Czym jest rak płuca?

Rak płuca to nowotwór złośliwy zlokalizowany w płucach lub w oskrzelach, zwany jest również rakiem oskrzela. W zależności od wyglądu komórek raka w obrazie mikroskopowym nowotwory płuca można podzielić na dwie grupy: nowotwory drobnokomórkowe i niedrobnokomórkowe. Drobnokomórkowe nowotwory płuca stanowią 15–20% przypadków wszystkich raków płuca. W przypadku częściej występującej niedrobnokomórkowej postaci wyróżnia się nowotwór gruczołowy (30–40%), płaskonabłonkowy (25–30%) oraz wielkokomórkowy (<10%).

Oprócz nowotworów płuc, których komórki pochodzą z tkanki oskrzeli, w płucach mogą występować także nowotwory opłucnej lub innej tkanki w obrębie płuc. W tym obszarze rozwijają się niekiedy również przerzuty nowotworów pochodzących z innych narządów. Ten artykuł dotyczy jedynie nowotworów pierwotnie wywodzących się z płuc.

Częstotliwość występowania

Rak płuca należy do najczęstszych rodzajów raka. Na 100 000 osób diagnozuje się go co roku u około 70 mężczyzn i 20 kobiet. Większość chorych ma pomiędzy 75 a 80 lat. W Polsce ten nowotwór stanowi najczęstszy prowadzący do śmierci rodzaj choroby nowotworowej. zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Najczęstszym znanym czynnikiem ryzyka sprzyjającym rozwojowi raka płuca jest palenie papierosów. Wskutek coraz większej konsumpcji papierosów w ostatnich dziesięcioleciach wzrasta także liczba przypadków wśród kobiet. Jak wspomniano, najczęściej spotyka się niedrobnokomórkowe nowotwory płuca.

Przyczyny

Dokładne przyczyny powstawania chorób nowotworowych stanowią przedmiot zakrojonych na szeroką skalę badań, lecz dotychczas nie udało ich się ostatecznie ustalić. Bardzo wiele pojedynczych mechanizmów można jednak dokładnie opisać. Podobnie jak w przypadku innych nowotworów określone komórki organizmu pod wpływem czynników genetycznych i środowiskowych tracą ważne mechanizmy, które ograniczają rozwój, a przede wszystkim namnażanie się komórek. Wskutek tego dochodzi do niekontrolowanego wzrostu liczby komórek nowotworu złośliwego.

W wielu przypadkach decydujący wpływ mają rakotwórcze substancje, które mogą spowodować niekontrolowany rozwój komórek. Najczęstszą przyczyną raka płuca wśród kobiet i mężczyzn jest palenie papierosów (80–90% chorych to byli lub obecni palacze). Ryzyko zachorowania na raka płuca potęgują także inne produkty tytoniowe, takie jak fajka czy cygaro, lecz to właśnie u osób palących papierosy jest ono najwyższe. Na to schorzenie narażeni są także bierni palacze. Do najczęstszych czynników ryzyka związanych z miejscem pracy należy narażenie na wdychanie włókien azbestu. Szczególnie duża szansa na zachorowanie występuje u osób palących, które miały lub mają styczność z azbestem.

Inne substancje o potencjalnie rakotwórczym działaniu to drobne pyły (spaliny samochodowe), substancje chemiczne, takie jak metale ciężkie, węglowodory w sadzy i smole, a także promieniowanie radioaktywne (np. pochodzący z głębi ziemi radon).

Ryzyko zachorowania na nowotwór płuca jest również wyższe u osób cierpiących na przewlekłe choroby płuc, takie jak przewlekła obturacyjna choroba płuc, zwłóknienie płuc czy gruźlica.

Objawy

W początkowym stadium rak płuca nie powoduje żadnych dolegliwości. Objawy zależą także od lokalizacji i rozmiaru nowotworu oraz tego, czy zaatakował on sąsiednie tkanki i organy lub spowodował przerzuty. Wystąpienie pierwszych objawów oznacza zazwyczaj, że rak płuca jest już bardzo zaawansowany. Do pierwszych objawów tej choroby należą kaszel (w 65% przypadków) i krwioplucie (u 35% chorych). W zaawansowanym stadium mogą z kolei występować bóle w klatce piersiowej (50%), trudności z oddychaniem (60%), niemożliwe do wyleczenia lub nawracające zapalenie płuc, zmęczenie i utrata masy ciała. Jedną z oznak nowotworu płuca może być także chrypka.

