Czym są paciorkowce z grupy B?

Paciorkowce grupy B (Group B Streptococcus - GBS) są częścią naturalnej flory bakteryjnej człowieka. Bakterie te występują zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet.Paciorkowce z grupy B występują w naturalnej florze przewodu pokarmowego i dróg moczowo-płciowych kobiet. Ok. U 10–30% kobiet w ciąży stwierdza się obecność paciorkowców grupy B w pochwie lub odbytnicy.

GBS u matki w większości przypadków nie wywołuje objawów chorobowych, ale może wywoływać infekcję układu moczowego, zapalenie błony śluzowej macicy czy błon płodowych i łożyska. W bardzo rzadkich przypadkach dochodzi również do zakażenia mięśnia sercowego i/lub opon mózgowo-rdzeniowych (zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych).

Jeśli kobieta w ciąży jest nosicielką GBS, bakteria może zostać przeniesiona na dziecko podczas porodu. W Stanach Zjednoczonych mniej niż 1 na 1000 żywo urodzonych dzieci (ok. 0,25 na 1000) choruje na GBS tuż po urodzeniu, ponieważ w większości przypadków można zastosować skuteczną terapię.

GBS i poród

Przewód pokarmowy jest naturalnym obszarem występowania GBS, a także prawdopodobnym źródłem rozprzestrzeniania się do pochwy. Kolonizacja paciorkowcami z grupy B może być przejściowa, przewlekła lub przerywana.

Stwierdzono, że około połowa dzieci matek, które mają te bakterie w pochwie, zostaje zakażona w momencie urodzenia. Ogólnie jednak ryzyko związane z taką infekcją jest u noworodków niskie.

Wymaz z pochwy i odbytu kobiety ciężarnej może wykazać, czy obecne są u niej paciorkowce B. 

Jak przenoszone jest zakażenie?

Wśród kobiet w ciąży około 10% do 30% jest nosicielkami GBS (wykrycie w pochwie lub odbytnicy). Przekazanie infekcji z matki na dziecko, może wystąpić na kilka sposobów: poprzez migrację bakterii z pochwy do płynu owodniowego, zarówno podczas jak i po porodzie, a także przez aspirację płynu owodniowego do płuc płodu. Ponadto, kontakt dziecka z bakteriami z pochwy może prowadzić do kolonizacji u większości noworodków, jednak choroba zazwyczaj się nie rozwija.

Dobra higiena rąk wśród kobiet w ciąży i personelu szpitalnego jest ważnym warunkiem wstępnym zapewnienia, że bakterie nie zostaną przeniesione na noworodka.

Zakażenie GBS u noworodków

Choroba GBS u noworodków dzieli się na wczesne i późne zakażenie. Szczególnie niebezpieczna jest wczesna postać, która może szybko doprowadzić do sepsy noworodkowej (tj. rozprzestrzeniania się bakterii we krwi), co wymaga intensywnego leczenia.

Choroba o wczesnym początku zwykle pojawia się w ciągu pierwszych dwóch dni po urodzeniu, ale może wystąpić do 7. dnia. Zakażenie jest również możliwe przed porodem, jeśli bakterie dostały się do macicy. Powodem jest zazwyczaj długi czas (wiele godzin), jaki upływa między uwolnieniem płynu owodniowego (pęknięciem błon płodowych) a porodem. Wczesne objawy zakażenia GBS u noworodka są często niejasne i nieswoiste: gorączka oraz trudności w oddychaniu spowodowane zapaleniem płuc. Kości, opony mózgowe i stawy również mogą być zajęte zakażeniem, ale zdarza się to rzadko. Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych rozwija się u około 10% dzieci z zakażeniem GBS. Zakażenie jest potencjalnie zagrażające życiu; umiera z jego powodu około 4% zakażonych noworodków.

U noworodków, które przeżyją wczesne zakażenie, może dojść do uszkodzenia słuchu lub wzroku, problemów poznawczych albo uszkodzenia układu nerwowego.

Choroba o późnym początku manifestuje się między 1. a 12. tygodniem po urodzeniu. W tym przypadku prawdopodobnie przeniesiono mniej bakterii lub zakażenie wystąpiło dopiero po urodzeniu. W tym przypadku przebieg choroby jest mniej dramatyczny. Typowe objawy to gorączka i drażliwość; rozwinąć się może także zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Kiedy zalecane są badania?

W niektórych krajach europejskich badanie wymazu z pochwy i odbytu jest zalecane jako rutynowe badanie dla każdej kobiety między 35. a 37. tygodniem ciąży. Istnieją dowody na to, że powszechne badania przesiewowe wszystkich kobiet w ciąży są skuteczniejsze w zapobieganiu zakażeniom GBS u noworodków niż badania przesiewowe tylko u kobiet z czynnikami ryzyka lub dolegliwościami.

Jeśli jednak kobieta w ciąży wykazuje objawy, takie jak zakażenie układu moczowego lub inne zakażenia, zawsze wykonuje się wymaz w celu sprawdzenia czy obecne są paciorkowce z grupy B. Ponadto zawsze pobiera się wymaz z pochwy i odbytnicy za pomocą bawełnianych wacików, jeśli kobieta w ciąży doświadczy pęknięcia błon płodowych przed 37. tygodniem ciąży. Wykonuje się również posiew moczu. W przypadku wykrycia paciorkowców z grupy B kobieta w ciąży otrzymuje odpowiednią antybiotykoterapię.

Czy należy leczyć GBS?

Profilaktyczne leczenie matki antybiotykami ma na celu zapobieganie możliwemu wczesnemu zakażeniu noworodka.

Zgodnie z niemieckimi zaleceniami leczenie kobiet, które są szczególnie zagrożone, jest najważniejszym środkiem zapobiegającym przenoszeniu bakterii na noworodka. Jeśli występują następujące czynniki ryzyka, kobiety rodzące są leczone antybiotykami od początku akcji porodowej lub od pęknięcia błon płodowych:

• zakażenie GBS w okresie okołoporodowym w poprzedniej ciąży
• wykrycie GBS w moczu podczas obecnej ciąży
• ryzyko/rozpoczęcie porodu przed 37. tygodniem lub wczesne pęknięcie błon płodowych i dłuższy czas do rozpoczęcia porodu (ponad 18 godzin) — nawet jeśli nie wiadomo, czy ciężarna jest nosicielką GBS, czy nie.
• objawy zakażenia lub gorączka (od 38°C) u kobiet w związku z porodem
• w przypadku planowanego cesarskiego cięcia antybiotyk nie jest zwykle konieczny.

Leczenie polega na bezpośrednim podaniu antybiotyku dożylnie kilka razy w okresie przed porodem. Stosowana jest głównie penicylina, ale w przypadku nietolerancji można wybrać inne leki.

W przypadku noworodków z objawami zakażenia bakteryjnego należy natychmiast rozpocząć diagnostykę i leczenie, a noworodek musi zostać przekazany do kliniki pediatrycznej w celu dalszej opieki.

Dodatkowe informacje

• Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
• Zapalenie płuc
• Zakażenie układu moczowego
• Antybiotykoterapia
• Paciorkowce grupy B w ciąży — informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema
• Lek. Marcin Major , recenzent/edytor, Kraków