Czym są spowodowane bóle pleców u dzieci?

Bóle pleców u dzieci i młodzieży występują stosunkowo często, jednakże nie tak często jak u dorosłych. Mechaniczne problemy z plecami wynikające ze zbyt długiego korzystania z komputera w pozycji pochylonej, forsownej aktywności fizycznej czy noszenia ciężkich plecaków rzadko są przyczynami bólu pleców u dzieci.

Przyczynami uporczywego bólu pleców u dzieci są w wielu przypadkach wrodzone lub późniejsze wady rozwojowe (takie jak deformacja kręgosłupa czy kręcz szyi), stany zapalne, urazy lub złamania w obrębie kręgosłupa czy urazy okolicznych mięśni, choroby kości i chrząstek, a czasem także guzy.

Podczas gdy bóle brzucha często wskazują na stres lub problemy emocjonalne/psychologiczne, bóle pleców są zwykle wynikiem faktycznych chorób narządowych. Jednak taki ból (zwłaszcza w dolnej części pleców) może być również wyrazem trudności psychologicznych lub społecznych.

Chociaż możliwe przyczyny bólu pleców u dzieci i młodzieży są liczne, to u ponad jednej trzeciej chorych nie udaje się ustalić jednoznacznej przyczyny.

Większość chorób powodujących bóle pleców u dzieci nie wymaga leczenia doraźnego. Są jednak dolegliwości, które wskazują na poważne choroby. W takich przypadkach należy jak najszybciej jak to możliwe poszukiwać pomocy lekarskiej:

• Dzieci, które mają mniej niż 10 lat.
• Gorączka i utrata masy ciała
• Ciągłe i nocne bóle
• Ogólne złe samopoczucie
• Inne poważne objawy, takie jak promieniowanie bólu do kończyn dolnych
• Problemy z oddawaniem moczu lub oddawaniem stolca
• Urazy, choroby nowotworowe lub gruźlica przebyte w przeszłości 

Częstość występowania

Bóle pleców zwykle objawiają się dopiero wtedy, gdy dziecko zaczyna chodzić. Warto zaznaczyć, że są dość powszechne w okresie dojrzewania:

• Od 3 do 6 lat: 3 %
• Od 7 do 10 lat: 7 %
• Od 11 do 13 lat: 18 %
• Od 14 do 18 lat: 44 %.

Dziewczynki zgłaszają bóle pleców częściej niż chłopcy. Bóle pleców występują również częściej u dzieci z nadwagą.

Przyczyny

Nagły (ostry) początek bólów pleców

• Nadwyrężenie mięśni w okolicy mięśni pleców
  • Bóle pojawiają się nagle i są zwykle związane z aktywnością fizyczną lub występują po niej.
  • Bóle nie promieniują, lecz są jedynie zlokalizowane w plecach.
• Dyskopatia, rwa kulszowa
  • Pomiędzy dwoma trzonami kręgów znajduje się krążek międzykręgowy o właściwościach elastycznych.
  • Poprzez uraz lub nadmierny nacisk krążek międzykręgowy może się przesunąć i uciskać na rdzeń kręgowy (też na nerwy) i upośledzać ich funkcję.
  • Prowadzi to do bólu pleców, który często promieniuje do jednej kończyny dolnej.
  • Mogą wystąpić inne objawy, takie jak drętwienie, osłabienie stopy, problemy z oddawaniem moczu lub stolca. W takich przypadkach konieczne jest natychmiastowe badanie lekarskie.
• Złamanie trzonu kręgu lub inne urazy
• Złamanie kręgów kręgosłupa w wyniku poważnego upadku, wypadku samochodowego itp.
• Jeśli w wyniku złamania dojdzie do przesunięcia części kości, mogą wystąpić dolegliwości podobne do tych, jakie występują w przypadku dyskopatii.
• W chorobach kości złamanie trzonu kręgu może wystąpić również bez (ciężkiego) urazu.
• Jeśli w wypadku dojdzie do uszkodzenia więzadeł lub mięśni w okolicy kręgosłupa, pojawia się również ból pleców.
• Ostry ból w kręczu szyi (kręcz szyi)
  • Jest to wrodzony lub nabyty skurcz mięśni szyi po jednej stronie.
  • Powoduje to stałe lub nawracające zwracanie głowy na bok, co zwykle jest bolesne. 
• Ostre bóle ze znaną deformacją (skolioza)
  • Skolioza odnosi się do bocznego skrzywienia kręgosłupa od pionu, które może mieć różne nasilenie i zazwyczaj nie powoduje ostrego bólu u dzieci.
  • Jeśli mimo to pojawiają się nagłe bóle, to zazwyczaj mamy do czynienia z innymi dodatkowymi chorobami, takimi jak przemieszczenie trzonów kręgów (spondyloliza, kręgozmyk), przepuklina dysku lub guz.
• Zapalenie krążka międzykręgowego
• Zakażenie krążka międzykręgowego prowadzi do gorączki, zmęczenia i ogólnego poczucia choroby.
• Częste są również bóle pleców. U małych dzieci pomiędzy 1. a 3. rokiem życia zapalenie krążków międzykręgowych może spowodować, że dziecko przestanie chodzić, a starsze dzieci często skarżą się również na ból brzucha.
• Przy odpowiedniej antybiotykoterapii i unieruchomieniu przez około 3 tygodnie, zapalenie krążka międzykręgowego zwykle udaje się wyleczyć.
• Towarzyszące objawy innych zakażeń lub chorób
  • Zapaleniu płuc lub zakażeniu nerek (odmiedniczkowe zapalenie nerek) często towarzyszy ból pleców.
  • Jeśli podczas grypy występuje ból mięśni (mialgia), to osoby dotknięte chorobą często skarżą się również na bóle pleców.
  • W krajach uprzemysłowionych gruźlica występuje rzadko. Może ona przebiegać w niektórych przypadkach z bólami pleców.
  • Choroby zapalne stawów (młodzieńcze zapalenie stawów) lub jelit (choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego) to choroby, w których bóle pleców (ostre i przewlekłe) występują jako objaw towarzyszący.
• Guzy (rzadko)
  • Łagodne lub złośliwe guzy trzonów kręgów mogą prowadzić do bólu pleców.
  • Także niektóre formy białaczek mogą prowadzić do bólu pleców.

Przewlekłe bóle

• Choroba Scheuermanna
  • Zaburzenie wzrostu trzonów kręgów (osteochondroza), prowadzi do zwiększenia krzywizny pleców w okolicy barków.
  • Choroba rozpoczyna się w wieku młodzieńczym, ale nie jest zwykle związana z bólami.
  • Pacjenci z reguły skarżą się na bóle pleców dopiero w wieku dorosłym; ból zwykle nasila się pod wpływem obciążenia (często pod koniec dnia).
• Boczne skrzywienie kręgosłupa (skolioza)
  • Rozwój skrzywienia bocznego kręgosłupa w plecach (w kształcie litery S).
  • Zwykle nie wiąże się z bólami pleców, jeśli postać nie jest tak ciężka, ale może prowadzić do bólu, jeśli obecne są również inne choroby (patrz wyżej).
• Kręgoszczelina (spondyloliza) i kręgozmyk
  • Wady trzonów kręgów lub nawet przesunięcie trzonów kręgów często prowadzą do przewlekłego bólu pleców, ale także do ostrego bólu pleców (patrz wyżej).
• Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (choroba Bechterewa)
  • Ta przewlekła choroba zapalna dotyka różnych stawów, zwłaszcza małych stawów między trzonami kręgów.
  • Zwykle zaczyna się w okresie dojrzewania lub u młodych dorosłych.
  • Zwykle występują bóle, zwłaszcza w dolnej części pleców, oraz sztywność w dotkniętych chorobą stawach, zwłaszcza rano.
• Różne wady postawy lub wady wrodzone kręgosłupa
  • Istnieje cały szereg wad wrodzonych jednego lub kilku trzonów kręgowych lub całego kręgosłupa, które mogą prowadzić do nieprawidłowego ułożenia, ograniczenia ruchomości i bólu.
  • Szczególną wadą jest rozszczep kręgosłupa. W mniej wyraźnej formie polega ona jedynie na niewielkiej wadzie dolnego odcinka kręgosłupa (rozszczep kręgosłupa zamknięty) i dlatego czasami nie jest diagnozowana przy urodzeniu.
• Problemy emocjonalne/społeczne
  • Nieustające lub ciągle nawracające bóle mogą być wynikiem napięcia psychicznego lub reakcją na trudne okoliczności społeczne. Bóle pleców są wprawdzie rzadsze niż bóle brzucha czy głowy, ale problemy psychologiczne/społeczne również powinny być brane pod uwagę jako możliwa przyczyna.

Co można zrobić samemu?

W większości przypadków bóle pleców u dzieci i młodzieży wynikają z niegroźnych przyczyn, takich jak nadwyrężone mięśnie lub skurcze. W takich przypadkach najważniejsze jest uświadomienie sobie, że dolegliwości te miną same lub przy odpoczynku fizycznym. W razie potrzeby wskazane jest zażycie paracetamolu w celu złagodzenia bólu.

Przydatne może być uzyskanie porady lekarskiej na temat konkretnych ćwiczeń, które dziecko może wykonać, aby złagodzić dolegliwości lub im zapobiec. Jeśli dziecko skarży się na bóle mięśni lub dyskomfort po aktywności fizycznej, względnie bóle pleców, przydatne może być zwiększenie ilości ćwiczeń rozgrzewających i rozciągających.

Kiedy należy szukać pomocy lekarskiej?