Rak płuca może również mieć inne, nietypowe objawy. Nowotwór o większych rozmiarach może powodować nacisk na przełyk, utrudniając przez to przełykanie pokarmu. Jeżeli jest zlokalizowany w obszarze tchawicy lub oskrzeli (czyli nieco poniżej obojczyka), chorzy uskarżają się często na ból lub zaburzenia czucia w ramieniu lub w obszarze barku. O rozproszeniu nowotworu świadczą z kolei powiększone węzły chłonne szyi lub pachwin lub znaczny obrzęk wątroby. Objawami przerzutów do mózgu są z kolei ból głowy, zaburzenia widzenia, napady drgawkowe bądź inne dolegliwości o podłożu neurologicznym. U niektórych pacjentów występują także przerzuty do kości powodujące ból w pewnych obszarach ciała. Wiele nowotworów, a zwłaszcza rak płuca, powoduje też wytworzenie substancji, które mogą być przyczyną jeszcze innych, nietypowych dolegliwości, takich jak np. zmiany skórne. Nie zależą one jednak od lokalizacji i rozmiaru nowotworu.

Diagnostyka

Na początku badania przeprowadza się dokładny wywiad chorobowy, podczas którego lekarz szczegółowo pyta o dolegliwości, ich czas trwania oraz stopień nasilenia. Należy także przekazać informacje dotyczące palenia papierosów, wcześniejszych lub obecnych chorób, przypadków chorób nowotworowych w rodzinie itp. Następnie lekarz osłuchuje serce i płuca oraz przeprowadza dokładne badanie fizykalne.

W celu potwierdzenia diagnozy raka płuca należy także wykonać badanie rentgenowskie oraz tomografię komputerową płuc. Z uwagi na to, że raka płuca podejrzewa się często na podstawie wyniku badania rentgenowskiego wykonanego z innych przyczyn, warto dodatkowo wykonać tomografię komputerową. Dzięki temu można uzyskać szczegółowy obraz nowotworu i otaczającej go tkanki. Tomografia komputerowa obejmuje też zazwyczaj badanie wątroby i innych narządów jamy brzusznej, które rak płuca często atakuje w początkowym stadium choroby.

Diagnozę można zazwyczaj potwierdzić, wykonując tak zwany zabieg bronchoskopii, podczas którego drogi oddechowe bada się za pomocą wprowadzanego przez tchawicę cienkiego przewodu z kamerą, oraz biopsję, polegającą na pobraniu niewielkiej próbki tkanki. Jeżeli nowotwór jest zlokalizowany w okolicy brzegu płuca, co uniemożliwia dotarcie do niego bronchoskopem, biopsję można przeprowadzić, wprowadzając przez skórę klatki piersiowej długą igłę. Pod kontrolą promieniowania rentgenowskiego igłę przesuwa się przez ścianki klatki piersiowej, co pozwala pobrać próbki tkanki. Następnie zostają one poddane badaniu histopatologicznemu pod mikroskopem.

Scyntygrafia kości umożliwia z kolei wykrycie ewentualnych przerzutów do kości. W przypadku podejrzenia rozsiania nowotworu w mózgu można wykonać jego przekrojowe zdjęcia metodą rezonansu magnetycznego. Pozytonowa tomografia emisyjna (PET) umożliwia postawienie jeszcze dokładniejszej diagnozy na wcześniejszym etapie choroby.

Naciek nowotworu na opłucną może spowodować wysięk w jamie opłucnej. Pomiędzy obiema blaszkami opłucnej zbiera się wówczas płyn tkankowy. Powłokę można nakłuć cienką igłą w celu pobrania próbki do badań. Jeżeli przerzuty objęły także inne narządy, takie jak węzły chłonne lub kości, również w tym przypadku lekarz może pobrać fragment tkanki do badań.

Tego rodzaju badania pozwalają także określić rozmiar, rozprzestrzenienie oraz dokładny rodzaj nowotworu płuca oraz dobrać na tej podstawie odpowiedni sposób leczenia.  

Dodatkowo wykonuje się badania krwi oraz ważnych narządów, takich jak wątroba czy nerki. We krwi można wykryć tak zwane markery nowotworowe, czyli substancje, których podwyższony poziom sygnalizuje obecność nowotworu lub też jego konkretnej odmiany. Zależnie od lokalizacji i rozprzestrzenienia nowotworu może także zaistnieć konieczność przeprowadzenia dodatkowych badań.

W celu dobrania odpowiedniego rodzaju leczenia bada się również czynność płuc, a także poziom sprawności fizycznej pacjenta.

Leczenie

Niedrobnokomórkowy rak płuca

W przypadku niedrobnokomórkowego nowotworu płuca najskuteczniejszym rozwiązaniem jest całkowite operacyjne usunięcie nowotworu. W zależności od rozmiaru i lokalizacji nowotworu można zastosować różnego rodzaju techniki chirurgiczne. Niestety, w przypadku wielu pacjentów guz jest już zbyt duży, a choroba bardzo zaawansowana. Taki zabieg można zatem wykonać jedynie w przypadku około 25% chorych. Po operacji, a także w przypadku rezygnacji z niej, zaleca się chemioterapię z wykorzystaniem różnego rodzaju substancji lub radioterapię. Choć tego rodzaju leczenie nie umożliwia w wielu przypadkach powrotu do zdrowia, może jednak powstrzymać rozwój choroby, a także złagodzić towarzyszące jej dolegliwości, w tym problemy z oddychaniem, bóle kości lub zaburzenia neurologiczne. Przeprowadzone w ostatnich latach badania wykazały, że niektóre rodzaje niedrobnokomórkowych nowotworów płuca wyróżniają się za sprawą określonych cech genetycznych, co umożliwia specjalne, ukierunkowane leczenie z wykorzystaniem opracowanych niedawno leków. Jeżeli pacjent kwalifikuje się do objęcia tego rodzaju leczeniem, w wielu przypadkach pozwala to zwiększyć jego szanse na przeżycie.

Drobnokomórkowy rak płuca

W przypadku drobnokomórkowego nowotworu płuca operacja jest możliwa w bardzo niewielu przypadkach. Zazwyczaj stosuje się zatem chemioterapię z wykorzystaniem różnych substancji leczniczych. Taka metoda leczenia zazwyczaj wykazuje wysoką skuteczność. W zależności od stadium choroby lekarz może dodatkowo lub w ramach jej przebiegu zalecić radioterapię. Naświetlaniu poddaje się zazwyczaj mózg, co pozwala zapobiegać przerzutom lub zmniejszyć ich obszar. W przypadku drobnokomórkowego nowotworu płuca zastosować można różne zaprojektowane pod kątem określonych cech komórek nowotworowych metody leczenia z wykorzystaniem określonych substancji. Dotychczas nie są one jednak dopuszczone do leczenia tego rodzaju nowotworów, lecz stosuje się je (jeszcze) wyłącznie w ramach badań klinicznych.

Rokowanie

Rak płuca to poważna choroba o raczej złych rokowaniach. Z uwagi na to, że nawet we wczesnym stadium wykazuje silną tendencję do rozprzestrzeniania się na inne narządy, objawy często nie ograniczają się wyłącznie do płuc.

Zależą od konkretnego przypadku oraz rodzaju nowotworu. W przypadku wczesnego wykrycia zabiegi chirurgiczne oraz chemioterapia i radioterapia zwiększają szansę na pełne wyzdrowienie.

Życie z rakiem płuca

Wpływ raka płuca na codzienne życie osoby chorej zależy od nasilenia objawów. Zadyszka i uczucie zmęczenia występują stosunkowo często, utrudniając normalne funkcjonowanie. Osoby, u których całkowite wyleczenie choroby nie jest możliwe, muszą w większości przypadków nauczyć się żyć ze swoimi dolegliwościami. Z uwagi na to, że takie objawy jak ból, trudności w oddychaniu, kaszel, nudności i niepokój można złagodzić, warto porozmawiać na ten temat z lekarzem.

Słysząc diagnozę, większość chorych przeżywa szok. Wiele szpitali zapewnia jednak pacjentom onkologicznym aktywne i dobrze zorganizowane wsparcie. Pomagają także nawiązać kontakt z innymi chorymi, udzielając też dodatkowych informacji na temat choroby.

Zapobieganie

Kluczowe znaczenie ma całkowita rezygnacja z palenia papierosów. Nigdy nie jest za późno, by pożegnać się z tym nałogiem. Wysokie ryzyko zachorowania na raka płuca można znacznie obniżyć, rzucając palenie nawet w wieku 45–50 lat. Rzucenie palenia polepsza rokowania nawet we wczesnym stadium nowotworu płuca. Osoby narażone na rakotwórcze substancje w miejscu pracy powinny zasięgnąć informacji na temat odpowiednich procedur bezpieczeństwa. Ryzyko zachorowania na raka można zmniejszyć, dbając o zbilansowaną dietę i pamiętając o regularnej aktywności fizycznej.

Wieloletnim, nałogowym palaczom w podeszłym wieku, u których występują również inne czynniki ryzyka zachorowania na raka płuca, zaleca się profilaktyczne badania metodą tomografii komputerowej. Lekarz pomoże ustalić, czy pacjent należy do grupy ryzyka.

Dodatkowe informacje

• Rak płuca, drobnokomórkowy
• Rak płuca, niedrobnokomórkowy
• POChP
• Zwłóknienie płuc
• Gruźlica
• Kaszel
• Krwioplucie
• Palenie szkodzi zdrowiu
• Szkody zdrowotne wskutek biernego palenia
• Dlaczego warto rzucić palenie i jak to zrobić?
• Wskazówki dotyczące zbilansowanej diety
• Aktywność fizyczna: lekarstwo dla ciała i ducha
• Rak płuca – informacje dla lekarzy

Autorzy

• Anna Zwierzchowska, lekarz, Kraków (recenzent)
• Marlies Karsch-Völk, dr n. med., specjalistka ds. medycyny ogólnej, Monachium
• Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema