Jak niebezpieczne jest palenie tytoniu?

Palenie tytoniu jest najczęstszą możliwą do uniknięcia przyczyną chorób i zgonów w krajach uprzemysłowionych. Palenie przez całe życie skraca jego długość: zostało to udowodnione już dawno w przypadku mężczyzn, natomiast zaledwie kilka lat temu w przypadku kobiet. Kobiety palące tracą średnio 11 lat życia w porównaniu do kobiet, które nigdy nie paliły. Jeśli kobieta rzuci palenie przed 30. rokiem życia, może prawie całkowicie odwrócić szkody zdrowotne. Jeśli rzuci palenie w wieku 35–40 lat, szacuje się, że długość jej życia wydłuży się o około 9 lat. Jednak rzucenie palenia może również wydłużyć długość życia osób w wieku powyżej 65 lat. Choć ryzyko zdrowotne rośnie wraz z liczbą wypalanych papierosów, zaprzestanie palenia w każdym wieku ma zarówno natychmiastowe (po kilku minutach lub godzinach), jak i długoterminowe (po kilku latach) korzyści dla zdrowia. 

Osoby palące, w porównaniu z niepalącymi, są w znacznie wyższym stopniu narażone na:

• Śmiertelne choroby serca: ryzyko jest znacznie wyższe u młodszych osób palących.
• Znacznie podwyższone ryzyko chorób naczyniowych, takich jak zaburzenia krążenia.
• Raka płuca: Eksperci szacują, że palenie tytoniu odpowiada za 9 na 10 przypadków raka płuca u mężczyzn oraz za około 6 na 10 przypadków wśród kobiet.
• Raka między innymi: jamy ustnej, gardła, przełyku, trzustki, nerek, pęcherza moczowego i szyjki macicy.
• Udary.
• Wrzody żołądka (które goją się wolniej niż u osoby niepalącej).
• Zmniejszoną gęstość kości (osteoporoza) z podwyższonym ryzykiem złamań.
• Choroby oczu: zaćmę (katarakta).

Inne problemy spowodowane paleniem tytoniu obejmują upośledzenie zmysłu węchu i smaku oraz szybsze starzenie się skóry i powstawanie zmarszczek. Ponadto osoby palące i chorujące na cukrzycę są bardziej narażone na uszkodzenie nerek w porównaniu z osobami niepalącymi. Palący szkodzą nie tylko sobie, ale również swojemu otoczeniu: palenie bierne zwiększa ryzyko np. raka płuca oraz chorób serca.

W szczególności kobiety w ciąży każdym papierosem szkodzą bezpośrednio swojemu nienarodzonemu dziecku, ponieważ składniki zwarte w papierosie wpływają również na ukrwienie płodu, hamując jego wzrost: dzieci palących rodziców mają niższą masę urodzeniową, częściej doświadczają infekcji dróg oddechowych, czynność ich płuc jest gorsza, są bardziej podatne na przewlekłe infekcje ucha środkowego, a ryzyko, że będą same palić, jest podwyższone.

Rzucenie palenia zmniejsza ryzyko udaru, zawału serca zakończonego zgonem lub innych zaburzeń krążenia, jak również ryzyko zmian w płucach, takich jak przewlekłe zapalenie oskrzeli. Zaburzona czynność płuc poprawia się. W przypadku konieczności przejścia zabiegu chirurgicznego, rany u osób, które zdecydowały się rzucić palenie kilka tygodni wcześniej, zwykle goją się znacznie szybciej. Nawet, jeśli chory cierpi już np. na raka płuca, nadal warto rzucić palenie: u osób, które już nie palą, poprawia się przepływ krwi i dopływ tlenu do tkanek oraz tolerancja leków przeciwnowotworowych.

W jaki sposób rzucić palenie tytoniu?

Strategie

Motywacja ma kluczowe znaczenie dla rezygnacji z palenia tytoniu: podstawą jest szczera chęć rzucenia palenia. Przed rzuceniem palenia dobrze jest podsumować: w jaki sposób, jak często i w jakich sytuacjach pojawia się chęć zapalenia? Czy to pierwsza próba rzucenia palenia? Co pomogło w rzuceniu palenia tytoniu? Jak doszło do powrotu do palenia?