• W przypadku silnych, ostrych dolegliwości bólowych ważne jest, aby zasięgnąć pomocy lekarskiej, zwłaszcza po urazie.
• W przypadku przedłużających się bólów pleców, które nie ustępują, lub w przypadku pogorszenia się znanego już bólu pleców, który został zbadany przez lekarza, powinien on zostać (ponownie) zbadany przez lekarza.
• Gorączka, ogólne poczucie choroby, zmęczenie i utrata wagi, złe samopoczucie, ból promieniujący (do kończyn dolnych), jak również bóle nocne lub dodatkowe objawy, takie jak problemy z oddawaniem moczu lub drętwienie w okolicy kończyn dolnych powinny być jak najszybciej zbadane przez lekarza.
• U dzieci (zwłaszcza poniżej 10 lat) również ważne jest szybkie zasięgnięcie porady lekarskiej.
• W przypadku bólów, które przeszkadzają w wykonywaniu czynności, w których dziecko chce uczestniczyć, zalecane jest badanie lekarskie.

Co się dzieje podczas badania lekarskiego?

Historia choroby

Pytania, które mogą być zadane:

• Co doprowadziło do bólu?
• Czy dziecko się zraniło?
• Jak rozwinął się ból?
  • Ostry?
  • Nasilający się?
  • Przewlekły?
• Gdzie zlokalizowany jest ból?
• Czy jest to ból promieniujący? Jeżeli tak, to do jakiego miejsca promieniuje?
• Czy ból jest prowokowany przez określone ruchy pleców? Przy pochyleniu do przodu? Przy pochyleniu do tyłu?
• Czy występuje wyraźna sztywność poranna?
• Czy dziecko cierpi na nocne bóle pleców?
• Czy dziecko cierpi z powodu objawów ogólnych, takich jak gorączka lub złe samopoczucie?
• Czy dziecko ma problemy psychospołeczne? Napięcie? Zmiany zachowania?

Badanie lekarskie

Plecy są dokładnie badane pod kątem wad postawy i innych nieprawidłowości. Dokładnie bada się, czy w określonych miejscach może być wywoływany ból. Sprawdzana jest ruchomość pleców. Czy ruch prowokowany sprawia ból? Czy dziecko może chodzić na palcach stóp i piętach?

Ocenia się siłę mięśni i czy czucie (na dotyk) w kończynach dolnych jest prawidłowe. Poza tym kontrolowane są również odruchy. Mogą być potrzebne specjalne testy, np. w celu określenia cech rwy kulszowej i zapalenia stawów krzyżowo-biodrowych.

Inne badania

Dzieci i młodzież, u których badanie lekarskie nie wykazało żadnych poważnych odchyleń i które cierpią z powodu krótkotrwałego bólu wywołanego prawdopodobnie przez niewielki uraz, nie muszą być dalej badane. W przypadku podejrzenia poważnego urazu lub choroby podstawowej należy w razie potrzeby wykonać zdjęcie rentgenowskie. Jeśli podejrzenie choroby kręgosłupa zostanie potwierdzone, konieczne może być wykonanie rezonansu magnetycznego, tomografii komputerowej lub scyntygrafii. Jeśli podejrzewa się stan zapalny lub infekcję zostaną pobrane próbki krwi, aby postawić dokładną diagnozę na podstawie określonych wartości.

Skierowanie do specjalisty lub szpitala

Dzieje się tak, gdy kolejne badania (np. MRI) lub wymagane są zabiegi, które nie mogą być przeprowadzone przez lekarzy ogólnych. Szybkie leczenie w szpitalu jest konieczne w przypadku dyskopatii, której towarzyszy dyskomfort podczas oddawania moczu lub podobne ciężkie objawy.

W przypadku podejrzenia poważnej choroby podstawowej, takiej jak ciężka infekcja lub nowotwór złośliwy dziecko zostaje przyjęte do szpitala.

Terapia

Terapia zależy od choroby podstawowej. Ostre bóle w wyniku łagodnego urazu podczas uprawiania sportu mogą wymagać kontroli lekarskiej. Środki przeciwbólowe, odpoczynek fizyczny lub też fizjoterapia.

Zakażenie lub podstawowa choroba przewlekła należy odpowiednio leczyć. W przypadku wad postawy zwykle wskazana jest terapia fizjoterapeutyczna.

Jeśli dziecko ma mniej niż 10 lat lub jeśli występują wymienione szczególne objawy, takie jak gorączka, złe samopoczucie, objawy neurologiczne itp. konieczne jest natychmiastowe badanie lekarskie i zazwyczaj również szybkie włączenie leczenia.

Dodatkowe informacje

• Wypadnięcie krążka międzykręgowego
• Kręcz szyi (torticollis)
• Skolioza (boczne odchylenie kręgosłupa)
• Choroba Scheuermanna
• Choroba Bechterewa
• Dyskomfort w obrębie pleców u dzieci — Informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Markus Plank, MSc BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń
• Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema
• Aleksandra Kucharska-Janik, lekarz rezydent, Oddział Okulistyczny MSSW (edytor)