywnego, te cechy charakteru nie są jednak koniecznością, aby zaburzenie wystąpiło. Należy również podkreślić, że istnieje płynne przejście między zmianami utrzymującymi się w granicy normy, a mającymi wartość chorobową. W ramach normalnego rozwoju większość dzieci przejściowo potrzebuje wielu rytuałów. Potrzeba „normalnych” rytuałów zwykle zanika w wieku ośmiu lat. Przykładami łagodniejszych i zwykle przejściowych rytuałów z okresu dzieciństwa są:

• szczęśliwa liczba
• rytuały przed snem
• unikanie nadeptywanie na kreski

Dzieci z zaburzeniem obsesyjno-kompulsywnym często mają również inne problemy ze zdrowiem psychicznym. Wiele z nich ma skłonność do depresji. U dziewcząt mogą wystąpić zaburzenia i zakłócenia odżywiania. Powszechne są zaburzenia lękowe, takie jak lęk uogólniony, lęk separacyjny i fobie. U dzieci z zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi często występuje zespół Tourette'a.

Diagnostyka

Chorobę rozpoznaje się na podstawie informacji uzyskanych zarówno od dziecka, jak i jego opiekunów. Dzieci często nie zgłaszają swoich objawów kompulsywnych, ponieważ są one traktowane jako wstydliwe lub irracjonalne, lub ponieważ nie wiedzą, że dany objaw jest natręctwem. Niektóre dzieci boją się, że zostaną „uznane za szalone”, inne mogą mieć kompulsywny rytuał, polegający na unikaniu nazywania objawów w obawie, że te mogą się spełnić. Technika rozmowy z wykorzystaniem przykładów objawów obsesyjno-kompulsywnych innych dzieci może ułatwić dziecku rozpoznanie i opis własnych objawów.

Rozpoznanie zaburzenia obsesyjno-kompulsywnego wymaga występowania co najmniej jednego z tych zjawisk:

• Występują masowe, czasochłonne natrętne ruminacje i/lub kompulsje.
• Objawy przeszkadzają w codziennym życiu i je zakłócają.
• Chory odczuwa stan jako utrudniający normalne życie.

Dwa pytania kontrolne, dotyczące głównych objawów zaburzenia, okazały się skuteczne w identyfikacji dzieci, u których należy rozpoznać takie zaburzenie:

1. Czy pewnych myśli nie da się wyrzucić z głowy?
2. Czy pewne czynności powtarzają się w kółko?

Objawy i oznaki

Typowe natręctwa to:

• Nadmierna troska o brud, bakterie i substancje trujące
• Strach przed chorobą, nieszczęściem i zgonem
• Dumania na tematy seksualne, moralne lub religijne

Typowe kompulsje to:

• Przymus mycia: chory musi myć się bardzo często lub w specjalny sposób.
• Przymus kontroli: czy piekarnik jest wyłączony, drzwi są zamknięte na klucz itp.
• Inne natręctwa dotyczące powtarzania: codzienne czynności muszą być powtarzane w kółko, często zaczynając od pewnej liczby, która ma szczególnie magiczne znaczenie.
• Układanie rzeczy w sekwencjach
• Liczenie

Dla objawów obsesyjno-kompulsywnych typowe jest odczuwanie dyskomfortu i lęku. Osoby chore są często zrozpaczone, smutne i przygnębione, a lęk jest dla nich normą. W końcu chory odkrywa, że pewne sytuacje wywołują objawy, więc ich unika. Wówczas osoba nagle zapada na zdrowiu, co oznacza załamanie linii życiowej i stanowi przeszkodę dla normalnego toku życia. U wielu chorych prowadzi to do izolacji społecznej.

Leczenie

Istnieje kilka form leczenia, które mogą pomóc dzieciom i młodzieży z zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi. Należy zdobyć wiedzę na temat choroby, aby mieć lepszy wgląd w to, jakie są czynniki ryzyka i co można zrobić, aby poprawić sytuację. Odpowiedni program leczenia można ustalić we współpracy z lekarzem rodzinnym i specjalistami. Rodzice są ważnymi partnerami w leczeniu. Pomocne jest edukowanie całej rodziny.

Terapia poznawczo-behawioralna

Centralnym elementem leczenia jest tak zwana terapia poznawczo-behawioralna. Oznacza to próbę ustalenia, wraz z rodzicami i terapeutą, czym są obsesje i kompulsje. Jakie myśli wywołują uczucie zbliżającej się katastrofy? Następnie terapeuta pokaże ćwiczenia polegające na wystawieniu się na sytuację, która wyzwala obsesje — np. dotknięcie brudnej klamki — a następnie próbę znalezienia alternatywy dla przymusu lub odroczenia, zmodyfikowania lub skrócenia kompulsywnego działania. Celem jest przełamanie utrwalonych schematów myślenia. Ćwiczenia wykonywane są w domu, często przy wsparciu rodziców. Ważne jest, aby sam pacjent widział korzyści i aby leczenie nie zwiększało jego obaw. Leczenie działa tak, że podczas wykonywania określonego ćwiczenia, pacjent tymczasowo odczuwa zwiększony lęk, ale po pewnym czasie niepokój zmniejsza się i toleruje sytuację znacznie lepiej niż wcześniej. Dlatego ważne jest, aby uczestniczyć w planowaniu i powiedzieć, co można, a czego nie można zrobić.

Wyniki terapii behawioralnej różnią się w zależności od dziecka. Dzieci z łagodnym lub umiarkowanym zaburzeniem obsesyjno-kompulsywnym wydają się odnosić największe korzyści z leczenia psychologicznego, zwłaszcza gdy mają dużą motywację do walki z objawami.

Farmakoterapia

Leczenie farmakologiczne można rozważać dopiero po ukończeniu 7. roku życia. Naukowcy upatrują wyjaśnienia zespołu obsesyjno-kompulsywnego w zmianie neuroprzekaźnika serotoniny, który znajduje się w mózgu. Serotonina jest ważna dla przekazywania sygnałów z jednego nerwu do drugiego. W przypadku wielu osób z zaburzeniem obsesyjno-kompulsywnym nie działa to jednak prawidłowo. Wykazano, że nowszy rodzaj leków przeciwdepresyjnych — tak zwanych SSRI, które wpływają na poziom serotoniny w mózgu — może być skuteczny w leczeniu zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych.

Efekty nie są natychmiastowe. Dawka jest stopniowo zwiększana. W wielu przypadkach może upłynąć do dwóch miesięcy, zanim pojawi się efekt. Dlatego nie należy przerywać terapii przed przyjmowaniem leku przez co najmniej dwa miesiące. Tylko niewielki procent osób leczonych odzyskuje zdrowie po tym leczeniu, ale wielu podaje, że czuje się o 25–50% lepiej. Gdy leczenie farmakologiczne jest połączone z terapią poznawczo-behawioralną, można oczekiwać poprawy o 75%, a u niektórych nawet wyleczenia. Nie ma pewności, jak długo należy przyjmować lek, ale jeśli leczenie jest skuteczne, wielu ekspertów zaleca kontynuowanie leczenia przez okres co najmniej od 1 roku do 2 lat przed odstawieniem leków.

Rokowanie

Im wcześniej rozpocznie się leczenie, tym większe są szanse na jego powodzenie. Podstawowe znaczenie ma motywacja osoby leczonej.

Istnieje niewiele długoterminowych badań dotyczących dzieci z zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi. Jednak duńskie badanie z okresem obserwacji od 6 do 22 lat wykazało, że około 50% dzieci nadal chorowało na zespół obsesyjno-kompulsywny w wieku dorosłym — jako stan przewlekły lub epizodyczny. Nie udało się ustalić związku między wiekiem pierwszego wystąpienia a konkretnym obrazem chorobowym.

Dodatkowe informacje

• Wywiad na temat życia z tikami, zespołem Tourette'a, ADHD i zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi
• Depresja u dzieci
• Zaburzenia i zakłócenia odżywiania
• Zaburzenia lękowe
• Tiki i zespół Tourette'a
• Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne u dzieci i młodzieży — informacje dla lekarzy