Należy opracować strategię: wybrać konkretny termin – najlepiej w ciągu 2 tygodni, stopniowo zmniejszać liczbę wypalanych papierosów do wybranej daty i pracować głównie nad tym, by zmienić swoje nawyki palenia. Dobrze, aby poinformować o tym rodzinę, przyjaciół, kolegów z pracy i poprosić o zrozumienie i wsparcie. W tym czasie unikać palenia w miejscach, w których dużo się przebywa (na przykład w domu, w samochodzie). Całkowita abstynencja jest absolutnie konieczna – nie można sobie pozwolić nawet na jedno zaciągnięcie się po wyznaczonym terminie. Jeśli wśród członków rodziny także są osoby palące, warto zmotywować ich do rzucenia palenia i ewentualnie uzgodnić pewne strategie z wyprzedzeniem, aby wspólnie przejść przez proces odzwyczajania się od nałogu.

Potrzebne będą środki zapobiegające nawrotom: należy unikać sytuacji ryzykownych i opracować alternatywne, satysfakcjonujące nawyki. Trzeba pamiętać o objawach odstawienia tytoniu, takich jak: drażliwość, zmęczenie, trudności z koncentracją i chęć zapalenia. Należy być świadomym ryzyka przybrania na wadze; u czterech na pięć osób masa ciała  nieznacznie zwiększa się. Przeważnie jest to około 2–5 kg. Spożycie alkoholu często wiąże się z powrotem do nałogu palenia, dlatego w okresie rzucania palenia warto ograniczyć spożycie alkoholu do absolutnego minimum. Przed podjęciem próby rzucenia palenia warto skorzystać z pomocy lekarzy. Udzielą wsparcia w podjęciu decyzji i zaoferują rozmowę o problemach doświadczanych na drodze do rzucenia uzależnienia.

Leki wspomagające

Badania wykazały, że leczenie nikotynowymi produktami zastępczymi zwiększa sukces w rzucaniu palenia. Produkty zastępujące nikotynę mogą być szczególnie ważne dla osób, które palą więcej niż 10 papierosów dziennie. Przy mniejszej ilości środki te zwykle nie działają.

Nikotynę można dostarczać na przykład za pomocą plastrów, gumy do żucia, tabletek do ssania lub aerozolu doustnego (wszystkie dostępne bez recepty). Plastry dostarczają do organizmu nikotynę w sposób ciągły i dobrze sprawdzają się przy łagodzeniu uporczywego pragnienia palenia. Guma do żucia, którą wypluwa się po około 30 minutach, daje mniej więcej takie samo stężenie nikotyny, jak średnio mocny papieros. Aerozol doustny lub inhalator nikotynowy też działają jako substytuty nikotyny.

W zależności od rodzaju zamiennika nikotyny, możliwe są różne działania niepożądane, dlatego przed przyjęciem określonego środka, najlepiej skonsultować to z lekarzem. Ważne jest, aby preparaty nikotynowe były przechowywane w domu w sposób bezpieczny. Nikotyna jest trucizną i jej przypadkowe przyjęcie nawet w niewielkiej dawce przez małe dzieci może mieć poważne lub zagrażające życiu skutki.

Inne leki, które pomagają w rzuceniu palenia to bupropion i wareniklina. Wereniklina została wycofana z obrotu w Polsce w 2021 r. Natomiast bupropion jest dostępny na receptę, jednak stosowanie leku nie jest refundowane. Bupropion jest w rzeczywistości aktywnym związkiem stosowanym w lekach przeciwdepresyjnych, ale głównie jest stosowany do walki z nałogiem nikotynowym. Wareniklina łączy się z tymi samymi receptorami komórek nerwowych, co nikotyna, ale nie wyzwala pozytywnych uczuć typowych dla nikotyny. Dlatego palenie papierosów w trakcie przyjmowania warenikliny nie wywołuje już zwykłego efektu.

W ciąży

Jeśli chcemy rzucić palenie w ciąży, istnieje kilka możliwości. W tej sytuacji najlepiej jest rzucać palenie wyłącznie ze wsparciem ekspertów (bez stosowania leków); można również przyjmować substytuty nikotyny. Porady w tym zakresie może udzielić lekarz ginekolog.

Szkolenia pomagające rzucić palenie

Istnieją szkolenia opierające się na tych samych zasadach, co powyższe wskazówki. Na szkoleniach można otrzymać systematyczne poradnictwo edukacyjne, a także wsparcie od innych osób, które również chcą rzucić palenie.

Dodatkowe informacje

• Palenie, szkody zdrowotne
• Palenie tytoniu i ryzyko raka
• Bierne palenie, szkody zdrowotne
• Palenie w ciąży
• Rzucenie palenia a zwiększenie masy ciała
• Rak płuca
• Rak przełyku
• POChP
• Nikotynowa terapia zastępcza
• Bupropion
• Wareniklina
• Rzucanie palenia – informacje dla lekarzy

Autorzy

• Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (recenzent)
• Markus Plank, MSc BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń