Opłucna i płuca

Opłucna to błona otaczająca płuca, zbudowana z dwóch blaszek. Blaszka trzewna opłucnej (opłucna płucna) przylega bezpośrednio do tkanki płucnej, natomiast blaszka ścienna opłucnej (opłucna ścienna) wyściela klatkę piersiową od środka. Między tymi dwiema blaszkami znajduje się cienka warstwa płynu: u zdrowej osoby obie blaszki znajdują się blisko siebie, ale są w stanie się przemieszczać względem siebie podczas oddychania. W efekcie płuca podążają za ruchami klatki piersiowej; objętość płuc zależy od wielkości klatki piersiowej: podczas wdechu opłucna płucna i płuca ulegają rozciągnięciu: płuca się rozszerzają, aby mogło do nich wpływać powietrze. Podczas wydechu klatka piersiowa się zwęża, opłucna płucna rozluźnia się, a objętość płuc maleje.

Wysięk opłucnowy

Jeśli w wyniku choroby w jamie opłucnej między dwiema blaszkami opłucnej zgromadzi się więcej płynu, mówimy o wysięku opłucnowym. Zaburza on prawidłową czynność płuc i pozostawia mniej miejsca na rozszerzanie się płuc podczas wdechu. Wysięk opłucnowy może wystąpić nagle lub rozwijać się przez dłuższy czas. Wysięk opłucnowy może wystąpić w przebiegu różnych chorób — chorób płuc, innych części ciała lub tak zwanych chorób ogólnoustrojowych, które wpływają na cały organizm. Płyn opłucnowy może być klarowny lub krwisty, zawierać ropę lub, w rzadkich przypadkach, także tłuszcz.

W niektórych przypadkach do wysięku opłucnowego dochodzi z powodu zwiększonej ilości płynu przedostającego się do jamy opłucnej z tkanki płucnej (przesięk). Dzieje się tak np. w przebiegu chorób, w których zaburzone jest wydalanie płynów z organizmu, np. w niewydolności serca, nerek i wątroby. Nadmiar płynu opłucnowego zwykle dotyczy obu płuc. U innych pacjentów natomiast wysięk opłucnowy może wystąpić na przykład w wyniku miejscowego stanu zapalnego tylko w jednym płucu (wysięk), np. w zapaleniu płuc, gruźlicy lub chorobie nowotworowej. Wysięk jest więc w takim przypadku jednostronny.

Pacjenci z wysiękiem opłucnowym mają trudności z oddychaniem lub cierpią na duszności, często występuje u nich kłujący ból w okolicy klatki piersiowej, który nasila się podczas wdechu. W przypadku dużych wysięków opłucnowych ból może jednak słabnąć. W zależności od przyczyn wysięku mogą również wystąpić inne dolegliwości, np. gorączka w zapaleniu płuc lub obrzęk nóg w niewydolności serca. 

Wysięk opłucnowy jest widoczny dla lekarza na zdjęciu rentgenowskim płuc, gdy zgromadzi się płynu więcej niż ok. 200 ml. W przypadku bardzo dużego wysięku tylko w jednym płucu, serce, węzły chłonne i duże naczynia krwionośne w środkowej części jamy klatki piersiowej mogą zostać przesunięte do przeciwległej strony klatki piersiowej.

Najczęstszymi przyczynami wysięku opłucnowego są: niewydolność serca, zapalenie płuc oraz skrzep krwi w płucu.

Nakłucie opłucnej

Małe wysięki opłucnowe mogą wchłonąć się same, pod warunkiem, że nie występuje poważna choroba podstawowa. Większe wysięki wyraźnie przeszkadzają w oddychaniu: wówczas płyn można usunąć; w tym celu lekarz wprowadza igłę między blaszki opłucnej do jamy opłucnej (nakłucie opłucnej). Nakłucie ułatwia oddychanie i w tym przypadku jest działaniem leczniczym. Nakłucie można wykonać również po to, aby zbadać płyn opłucnowy i dowiedzieć się, dlaczego się nagromadził, np. w przypadku gruźlicy lub nowotworu. Ponadto nakłucie opłucnej może być konieczne w celu podania do opłucnej leków, np. antybiotyków w ramach leczenia zakażeń.

Procedura

Pacjent może siedzieć w pozycji wyprostowanej lub leżeć na boku. Nakłucie zwykle wykonuje się w dolnej części klatki piersiowej, od tyłu lub z boku, w zależności od tego, gdzie został zlokalizowany wysięk w badaniu rentgenowskim lub ultrasonograficznym. Miejsce nakłucia jest dokładnie dezynfekowane i zabezpieczane naokoło sterylnymi opatrunkami.

Lekarz wykonuje znieczulenie miejscowe skóry i opłucnej. Kiedy znieczulenie zacznie działać, lekarz zwykle wykonuje niewielkie (kilkumilimetrowe) nacięcie skóry, przez które wprowadza grubszą igłę. Lekarz wkłuwa igłę przez skórę, nieco powyżej żebra, do jamy opłucnej. Płyn zostaje pobrany i wysłany do laboratorium do badań. Jeśli w jamie opłucnej znajduje się dużo płynu, ewakuuje się go więcej, aby ułatwić pacjentowi oddychanie. Z reguły podczas jednego nakłucia nie usuwa się więcej niż około jednego litra płynu. Często zabieg wykonuje się pod kontrolą USG w celu zlokalizowania płynu i monitorowania drenażu.

Po zakończeniu usuwania płynu lekarz wyciąga igłę. Miejsce nakłucia zakleja się plastrem i przykrywa kompresem. Personel pielęgniarski monitoruje pacjenta przez pierwsze kilka godzin po nakłuciu, aby upewnić się, że nie wystąpiły żadne powikłania. Następnie zwykle wykonuje się badanie rentgenowskie lub TK w celu wykluczenia powikłań.

Jeśli pacjent cierpi na chorobę podstawową, która powoduje nawracający wysięk opłucnowy, można również założyć stały dren, tj. cienką rurkę, przez którą stale odprowadzana jest część płynu opłucnowego.  

Powikłania

Powikłania występują rzadko. Może się zdarzyć, że igła przebije opłucną i spowoduje tak zwaną odmę opłucnową, polegającą na zapadnięciu się przebitego płuca. Z taką sytuacją z reguły można sobie bez większych problemów poradzić.

Dodatkowe informacje

• Wysięk opłucnowy — informacje dla lekarzy

Autorzy

• Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema