Co to są zakażenia grzybicze?

Zakażenia grzybicze skóry są spowodowane przez grzyby strzępkowe i drożdżopodobne, które rozmnażają się w różnych częściach ciała. Grzyby strzępkowe (dermatofity) i grzyby drożdżopodobne Candida oraz Malassezia są najczęstszymi przyczynami zakażeń grzybiczych skóry. Grzyby pleśniowe mogą również zakażać już chorobowo zmienioną skórę. 

Zakażenia dermatofitami (grzybami strzępkowymi)

Grzybica stóp (tinea pedis) jest najczęstszą formą zakażenia grzybiczego skóry na całym świecie. Typowe dla grzybicy stóp, która zwykle zaczyna się między 4. a 5. palcem u nogi, jest tworzenie się łusek z zaczerwienieniem i silnym świądem. Często występuje również rozproszone łuszczenie i zaczerwienienie podeszwy stopy. Niektóre formy grzybicy mogą powodować wilgotne wykwity.

Grzybica paznokci często występuje razem z grzybicą stóp. Ta choroba częściej dotyka mężczyzn. Paznokcie żółkną, stają się grubsze, deformują się i mogą się obluzowywać lub kruszyć. Z reguły grzybica atakuje tylko kilka paznokci. Zakażenia grzybicze paznokci u rąk są rzadkie i zwykle występują razem z przewlekłymi zakażeniami grzybiczymi dłoni.

Zakażeniom grzybiczym rąk towarzyszy czasem grzybica stóp. Zazwyczaj zaatakowana jest jedna ręka, a objawem zakażenia jest czerwona, łuszcząca się dłoń.

Grzybica pachwin jest powszechna i dotyczy głównie młodych mężczyzn, którzy uprawiają dużo sportu. Skóra w okolicy pachwin jest zaczerwieniona, a na jej brzegu pojawia się lekkie łuszczenie. Wysypka rozwija się zwykle powoli.

Grzybica w innych miejscach na ciele objawia się występującą miejscowo czerwoną i łuszczącą się wysypką. Charakterystycznym objawem grzybicy skóry gładkiej jest czerwony, łuskowaty pierścień, okalający jaśniejszy okrąg. Wyraźnie zarysowane pierścienie rozprzestrzeniają się powoli na zewnątrz.

Grzybica skóry głowy występuje zwykle u dzieci i objawia się występowaniem łuszczących się obszarów na skórze głowy, którym towarzyszy utrata włosów. Grzybice przenoszone przez zwierzęta występują rzadko, ale mogą prowadzić do ostrzejszego obrazu klinicznego z obrzękiem i ciężkim zapaleniem skóry. Taka grzybica na skórze głowy może powodować blizny i zatrzymywać wzrost włosów. U mężczyzn ten rodzaj zakażenia może występować również na brodzie.

Grzyby drożdżopodobne: Candida

Zakażenia grzybami drożdżopodobnymi są dość powszechne. Najbardziej narażone są osoby bardzo młode, bardzo stare lub bardzo chore. Zakażenia skóry wywołane przez grzyby drożdżopodobne Candida występują zwykle u małych dzieci w miejscu zakładania pieluchy oraz u kobiet pod piersiami, a także pod pachami lub w okolicach pachwin. Poza tym u niemowląt (kandydoza) i osób starszych z protezami powszechne są zakażenia Candida w jamie ustnej. Pęknięcia w kącikach ust, tzw. zajady, również mogą być spowodowane zakażeniem grzybem Candida. U młodych kobiet często występują zakażenia grzybem Candida w okolicy podbrzusza. Zakażenia skóry objawiają się zaczerwienieniem z niewielkim złuszczaniem, a na brzegu zmiany często występują małe krostki. Candida może również prowadzić do przewlekłych stanów zapalnych płytki paznokcia.

Grzyby drożdżopodobne: Malassezia

Sprzyjające warunki rozwoju grzyba drożdżopodobnego Malassezia to wyższa wilgotność i duża ilość łoju na skórze. Powoduje on między innymi tzw. łupież pstry na tułowiu. Choroba ta objawia się w postaci subtelnych, łuszczących się, bladych lub brązowych plam o wielkości paznokcia. Plamy są często łatwiejsze do zauważenia, gdy skóra jest opalona, dlatego wielu chorych ma wrażenie, że zaraziło się chorobą na wakacjach.

