Co to jest arytmia?

Zazwyczaj serce bije regularnie w tempie od 60 do około 100 uderzeń na minutę (ewentualnie szybciej podczas aktywności fizycznej). Bicie serca, a tym samym jego rytm, są kontrolowane przez impulsy elektryczne, które zwykle pochodzą z wyspecjalizowanych komórek w tak zwanym węźle zatokowym, który znajduje się w prawym przedsionku (główny naturalny rozrusznik serca). Sygnały elektryczne są przekazywane przez mięśnie przedsionka do węzła przedsionkowo-komorowego (w skrócie węzeł AV [ang. atrioventricular node] — wtórny rozrusznik serca), który znajduje się pomiędzy przedsionkami i komorami serca. Z węzła AV impulsy płyną dalej do komór poprzez układ przewodzenia pobudzenia serca. Arytmie serca występują, gdy impulsy elektryczne w sercu w ogóle nie powstają lub nie są przekazywane prawidłowo. Może to powodować zbyt szybkie, zbyt wolne lub nieregularne bicie serca, co z kolei powoduje zbyt szybkie, zbyt wolne lub nieregularne tętno.

Tachykardia oznacza szybkie tętno — tj. ponad 100 uderzeń na minutę. Bradykardia oznacza powolne tętno — tzn. tętno spoczynkowe poniżej 60 uderzeń na minutę. Arytmie sercowe mogą wystąpić w przypadku nieprawidłowego działania dowolnej części układu przewodzącego serca. Lekarze dzielą arytmie w zależności od tego, gdzie one występują (w przedsionkach lub komorach) oraz w zależności od szybkości bicia serca. Ważne jest również to, czy trwają one bardzo krótko (kilka sekund, np. pojedyncze dodatkowe uderzenia) czy są trwałe.

Nie wszystkie tachykardie lub bradykardie są patologiczne. Podczas wysiłku fizycznego normalne jest, że serce bije szybciej, aby zapewnić pracującym tkankom wystarczającą ilość natlenionej krwi. I odwrotnie, u sportowców tętno spoczynkowe często wynosi znacznie mniej niż 60 uderzeń na minutę, ponieważ ich serce pracuje bardzo efektywnie (serce pompuje bardzo dużo krwi na raz).

Bradykardie

Chociaż tętno poniżej 60 uderzeń na minutę w spoczynku jest definiowane jako bradykardia, powolne tętno spoczynkowe niekoniecznie oznacza, że coś jest nie w porządku. Gdy ktoś jest w świetnej formie fizycznej, serce jest w stanie pompować wystarczającą ilość krwi przy mniej niż 60 uderzeniach na minutę w spoczynku. Jednak powolne tętno i wynikający z niego dyskomfort mogą wskazywać na bradykardię i są definiowane jako choroba. Dolegliwości, które mogą temu towarzyszyć obejmują zawroty głowy, senność, a nawet omdlenia.

W praktyce odpowiada to dwóm różnym chorobom:

• Zespołowi chorej zatoki (zaburzenie węzła zatokowego)
• Blokowi przedsionkowo-komorowemu ( blok AV)

Zespół chorej zatoki

Jeśli węzeł zatokowy nie wysyła impulsów tak, jak powinien, częstość akcji serca może stać się zbyt wolna lub tętno może na przemian przyspieszać lub zwalniać. Zespół chorej zatoki może mieć różne przyczyny, w tym starzenie się węzła zatokowego, choroby układu sercowo-naczyniowego, infekcje, urazy, stany zapalne, zaburzenia metaboliczne, niektóre leki, jak również działanie czynników genetycznych. Leczenie zespołu chorej zatoki zależy od przyczyny i nasilenia objawów. Może obejmować zmiany stylu życia, stymulatory serca (rozruszniki), a w niektórych przypadkach konieczne może być leczenie chirurgiczne.

Blok AV

Blokady mogą wystąpić w układzie pobudzenia i przewodzenia serca, tj. w węźle przedsionkowo-komorowym lub w jego pobliżu lub wzdłuż szlaków przekazujących impulsy do komór (pęczek Hisa). W zależności od lokalizacji i rodzaju bloku przedsionkowo-komorowego (bloku AV), impulsy pomiędzy przedsionkami i komorami serca mogą być opóźnione lub miejscami całkowicie zablokowane. Jeśli przewodzenie impulsów elektrycznych między przedsionkiem a komorą jest całkowicie zablokowane, specjalne komórki serca o „właściwościach rozrusznika” w komorach mogą przejąć kontrolę nad tą czynnością. Taki rytm nazywany jest komorowym rytmem zastępczym; zapewnia on ciągłość pracy serca. Jednak taki komorowy rytm zastępczy jest wolniejszy niż normalny, a zatem powoduje wolniejsze tętno. U niektórych osób takie zatory nie powodują żadnych objawów ani dyskomfortu, podczas gdy u innych występuje senność, zadyszka i zawroty głowy, a czasem omdlenia. Możliwymi objawami są również zaburzenia koncentracji i obniżenie tolerancji wysiłku.

Nawet u osób, u których nie występują żadne dolegliwości, taki blok przewodzenia jest zazwyczaj łatwy do rozpoznania w badaniu EKG. Istnieją różne typy bloku AV, które lekarz może rozróżnić na podstawie tego badania. Ponadto nasilenie zaburzenia dzieli się na stopnie od I. do III., przy czym pacjenci z blokiem AV I. stopnia często nie wykazują żadnych objawów.

Blok AV występuje u około 5% 60-latków i u 0,5–2% młodych dorosłych.

Istnieje kilka możliwych przyczyn bloku AV, w tym stosowanie niektórych leków lub narkotyków (kokaina), niedoczynność tarczycy, zapalenie mięśnia sercowego, zwyrodnieniowe uszkodzenie mięśnia sercowego, zawał serca, powikłania po operacji serca, wady zastawkowe, zaburzenia reumatologiczne i inne choroby wpływające na różne narządy w organizmie.

Z kilkoma wyjątkami, leczone są tylko bradykardie, które powodują dyskomfort. Pacjentom, u których występuje senność, zawroty głowy lub omdlenia, często wszczepia się rozrusznik serca, który kontroluje częstość akcji serca niezależnie od zaburzeń czynności węzła AV.

Zalecenia dla pacjentów

Blok AV jest jedną z chorób, które mogą wpływać na zdolność prowadzenia pojazdu. Należy omówić tę kwestię z lekarzem.

Dodatkowe informacje

• Serce, system przewodnictwa elektrycznego
• Tachykardie
• Zespół chorej zatoki
• EKG
• Rozrusznik serca — terapia
• Zespół chorej zatoki — informacje dla lekarzy
• Blok AV — informacje dla lekarzy

Autorzy

• Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema
• Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (edytor)