Ponadto ten rodzaj grzybów drożdżopodobnych prowadzi do zapalenia mieszków włosowych w górnej części ciała i na ramionach, w którym zmiany skórne wyglądają jak małe krostki.

Czynniki ryzyka

Kilka czynników i warunków zwiększa ryzyko rozwoju zakażenia grzybiczego, w tym cukrzyca, ciąża, otyłość i przyjmowanie glikokortykosteroidów lub antybiotyków. Wilgotne i ciepłe środowisko również sprzyja zakażeniom grzybiczym skóry.

Rozpoznanie

Zakażenia grzybicze mogą wykazywać podobieństwo do wielu innych chorób skóry. Dlatego należy w trakcie badania lekarskiego ustalić, czy dana dolegliwość jest spowodowana grzybicą.

Zakażenie dermatofitami może być potwierdzone przez wymaz z wykwitu, który bada się pod mikroskopem. Dodatkowo można wykonać posiew na obecność grzybów. W ten sam sposób można zbadać włosy i paznokcie.

Zakażenie Candida potwierdza się za pomocą posiewu na obecność grzybów lub pod mikroskopem. Ponadto diagnozę można postawić na podstawie charakterystycznego wyglądu i umiejscowienia na ciele.

Łupież pstry może być również zdiagnozowany na podstawie badania skóry pod mikroskopem, jednak choroba ta jest często tak charakterystyczna, że nie trzeba pobierać próbek.

Terapia

Łagodne zakażenia dermatofitami leczy się kremem przeciwgrzybiczym. W przypadku cięższych zakażeń grzybiczych, grzybicy paznokci lub grzybicy skóry głowy, konieczne jest leczenie tabletkami (doustnymi lekami przeciwgrzybiczymi). Jeśli problem dotyczy skóry głowy, można również zastosować szampon zawierający ketokonazol. W przypadku silnego świądu lub wyraźnej reakcji zapalnej, w początkowej fazie można również przepisać preparaty zawierające glikokortykosteroidy. Leczenie miejscowe za pomocą specjalnego lakieru do paznokci jest możliwe, jeśli zakażenie dotyczy tylko pojedynczych paznokci. 

Osoby z grzybicą stóp powinny zadbać o noszenie przewiewnego obuwia i bawełnianych skarpet, które należy prać w temperaturze 60°C. Przestrzenie pomiędzy palcami powinny być dokładnie osuszane po kąpieli i prysznicu. Aby nie zarażać innych, w łazience i na basenach publicznych należy nosić klapki basenowe. Dzieciom w wieku szkolnym należy pozwolić na zdejmowanie butów w pomieszczeniach. Należy też regularnie zmieniać ręczniki.

W przypadku zakażenia grzybem Candida często wystarcza leczenie miejscowe kremami przeciwgrzybiczymi. W przypadku łupieżu pstrego zmiany leczy się kremem lub szamponem przeciwgrzybiczym przez 2-3 tygodnie.

Rokowanie

Większość zakażeń grzybiczych jest łatwa do wyleczenia i znika całkowicie przy odpowiedniej terapii. Często jednak występują nawroty choroby.

Po skutecznym leczeniu grzybicy paznokci dotknięte nią paznokcie muszą najpierw całkowicie odrosnąć. W przypadku paznokci palców rąk trwa to 6-8 miesięcy, a w przypadku paznokci palców stóp 12-18 miesięcy.

W sytuacji, gdy występuje grzybica owłosionej skóry głowy i brody lub gdy zakażenia grzybicze nie ustępują mimo ukierunkowanego leczenia, pacjenci często kierowani są do gabinetu dermatologicznego, celem poszerzenia diagnostyki i ustalenia dalszego postępowania.

Dodatkowe informacje

• Zakażenia Candida
• Łupież pstry
• Grzybica stóp
• Grzybica paznokci
• Grzybica skóry gładkiej
• Grzybica skóry głowy
• Pieluszkowe zapalenie skóry
• Candida w jamie ustnej
• Zakażenia grzybicze – informacje dla personelu medycznego

Autor

• Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden
• Aleksandra Kucharska-Janik, lekarz rezydent, Oddział Okulistyczny MSSW (edytor)